Πολλά χρόνια μετά τη σύγκρουσή του με τον σεναριογράφο του (μια σύγκρουση που θα τον κάνει να τον μισήσει δια βίου), ένας ηλικιωμένος ισραηλινός σκηνοθέτης θα ταξιδέψει στη Γαλικία της Ισπανίας προκειμένου να παραστεί σε μιαν αναδρομική παρουσίαση του έργου του. Η προβολή των νεανικών ταινιών του Γιαϊρ Μόζες στην Ισπανία θα σημάνει το εναρκτήριο λάκτισμα για μιαν ολική επιστροφή στο τραυματικό παρελθόν: ένα παρελθόν που θα τον αναγκάσει να αντιμετωπίσει όλους τους ανοιχτούς λογαριασμούς του με τον παλαιό συνεργάτη του, τον Σαούλ Τριγκάνο, ξεκαθαρίζοντας μαζί με αυτούς και κάποια πράγματα για την τέχνη του.
Κάπως έτσι θα εξελιχθεί η ιστορία την οποία θα ξετυλίξει ο Αβραάμ Β. Γεοσούα, ένας από τους πιο εμβληματικούς πεζογράφους του Ισραήλ, στο μυθιστόρημά του «Ρετροσπεκτίβα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Μάγκυς Κοέν (ο συγγραφέας βρέθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στην Αθήνα με αφορμή την ελληνική έκδοση του βιβλίου του).
Η δραματική όσο και βαθιά αδιέξοδη αντίθεση των Ισραηλινών με τους Παλαιστινίους θα επανέλθει κατ΄επανάληψη στην αφήγηση του Γεοσούα, αλλά η «Ρετροσπεκτίβα» θα αποδειχθεί ένα από τα λιγότερα πολιτικά βιβλία του αφού εκείνο το οποίο θα κυριαρχήσει στη δράση θα είναι ο προσωπικός απολογισμός: η αναμέτρηση του Μόζες από τη μια μεριά με τις αναζητήσεις και τις ανησυχίες της κινηματογραφικής του δουλειάς και από την άλλη με τους ερωτικούς και τους φιλικούς του δεσμούς.
Οι πολιτικές αναφορές του Γεοσούα μπορεί να είναι διακριτικές, αλλά οι δύο κεντρικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος θα του δώσουν την ευκαιρία να αναδείξει σε αναπεπταμένο πεδίο κάτι άλλο: τις εσωτερικές αντινομίες που βασανίζουν την ισραηλινή κοινωνία. Όπως παρατηρεί η μεταφράστρια στο εμπεριστατωμένο επίμετρό της, ο Μόζες και ο Τριγκάνο εκπροσωπούν δύο κοινωνικές ομάδες του Ισραήλ που δεν έχουν κατορθώσει εδώ και πολλές δεκαετίες να λύσουν τις διαφορές τους. Ο Μόζες ανήκει στους Ασκεναζίμ, τους Εβραίους που προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη και τη Γερμανία και περηφανεύονται για την αστική αγωγή και το υψηλό μορφωτικό τους επίπεδο, ενώ ο Τριγκάνο είναι σπλάχνο των Σεφαραντίμ, των Εβραίων που κατάγονται από τον αραβικό κόσμο και αισθάνονται μειονεκτικά απέναντι στους Ασκεναζίμ (την εποχή της εκδίωξης των Εβραίων από την Ισπανία η κατανομή του κοινωνικού κύρους μεταξύ των δύο ομάδων ήταν προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση). Ο Γεοσούα θα τονίσει πόσο κακό έχουν κάνει ο δογματισμός και η τύφλωση και στις δύο πλευρές, που δεν μπόρεσαν ποτέ να καταλήξουν σε μια δημιουργική σύνθεση.
Πέρα, όμως, από τους πολιτικούς, τους κοινωνικούς και τους καλλιτεχνικούς της προβληματισμούς, η «Ρετροσπεκτίβα» είναι κι ένα στοχαστικό μυθιστόρημα για τη μνήμη. Ο τρόπος με τον οποίο αγωνίζονται να ανακαλέσουν τα χρόνια της νιότης τους ο Μόζες και η Ρουθ (η γυναίκα η οποία πρώτα θα τον συνδέσει με τον Τριγκάνο κι ύστερα θα τον απομακρύνει βίαια από κοντά του) είναι σχεδόν σπαρακτικός εφόσον αντί για κανονικές αναμνήσεις το μόνο το οποίο θα έχουν αρχικά στα χέρια τους θα είναι σκιές και σπαράγματα. Η μνήμη θα πετύχει, παρόλα αυτά, να αποκαταστήσει στο τέλος έστω και αποσπασματικά τα δικαιώματά της και να μετατραπεί σε κιβωτό της εξιλέωσης σ’ ένα μυθιστόρημα το οποίο θα υποχρεώσει τους πρωταγωνιστές του να ψάξουν ξανά και ξανά για την αλήθεια της ταυτότητάς τους. Κι αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο μήνυμα του βιβλίου του Γεοσούα.
Πηγή: Αθηναϊκό Πρακτορείο
