Το μεγάλο παζάρι για την Ουκρανία: Όλοι τρέχουν για τα $500 δισ. της ανοικοδόμησης... και ο Τραμπ για τις σπάνιες γαίες - Ποια «deal» έχουν ήδη κλείσει

Τέσσερα σχεδόν χρόνια μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής, η συζήτηση για την επόμενη μέρα στην Ουκρανία δεν είναι απλώς συμβολική. Ενώ οι μάχες συνεχίζονται, ένα παράλληλο μέτωπο έχει ανοίξει: αυτό της προετοιμασίας για την ανοικοδόμηση, με κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς και εταιρείες να τοποθετούνται εκ των προτέρων σε έργα υποδομής, ενέργειας, στέγασης και βιομηχανικής ανασυγκρότησης. Πρόκειται για μια ιδιότυπη πρόωρη διαδικασία, καθώς οι επενδυτικές αποφάσεις, τα χρηματοδοτικά σχήματα και τα τεχνικά σχέδια ξεκινούν πριν από την εκεχειρία ώστε, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, οι μπουλντόζες και οι γερανοί να δουλεύουν από την επόμενη κιόλας ημέρα, όπως διαρρέει το ίδιο το Κίεβο.

Για την πολιτική και επιχειρησιακή «προθέρμανση» υπάρχουν αρκετοί και κυρίως βάσιμοι λόγοι. Πρώτον, η κλίμακα των ζημιών απαιτεί πολυετή προγραμματισμό, αδειοδοτήσεις, προμήθειες και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Και μια τέτοια διαδικασία συνακόλουθα απαιτεί ανάλογο μηχανισμό ο οποίος και δεν στήνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Δεύτερον, οι διεθνείς χρηματοδότες (Ε.Ε., ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, τράπεζες ανάπτυξης) χρειάζονται ώριμες δεξαμενές έργων για να διοχετεύσουν κεφάλαια με ταχύτητα και διαφάνεια. Τρίτον, οι ίδιες οι ουκρανικές αρχές μέσα από το υπουργείο Οικονομίας, το Ταμείο Ανάκαμψης και την Κρατική Υπηρεσία Αποκατάστασης πιέζουν ώστε έργα ανθεκτικότητας (ενεργειακά, γέφυρες, οδικοί άξονες, αποθήκευση ενέργειας) να ξεκινήσουν άμεσα εν μέσω πολέμου προκειμένου να στηριχθούν η καθημερινή ζωή και η οικονομία.

Αλυσίδα συμφωνιών

Σε αυτό το πλαίσιο, έχει δημιουργηθεί μια αλυσίδα συμφωνιών και μνημονίων συνεργασίας που καλύπτει από την κατασκευή γεφυρών και άλλων έργων υποδομής εντός της Ουκρανίας μέχρι και τις στρατηγικές ενεργειακές συμπράξεις και χρηματοδοτήσεις. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κυβερνητικές εγγυήσεις/ασφάλειες κινδύνου ώστε να καταστεί εφικτή η εισροή ιδιωτικών κεφαλαίων σε περιβάλλον υψηλής αβεβαιότητας.

Ενδεικτικά, η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε εταίρο που συνδυάζει πολιτική διαμεσολάβηση και πρακτική συμμετοχή σε έργα υποδομών, ενώ τουρκικές εταιρείες βρίσκονται ήδη επί εδάφους με εργοτάξια, ιδίως σε γέφυρες και οδικά έργα. Πρόσφατα μάλιστα Αγκυρα και Κίεβο επιβεβαίωσαν και δεσμεύτηκαν εμπράκτως για την επόμενη μέρα της Ουκρανίας υπογράφοντας μία σειρά από MoU τα οποία περιλαμβάνουν σχεδόν το σύνολο των αναγκών υποδομής, αλλά και στρατιωτικής ανάπτυξης του Κιέβου. Το Reuters υπογραμμίζει σε σχετική του έρευνα πως ειδικά η Τουρκία δείχνει να έχει έναν από τους πλέον ξεκάθαρους και στοχευμένους οδικούς χάρτες για τα βήματα και τις διαπραγματεύσεις και συγκριτικά ακόμη και με τις ΗΠΑ αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση φαίνεται να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά σήμερα.

Οι χώρες που έχουν ήδη εμπλακεί

Ηνωμένες Πολιτείες

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δεσμευτεί από την προηγούμενη διοίκηση, του Τζο Μπάιντεν, πως θα είναι παρούσες σε όλη τη διαδικασία ανοικοδόμησης της Ουκρανίας. Είναι το συγκεκριμένο πρόγραμμα και οι συμφωνίες που δεν έχει ακουμπήσει ούτε η νέα κυβέρνηση υπό τον Ντόναλντ Τραμπ και μέχρι σήμερα έχει δοθεί το πράσινο φως, χωρίς μάλιστα εγγυήσεις και διαπραγμάτευση για την εκταμίευση ποσού που ξεπερνά τα 20 δισ. δολάρια. Το συνολικό ποσό που οι ΗΠΑ έχουν σε πρώτο στάδιο συμφωνήσει να διατεθεί ξεπερνά τα 50 δισ. δολάρια.

Οι ΗΠΑ φαίνεται πως έχουν ως βασικό στόχο επενδύσεις ειδικά στον ενεργειακό κλάδο. Η συνεργασία ανάμεσα σε Westinghouse και Energoatom είναι πολυετής και αφορά καύσιμα και νέους αντιδραστήρες με επεκτάσεις μετά το 2022, που επηρεάζουν την ενεργειακή ασφάλεια και τη μελλοντική ανοικοδόμηση του συστήματος παραγωγής. Τον περασμένο Ιούλιο υπεγράφη ακόμη ένα μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στην Baker Hughes και τη Naftogaz. Η συμφωνία αφορά τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού τομέα (εξόρυξη, μεταφορά, αποθήκευση, γεωθερμία και ηλεκτροπαραγωγή). Οι ΗΠΑ είναι δεδομένο ότι θα εμπλακούν σε αρκετούς ακόμη τομείς, καθώς υπάρχει υπογεγραμμένη συμφωνία ανάμεσα σε Κίεβο και Ουάσινγκτον που αφορά τη διαχείριση και συνεκμετάλλευση των πόρων σε σπάνιες γαίες. Οι ΗΠΑ είναι ξεκάθαρο ότι επιθυμούν να αξιοποιήσουν μακροπρόθεσμα τα πλούσια κοιτάσματα των Ουκρανών προκειμένου από τη μία να αποκτήσουν αποθεματικό και μεγαλύτερη απόσταση από την Κίνα και παράλληλα να έχουν απτές εγγυήσεις για τα δάνεια με τα οποία θα ενισχύσουν το Κίεβο.

Ευρώπη - Ε.Ε. και κράτη-μέλη

Με τον πόλεμο να μαίνεται επί σχεδόν τέσσερα χρόνια στα ανατολικά της Ευρώπης, είναι δεδομένο πως τόσο η Ευρωπαϊκή Ενωση, μέσω μηχανισμών, όσο και τα κράτη-μέλη (αλλά και όσοι επέλεξαν να αποχωρήσουν από την Ενωση) δείχνουν ιδιαίτερα ενεργοί σε συμφωνίες αλλά και επενδύσεις ήδη εντός Ουκρανίας.

Αυστρία

Η αυστριακή εταιρεία Waagner-Biro Bridge Systems παράγει ήδη χαλύβδινες γέφυρες στην Ουκρανία, κρίσιμο εργαλείο για γρήγορες αποκαταστάσεις μεταφορών.

Ιρλανδία

Η ιρλανδική Kingspan έχει ήδη υπογράψει συμφωνία για επένδυση 220 εκατ. δολαρίων σε εργοστάσιο δομικών υλικών υψηλής ενεργειακής απόδοσης.

Γερμανία

Η Rheinmetall (συμπαραγωγή/συντήρηση αμυντικού υλικού στην Ουκρανία) θα αποτελέσει μέρος της βιομηχανικής βάσης που θα επηρεάσει την οικονομική ανάκαμψη και τη βάση εφοδιασμού.

Ιταλία

Συνεργασίες για δίκτυα υδρογόνου-βιομεθανίου με ουκρανικούς φορείς (πλαίσιο τεχνικής συνεργασίας και προετοιμασία έργων ανθεκτικότητας δικτύων). Η Ιταλία έχει στόχο να επενδύσει σημαντικά κεφάλαια κατά μόνας μέσω των επιχειρήσεών της στον ενεργειακό τομέα της Ουκρανίας σε επίπεδο τόσο τροφοδοσίας όσο και εκσυγχρονισμού των υποδομών. Σύμφωνα δε με ουκρανικά Μέσα, φαίνεται ότι έχει προσεγγίσει εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια τα αντίστοιχα ουκρανικά κλιμάκια και έχει διαμορφώσει εικόνα για τις ανάγκες του Κιέβου, με το οποίο έχει αφήσει ανοιχτό ακόμη και το ενδεχόμενο κατασκευής από κοινού πυρηνικού αντιδραστήρα με συνεκμετάλλευση της παραγόμενης ενέργειας.

Πολωνία

ORLEN - Naftogaz: Συμφωνία για προμήθειες LNG προς την Ουκρανία μέσω πολωνικών τερματικών - κρίκος στην ενεργειακή ασφάλεια και στη μείωση εξάρτησης από ρωσικούς πόρους.

Δανία - Ολλανδία - Βαλτικές Χώρες

Συμμετοχή σε χρηματοδοτήσεις και τεχνική βοήθεια: η Δανία ειδικότερα διαχειρίζεται μέρος των εσόδων από δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για αμυντικές προμήθειες προς την ουκρανική βιομηχανία.

Ηνωμένο Βασίλειο

Στήριξη ασφαλιστικών/χρηματοδοτικών μηχανισμών και backing σε έργα γεφυρών. Η Βρετανία φαίνεται ότι είναι ανοιχτή -αν και ακόμη σε πρώιμο στάδιο- να επενδύσει και στον τομέα της παραγωγής όπλων με ανάμειξη στο συγκεκριμένο πλαίσιο και του Κιέβου. Το σχέδιο -μόνο σε θεωρητικό επίπεδο ακόμη- περιλαμβάνει επενδύσεις για την κατασκευή βρετανικών αλλά και αμιγώς ουκρανικών οπλικών συστημάτων και συνεργασία στον τομέα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και του ανάλογου λογισμικού.

Η Ελλάδα και η «γέφυρα» της Ρουμανίας

Ολο και περισσότερα επιχειρηματικά επιτελεία στη χώρα μας βολιδοσκοπούν τις εξελίξεις και ψάχνουν τρόπους να βρεθούν στην πρώτη γραμμή της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας. Η συζήτηση μπορεί να είναι ακόμη πρόωρη, ωστόσο το ενδιαφέρον είναι υπαρκτό και φουντώνει, καθώς το ενδεχόμενο λήξης του πολέμου ανοίγει έναν νέο ορίζοντα τεράστιων έργων και επενδύσεων.

Τις τελευταίες ημέρες το σενάριο φαίνεται να κερδίζει έδαφος και σε ελληνικές εισηγμένες που βλέπουν στη μεταπολεμική Ουκρανία μια ευκαιρία όχι μόνο για επέκταση, αλλά και για αναβάθμιση της θέσης τους σε κομβικούς κλάδους. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι το κόστος της ανοικοδόμησης μπορεί να φτάσει τα 500 δισ. δολάρια, ενώ αναλυτές ανεβάζουν τον λογαριασμό ακόμη ψηλότερα.

Καθοριστικός κρίκος σε αυτή τη διαδικασία αναδεικνύεται η Ρουμανία. Ο επικεφαλής του Ομίλου AKTOR, Αλέξανδρος Εξάρχου, μιλώντας στο The Diplomat, υπογράμμισε τον ρόλο της χώρας ως δυναμικού κόμβου για την Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη αλλά και ως πύλης προς την Ουκρανία Δεν είναι τυχαίο ότι ελληνικές εταιρείες έχουν ήδη σημαντικά έργα σε εξέλιξη στη ρουμανική αγορά, η οποία λειτουργεί ως προθάλαμος για τη μεγάλη μέρα της ανασυγκρότησης.

Η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ έχει εξασφαλίσει πρόσφατα δύο σιδηροδρομικά έργα ύψους 1 δισ. ευρώ, ενώ η ΔΕΗ μέσω της PPC Romania βρίσκεται σε συζητήσεις με την ουκρανική DTEK για συνεργασίες στην αποθήκευση ενέργειας. Στην ίδια γραμμή κινείται και η Metlen, που επενδύει δυναμικά σε φωτοβολταϊκά και υποδομές αποθήκευσης, με το βλέμμα στραμμένο και στη Μολδαβία, αλλά και δυνητικά στην Ουκρανία.

Ενεργειακός διάδρομος

Ο όμιλος Avax υπέγραψε πρόσφατα μία από τις μεγαλύτερες ενεργειακές συμφωνίες στην Ευρώπη για μονάδα φυσικού αερίου 1.750 MW στη Ρουμανία, ενώ HELLENiQ Energy και Motor Oil χτίζουν το δικό τους χαρτοφυλάκιο ΑΠΕ στη χώρα. Ολες αυτές οι κινήσεις δεν είναι τυχαίες και δημιουργούν έναν ενεργειακό διάδρομο που συνδέει Ουκρανία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Ελλάδα με στρατηγική σημασία για την επόμενη μέρα.

Οι προσδοκίες

Εφόσον επιτευχθεί ειρήνη, τα αποτελέσματα δεν θα είναι μόνο επενδυτικά αλλά και μακροοικονομικά. Η αποκλιμάκωση του ενεργειακού κόστους θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανάσα για τις ευρωπαϊκές και ελληνικές επιχειρήσεις, βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητα και τα περιθώρια κέρδους. Τράπεζες, όπως η Citi και η BNP Paribas, ήδη εκτιμούν ότι κλάδοι όπως οι κατασκευές, τα χημικά και η βιομηχανία θα δουν άμεσα οφέλη.

Αν και απέχουμε δεδομένα πολύ από το τέλος του πολέμου, το «παιχνίδι θέσεων» έχει ήδη ξεκινήσει. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, με προγεφυρώματα στη Ρουμανία και ισχυρή παρουσία σε έργα ενέργειας και υποδομών, φαίνεται να προετοιμάζονται σοβαρά για την επόμενη μέρα.

Τουρκία, μία ειδική περίπτωση

Από την έναρξη του πολέμου η Αγκυρα εμφανίζεται ως εγγυητής και εταίρος ασφάλειας. Στην Τουρκία έχουν γίνει μέχρι σήμερα τρεις σημαντικές διμερείς συναντήσεις κλιμακίων Ρωσίας και Ουκρανίας, ενώ ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει ανοιχτά σημειώσει ότι προσωπικά μέσα σε τέσσερα χρόνια έχει επικοινωνήσει περισσότερες από 6 φορές με τον Ρώσο ομόλογό του. Εσχάτως, Τουρκία και Ουκρανία πήγαν τις διμερείς επαφές τους και σε πιο απτό επίπεδο. Η Τουρκία χαρακτηρίστηκε από ανώτατους πολιτικούς κύκλους του Κιέβου ως εταίρος ανοικοδόμησης, δίνοντας πλέον στίγμα όχι προθέσεων αλλά έργων. Εδώ και δύο μήνες Αγκυρα και Κίεβο διαθέτουν μεταξύ τους υπογεγραμμένο μνημόνιο συνεργασίας και έχει ήδη συσταθεί τουρκο-ουκρανική task force για την επόμενη μέρα, ενώ οι συζητήσεις για συμμετοχή τουρκικών εταιρειών στην ανοικοδόμηση έχουν επιβεβαιωθεί δημόσια.

Πηγές που επικαλείται το Bloomberg υπογραμμίζουν πως ήδη δύο σημαντικές εταιρείες της Τουρκίας έχουν αποφασίσει να επενδύσουν στην Ουκρανία και έχουν επαφές για τα έργα που είναι σε προχωρημένο επίπεδο. Πρόκειται για τον όμιλο Doğuş İnşaat, ο οποίος αναμένεται να αναλάβει την αποκατάσταση - ανακατασκευή, αλλά και την οικοδόμηση νέων έργων στον τομέα των γεφυρών στην Ουκρανία. Στα συγκεκριμένα έργα ο τουρκικός όμιλος φαίνεται πως έχει ήδη συμφωνήσει να συμπράξει με αντίστοιχους ομίλους από το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο δεύτερος τουρκικός όμιλος που έχει παρουσία στην Ουκρανία πριν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής και έχει ήδη δεσμευτεί για την επόμενη μέρα της χώρας είναι το Onur Group, που έχει αναλάβει στο πρόσφατο παρελθόν σημαντικά έργα οδοποιίας και είναι μία από τις ελάχιστες ξένες επιχειρήσεις που εξακολουθεί να δραστηριοποιείται εντός της χώρας και εν μέσω πολέμου. Ο τουρκικός όμιλος μετέχει μέσω ουκρανικών κοινοπραξιών σε εκατοντάδες έργα αποκατάστασης ζημιών από ρωσικά πλήγματα ειδικά στα δυτικά της χώρας.

Παρά τον όγκο συμφωνιών, η πραγματικότητα επιβάλλει ρεαλισμό. Η πλήρης ανοικοδόμηση προϋποθέτει σημαντική βελτίωση της ασφάλειας, συνθήκη που από τον Φεβρουάριο του 2022 είναι σε δραματική «έλλειψη». Ωστόσο, η μερική ανοικοδόμηση/ανθεκτικότητα είναι ήδη εδώ και περιλαμβάνει από κινητές λύσεις δικτύων και προκατασκευασμένες γέφυρες μέχρι αντλίες θερμότητας, αποθήκευση ενέργειας και επιδιορθώσεις κρίσιμων υποδομών. Οι διεθνείς εταίροι έχουν επιλέξει να κινηθούν σε διπλή ρότα: χρηματοδοτούν τη λειτουργία του κράτους και την ανθρωπιστική ανταπόκριση, ενώ παράλληλα «σπρώχνουν» τη βιομηχανική/ενεργειακή βάση που θα στηρίξει το ΑΕΠ μετά τον πόλεμο.

Η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας δεν θα είναι μια γραμμική διαδικασία, αλλά μια μαραθώνια και πολυκεντρική προσπάθεια που θα συνδυάζει δημόσια, ιδιωτικά και υβριδικά κεφάλαια. Η πολιτική βούληση υπάρχει και αποτυπώνεται και σε δεσμεύσεις, από το σχέδιο Extraordinary Revenue Acceleration (ERA) των G7 μέχρι το «Ukraine Facility». Ταυτόχρονα, όμως, αυξάνονται και τα εταιρικά βήματα.

Το συνολικό κόστος

Οι επικαιροποιημένες εκτιμήσεις των ουκρανικών αρχών μαζί με την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον ΟΗΕ, δημοσιευμένες τον Φεβρουάριο του 2025, ανεβάζουν το συνολικό κόστος αποκατάστασης και ανοικοδόμησης στα 524 δισ. δολάρια για την επόμενη δεκαετία. Η συγκεκριμένη εκτίμηση θα είναι πιθανότατα αρκετά μεγαλύτερη αν αναλογιστούμε ότι η εκτίμηση του κόστους για το 2024 από τις ίδιες αρχές ήταν 486 δισ. δολάρια. Η αύξηση αντανακλά πρόσθετες καταστροφές ιδίως στην ενέργεια και τη στέγαση. Το ποσό ισοδυναμεί περίπου με τρεις φορές το εκτιμώμενο ονομαστικό ΑΕΠ της Ουκρανίας για το 2024, υπογραμμίζοντας το εύρος της συγκεκριμένης πρόκλησης.

Σύμφωνα με τον δείκτη ζημιών του KSE Institute (Κίεβο), οι άμεσες ζημιές σε υποδομές ανέρχονταν στα 170 δισ. δολάρια έως τον Νοέμβριο 2024, με μεγάλες καταστροφές στο δίκτυο μεταφορών (δρόμοι - σιδηροδρομικό δίκτυο και αεροδρόμια), σε ενέργεια και στέγαση. Στον στεγαστικό τομέα οι ανάγκες ενεργειακής αναβάθμισης και αποκατάστασης είναι τεράστιες και μέχρι και σήμερα είναι αδύνατο να υπάρξει έστω κατά προσέγγιση εκτίμηση, καθώς τα μέτωπα ειδικά στην ανατολική Ουκρανία παραμένουν ενεργά και δεν έχει εδώ και τρία χρόνια καταστεί δυνατή η οποιαδήποτε καταγραφή ζημιών στις περιοχές της κοιλάδας του Ντονμπάς που βρίσκονται ακόμη υπό ουκρανικό έλεγχο.

Για το 2025 οι καθαρές δημοσιονομικές ανάγκες της Ουκρανίας υπολογίζονται γύρω στα 39,3 δισ. δολάρια, που καλύπτονται από έναν συνδυασμό πόρων: το πρόγραμμα Ukraine Facility της Ε.Ε., το σχήμα ERA που αξιοποιεί τα έσοδα από δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία και το πρόγραμμα του ΔΝΤ (EFF).

Φωτογραφία: AFP / Visual Hellas