ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης: Γιορτάζει 50 χρόνια στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων

Μισό αιώνα λειτουργίας συμπληρώνει το ιστορικό Περιφερειακό Θέατρο της Κρήτης, που έχει γνωρίσει σπουδαίες στιγμές με αξιομνημόνευτες παραστάσεις και θρυλικούς ηθοποιούς και με πρόσωπα που έχουν γράψει ιστορία να δίνουν το χρίσμα για τη δημιουργία ενός από τους πιο θρυλικούς οργανισμούς στη χώρα: ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μάνος Κατράκης, ο Αλέξης Μινωτής αλλά και ο αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης ένιωσαν την ανάγκη να στηρίξουν την ανάγκη που δημιουργήθηκε για τη δημιουργία ενός θεατρικού οργανισμού, εν μέσω της Χούντας.

Η τέχνη που αποτελούσε πάντα το αντίδοτο, κατά τις ζοφερές μέρες, ήταν ένας τρόπος δημιουργικής αντίστασης στη δικτατορία αλλά και στο κλιμακούμενο φαινόμενο των αυτοκτονιών που είχαν παρατηρηθεί την εποχή εκείνη.

Τότε δημιουργήθηκε η Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης που διαγράφει μια ιστορία, συνώνυμη με τη θεατρική ιστορία της χώρας. Αυτή ακριβώς είναι που ενέπνευσε και τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων ώστε να διοργανώσει την άκρως εντυπωσιακή επετειακή έκθεση με έντονο διαδραστικό χαρακτήρα και τίτλο «ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης - 50 Χρόνια Θέατρο - Ένα Ζωντανό Αρχείο», που έκανε εγκαίνια το Σάββατο, 15 Φεβρουαρίου και είναι ανοιχτή πλέον στο κοινό.

Με «οδηγούς» τα κοστούμια και τα σκηνικά, τις ιστορικές φωτογραφίες και τις αφίσες, τα στιγμιότυπα παραστάσεων και τα θεατρικά προγράμματα, η ιστορία του πρώτου περιφερειακού θεατρικού οργανισμού στην Ελλάδα «ζωντανεύει» στο σημείο που το διαμόρφωσε. Και σίγουρα η διοργάνωση της έκθεσης από έναν τόσο δραστήριο οργανισμό όπως η Πινακοθήκη του Δήμου, που μας έχει δείξει εξαιρετικά δείγματα κατά τα τελευταία έτη, είναι ένα γεγονός αφού υιοθετεί σύγχρονα μέσα και ανακαλεί ένα σπουδαίο κομμάτι της πολιτικής ιστορίας μας.

«Η έκθεση αποτελεί μία ακόμη απόδειξη του πλούσιου πολιτιστικού αποθέματος της πόλης και του νησιού μας, αλλά και των δυνατοτήτων που δημιουργούν οι συνέργειες μεταξύ φορέων. Παράλληλα, εντάσσεται στο πλούσιο και πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα της δραστήριας Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων», δήλωσε χαρακτηριστικά στην τελετή εγκαινίων ο Δήμαρχος Χανίων, Παναγιώτης Σημανδηράκης ενώ ο Αντιδήμαρχος Πολιτισμού του Δήμου Χανίων, Γιάννης Γιαννακάκης, προσέθεσε: «Η πενηντάχρονη παρακαταθήκη του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης αποκαλύπτεται μέσα από αυτή τη νέα έκθεση. Είναι η στιγμή να εκτιμηθεί, όχι μόνο ως θεσμός και για τη συνολική προσφορά του, αλλά και για τους σπόρους που έσπειρε σε κάθε θεατή που παρακολούθησε τις παραστάσεις του».

Μέσα από 700 και πλέον εκθέματα, που προέρχονται από 129 παραγωγές, οι επισκέπτες θα περιηγηθούν στις τρεις κύριες περιόδους του θεατρικού οργανισμού. Αλλά η πολυπρισματική βιωματική εμπειρία δεν τελειώνει εκεί καθώς επιστρατεύονται οι νέες τεχνολογίες ώστε η βιωματική εμπειρία να είναι ολοκληρωμένη.

Σε αυτό σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει η συμβολή του Αντώνη Βολανάκη, ενός διεθνώς αναγνωρισμένου εικαστικού καλλιτέχνη και διακεκριμένου επιμελητή που προσέδωσε μια νέα, ανατρεπτική και διαδραστική διάσταση στο όλο εγχείρημα της διοργάνωσης της έκθεσης. “Η συνάντηση εικαστικών και παραστατικών τεχνών είναι πάντα για μένα πρόκληση και ζητούμενο” απαντά όταν τον ρωτάμε πως μπορεί να προσεγγίζει ένας εικαστικός και επιμελητής με διεθνή εμπειρία μια έκθεση με χαρακτήρα εντοπιότητας.

«Έχοντας ζήσει και δουλέψει χρόνια στο Λονδίνο και την Νέα Υόρκη η πρακτική της μελέτης αρχείων, επιμέλειας και σχεδιασμού εκθέσεων από εικαστικούς καλλιτέχνες, για να αποφευχθεί μία απλή παράθεση τεκμηρίων,  είναι συνήθης σε μεγάλα μουσεία όπως το Victoria & Albert και το Metropolitan . Η λέξη επιμέλεια στην ετυμολογία της μέσα έχει το μέλλον: φροντίζω για το μέλλον. Είμαι αυστηρά επιλεκτικός για το ποιες επιμέλειες δέχομαι  να αναλάβω καθώς το ατομικό μου καλλιτεχνικό  έργο είναι απαιτητικό και νιώθω ενοχές ότι δεν περνώ αρκετό ποιοτικό χρόνο στο εργαστήριό μου. Όμως σε περιπτώσεις όπως στην αναδρομική έκθεση του δασκάλου μου Στέφανου Λαζαρίδη στο ΚΠΙΣΝ σε πρόσκληση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής  και του ΜΙΕΤ/ΕΛΙΑ και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης σε πρόσκληση της Μαρίας Μαραγκού τα προηγούμενα χρόνια και τώρα στην πρόσκληση της Έφης Θεοδώρου, μίας σκηνοθέτιδας που εκτιμώ και θαυμάζω πώς να αρνηθείς;  Για την συγκεκριμένη έκθεση  οραματίστηκα την εικαστική εγκατάσταση στο χώρο της Πινακοθήκης Χανίων παράλληλα με την μελέτη του αρχείου του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης. Η εγκατάσταση ανταποκρίνεται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτιρίου με μία αναφορά ιστίων σε καράβι. Η επιμέλεια είναι ανθρωποκεντρική και έχω στην σκέψη μου την βιωμένη αισθητική εμπειρία στο χώρο της έκθεσης. Πώς ένας μουσειακός χώρος μπορεί με όχημα το θέατρο να μας ταξιδέψει;».

Υπερβαίνοντας, επομένως, προβλέψιμες εκθεσιακές λογικές ο επιμελητής μεταμόρφωσε την έκθεση σε ένα στοίχημα για την πόλη επανασυστήνοντας ταυτόχρονα το ΔΗΠΕΘΕ-και δεν μπορούμε να μην τον ρωτήσουμε πως τελικά μπορεί κανείς να προσεγγίσει έναν τέτοιο ιστορικό οργανισμό διοργανώνοντας μια μεγάλη αναδρομική έκθεση: ως αναδρομή ή ως επαναπροσδιορισμό του αρχείου και προβολή του στο μέλλον;

«Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την ερώτηση καθώς με επαναφέρει  στο ερώτημα που έθεσα στην αρχή της  μελέτης μου στο αρχείου του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, στη συνέχεια στην επιλογή και επιμέλεια της παρουσιαζόμενης συλλογής  και  τέλος το σχεδιασμό της έκθεσης. Η επανασύσταση της ταυτότητας ενός θεατρικού οργανισμού με τόσο πλούσια ιστορική διαδρομή δεν μπορεί να είναι μια απλή αναδρομή στο παρελθόν, αλλά ούτε και μια αποκοπή από αυτό. Η ιστορία του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης και της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό μνήμης, ένα αρχείο που δεν είναι στατικό, αλλά επαναδιατυπώνεται και ενεργοποιείται μέσα από τις σύγχρονες αναγνώσεις του. Ο επαναπροσδιορισμός του αρχείου είναι κομβικός σε αυτή τη διαδικασία. Δεν το αντιμετωπίζω απλώς ως ένα μουσειακό αποθετήριο, αλλά ως ένα δυναμικό εργαλείο που επανανοηματοδοτείται μέσα από την επιτελεστική του διάσταση: οι φωτογραφίες, τα σκηνικά, τα κοστούμια και οι αφίσες δεν είναι απλώς τεκμήρια, αλλά φορείς μνήμης που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε πώς η θεατρική πράξη αναδιαμορφώνεται μέσα στον χρόνο. Μέσα από αυτή την προσέγγιση, δεν αναπαράγουμε απλώς μια νοσταλγική αφήγηση, αλλά προσπαθώ να δημιουργήσω νέες δυνατότητες ανάγνωσης της ιστορίας του θεάτρου. Η έκθεση που σχεδίασα για το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης επιδιώκει να προβάλει αυτή τη μετάβαση: από τις ρίζες στην αναγέννηση, από την κληρονομιά στη σύγχρονη σκηνική πράξη. Αναδεικνύουμε την ιστορία, όχι ως κάτι στατικό, αλλά ως ένα πεδίο ερωτήσεων και διαλόγου που εμπνέει τη θεατρική δημιουργία του μέλλοντος». 

Μισός αιώνας ιστορίας για το ΔΗΠΕΘΕ

“Είμαι κρητικός με αττική παιδεία όπως  απάντησε και ο Χατζιδάκις στην ερώτηση των Κρητών οι οποίοι ζήτησαν την συνδρομή του στην Αθήνα για την ίδρυση της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης, τον πρόδρομο του ΔΗΠΕΘΕ, με το οποίο είμαστε σχεδόν συνομήλικοι” μας θυμίζει σχετικά ο Βολανάκης μιλώντας για την ιστορία του ΔΗΠΕΘΕ. 

«Είμαι γεννημένος στην Αθήνα σε ένα σπίτι που άκουγε Ξυλούρη και Χατζιδάκι και στην βιβλιοθήκη υπήρχαν σε περίοπτη θέση ο Καζαντζάκης και ο Πρεβελάκης δίπλα στον Αριστοτέλη και τους αρχαίους τραγικούς δίπλα σε μία φωτογραφία του Ειρηναίου Γαλανάκη, ενός σοφού ιερέα της Κρήτης. Η καταγωγή μου είναι  από την Κίσσαμο Χανίων και το Αμάρι Ρεθύμνης αλλά έχω μεγάλη αγάπη στην πόλη του  Ηρακλείου. Κατέω τόσο τις πόλεις όσο και χωριά του νησιού μου καθώς από τα παιδικά μου χρόνια περνώ μεγάλα διαστήματα  στην Κρήτη ετησίως. Έχω στα αυτιά μου ριζίτικα τραγούδια από οικογενειακούς γάμους, στα μάτια μου τις θάλασσες του νότου και στα πόδια μου τους αρχαιολογικούς χώρους. Όταν η καλλιτεχνική διευθύντρια Έφη Θεοδώρου μου πρότεινε να αναλάβω την μελέτη και επιμέλεια του αρχείου και το σχεδιασμό της έκθεσης ήταν σαν ένα συναισθηματικό γραμμάτιο που είχε φτάσει η στιγμή να εκπληρωθεί και για αυτό έβαλα άλλα καλλιτεχνικά πρότζεκτ στην άκρη για να αφοσιωθώ σε αυτό».

Αλλά και η καλλιτεχνική διευθύντρια Εφη Θεοδώρου, μια πολύπειρη σκηνοθέτις που έχει διαγράψει λαμπρά πορεία στο ελληνικό θέατρο ομολογεί πως δεν θεώρησε ότι είναι δεδομένο “ότι το κοινό της Κρήτης γνωρίζει τη μακρά πορεία που διένυσε το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης για να φτάσει ως τις μέρες μας” πιστεύοντας ότι είναι σημαντικό να καταγραφεί στη συνείδηση όλων, ότι η Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης (ΕΘΕΚ), πρόπλασμα του ΔΗΠΕΘΕΚ, γεννήθηκε το 1973, μέσα σε καθεστώς ανελευθερίας, όταν 320 εμπνευσμένοι Κρήτες, ζήτησαν την υποστήριξη μεγάλων ανθρώπων της τέχνης, Κρητών στην καταγωγή - του Αλέξη Μινωτή, του Μάνου Κατράκη, του Μάνου Χατζιδάκι – για να βάλουν τα θεμέλια του θεάτρου του τόπου τους” για να συνεχίσει πως “Το σύγχρονο θέατρο στην Κρήτη, δηλαδή, επιβλήθηκε ως ένα κίνημα «από κάτω προς τα πάνω», που αναγνώρισε στην τέχνη του θεάτρου δυνάμεις πνευματικής ανάτασης, παρηγορίας, αλλά και ψυχοθεραπευτικές ιδιότητες, καθώς την περίοδο εκείνη, είχαν σημειωθεί πολλές αυτοκτονίες στη Δυτική Κρήτη, που είχαν προβληματίσει τους ψυχιάτρους - μερικοί από αυτούς συγκαταλέγονται στα ιδρυτικά μέλη της ΕΘΕΚ.

Η Πολιτεία κινητοποιήθηκε από αυτή την πρωτοβουλία που επί δέκα χρόνια εξακολούθησε να παράγει έργο και να δίνει καρπούς και το 1983, ενέταξε το Θέατρο της Κρήτης, στο δίκτυο των έξι πρώτων περιφερειακών θεάτρων που συγκρότησαν την πιλοτική εφαρμογή του θεσμού των ΔΗΠΕΘΕ, όπως τον οραματίστηκε η Μελίνα Μερκούρη. Το παράδειγμα της Κρήτης, μαζί με κάποιες ανάλογες κινητοποιήσεις που έγιναν στη Θεσσαλία και αλλού, ενέπνευσαν και κατά κάποιον τρόπο επέβαλαν τη συνδρομή του κράτους, μέσω της απόπειρας εφαρμογής μιας πρώτης περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής που, παρά τις δυσχέρειες και τους κλυδωνισμούς που αντιμετώπισε, κρατάει γερά μέχρι σήμερα. Η Έκθεση λοιπόν, γιορτάζει και την επιβίωση του θεσμού: μισός αιώνας θέατρο στην Κρήτη. Ταυτόχρονα, από την ίδια της τη μορφή, η ‘Έκθεση, όπως τη σχεδίασε και την υλοποίησε ο Αντώνης Βολανάκης, είναι ένα ζωντανό παράδειγμα επαναπροσδιορισμού. Μια σοφά σχεδιασμένη, πλουραλιστική επιτέλεση, μια επική-«αναρχική» χειρονομία που επιτρέπει να συνυπάρχουν αρμονικά οι διαφορετικές αισθητικές τάσεις και προσεγγίσεις, παράγοντας πολλά διαφορετικά αφηγήματα που συγκροτούν την ιστορία του ΔΗΠΕΘΕΚ και προσκαλώντας τους επισκέπτες να εστιάσουν σε μια διαφορετική εκδοχή της περιπέτειας του θεάτρου ο καθένας.

Η ιδέα της υλοποίησης μιας μεγάλης Έκθεσης του Αρχείου του θεάτρου ήταν από τα πρώτα σχέδια της θητείας μου, πήρε όμως αναβολή λόγω της πανδημίας Covid-19 και τελικά συνέπεσε με τον εορτασμό των 50 χρόνων. Η ανάδυση αυτού του μοναδικού υλικού από τα υπόγεια του Βενιζέλειου Ωδείου Χανίων όπου φυλασσόταν, η καταγραφή, η διάσωση και η ανάδειξή του, είναι ένας φόρος τιμής προς τους καλλιτέχνες που οραματίστηκαν και υλοποίησαν τα έργα, μια πράξη οφειλής προς το κοινό της Κρήτης και μια ανοιχτή πρόσκληση, ικανή να εμπνεύσει μελλοντικές δημιουργίες”.

Επίσης ομολογεί πως “αναλαμβάνοντας την Καλλιτεχνική Διεύθυνση του ΔΗΠΕΘΕΚ το 2019, μέσα σε ένα πλαίσιο ιστορικής συνέχειας ( μόλις πρόσφατα και χάρη στα στοιχεία που έφερε στο φως η έρευνα για την Έκθεση, πληροφορήθηκα ότι στα 50 χρόνια της λειτουργίας του, από το Θέατρο πέρασαν μόνο πέντε καλλιτεχνικοί διευθυντές), έζησα για αρκετό καιρό «εντός των τειχών», ερευνώντας την ιστορία του θεάτρου και αφουγκράζοντας τους παλμούς των θησαυρών του από τα υπόγεια και «εκτός των τειχών», σε διαρκείς εξορμήσεις σε όλη την Κρήτη, για να ανακαλύψω θεατρικούς χώρους και αρχαιολογικούς τόπους όπου θα μπορούσε να συμβεί θέατρο. Βάζοντας τα χνάρια μου, στα χνάρια όσων είχαν προηγηθεί - ανθρώπων, ιστοριών και τόπων -, επιδίωξα να κατανοήσω και να συμβιώσω με τις δυνάμεις που στέριωσαν το Θέατρο. Κρατώντας γερά αυτό το νήμα, επικεντρώθηκα στο να αποκτήσει το Θέατρο ένα σαφές και διακριτό καλλιτεχνικό στίγμα. Νέες δραματουργίες συνυπήρξαν με έργα του κρητικού αναγεννησιακού θεάτρου, σκηνοθέτες της νεότερης γενιάς διάβασαν τα έργα με σύγχρονο τρόπο, πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες μετοίκησαν προσωρινά στην Κρήτη για να στηρίξουν τις προσπάθειες της επανεκκίνησης, οι καλλιτεχνικές δυνάμεις του τόπου, εντάχθηκαν στο δυναμικό και εμψύχωσαν τις εκπαιδευτικές δράσεις του Θεάτρου, ενώ άνοιξε διάπλατα ο δρόμος των συνεργασιών και συμπράξεων με φορείς και οργανισμούς του κέντρου. Το Θέατρο πρέπει να έχει τις ρίζες του στην Κρήτη, αλλά να απλώνει τα κλαδιά του σε όλη την επικράτεια,ήταν το πρόταγμα και ο στόχος. Έτσι, το σύνολο σχεδόν των παραστάσεων της τελευταίας εξαετίας, μετά την περιοδεία στην Κρήτη, φιλοξενήθηκαν σε κλειστούς χώρους στην Αθήνα το χειμώνα, σε αρχαιολογικούς χώρους το καλοκαίρι: Επίδαυρος, Ηρώδειο, Ρωμαική Αγορά, Κεραμεικός, Δήλος. Το Θέατρο της Κρήτης κατάφερε να παράγει και να εξάγει σύγχρονο θέατρο ποιότητας, υψηλών προδιαγραφών, δεν ήταν μόνο παθητικός δέκτης του θεατρικού πληθωρισμού του κέντρου. Επενδύοντας στην εξωστρέφεια, κατάφερε να πετύχει και την ενεργοποίηση του τοπικού δυναμικού, αναβαθμίζοντας έτσι το θεατρικό τοπίο της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο, το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης συμμετέχει γνήσια και ενεργά στην υπόθεση της θεατρικής αποκέντρωσης. Ο στόχος της κατάκτησης του μεγάλου κοινού, είναι ακόμα μπροστά μας”.

Ειδήσεις σήμερα:

Αποκαλυπτήρια για τον νέο κατώτατο μισθό που «κλειδώνει» στα 880 ευρώ - Και η αξιολόγηση του Δημοσίου στο υπουργικό

Μετατίθεται η έναρξη των ψηφιακών δελτίων αποστολής

Σταμάτης Φασουλής: Η εξομολόγηση της Αλίκης που τον έσωσε, το «πέφτω, πέφτω» του Τσαρούχη και το «χελώνα χωρίς καβούκι» για τον Ανδρουλάκη