Θανάσης Τσεκούρας

Κάτι σημαντικό συμβαίνει στην Αμερική. Οι αλλαγές έχουν στο επίκεντρο την οικονομία και τη διαχείριση της κρίσης που προκλήθηκε από την πανδημία. Ηδη ο νέος πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, προτού ακόμη περάσει το ορόσημο των πρώτων 100 ημερών, έχει τινάξει την μπάνκα στον αέρα. Ξεκίνησε με ένα πακέτο 1,9 τρισ. δολαρίων για τις επιπτώσεις της πανδημίας. Συνέχισε με ένα δεύτερο πακέτο 2,3 τρισ. δολαρίων δημοσίων επενδύσεων σε έργα υποδομής, στην ενέργεια, στην ψηφιοποίηση και την κλιματική αλλαγή. Προετοιμάζει ένα τρίτο πακέτο 2 τρισ. δολαρίων με άξονες την εκπαίδευση, την υγεία και την πρόνοια.

Ολοι οι αναλυτές συμφωνούν σε κάτι. Δεν πρόκειται για μια απλή αλλαγή στο μείγμα της οικονομικής πολιτικής, κάτι που θεωρείται αυτονόητο. Αλλά για «στροφή στο οικονομικό παράδειγμα» που ακολουθεί για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες η Αμερική, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Μπάιντεν στην οραματική ομιλία του στο Πίτσμπεργκ πριν από λίγες ημέρες.

Οσοι αρέσκονται σε πιο στρατηγικές αναλύσεις πηγαίνουν ακόμη πιο πέρα. Εκτιμούν ότι ο στόχος του Μπάιντεν είναι να κλείσει τον κύκλο που άνοιξε στην Αμερική και τον κόσμο η «βασιλεία» του Ρόναλντ Ρίγκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’70. «Η εποχή τού “η εποχή του μεγάλου κράτους τέλειωσε” τέλειωσε», επισημαίνει ένας από τους πιο φανατικούς οπαδούς του Μπάιντεν, ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν.
Μια εποχή όπου, για να θυμηθούμε τον ιστορικό χρόνο, τέλειωσε ένα άλλο «οικονομικό παράδειγμα» που είχε ξεκινήσει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κεϊνσιανό μοντέλο. Για να φέρει στη θέση του με άπειρες παραλλαγές αλλά αμετάβλητο στον σκληρό πυρήνα του ένα αντίπαλο παράδειγμα στηριγμένο στον μονεταρισμό και τον νεοφιλελευθερισμό του Χάγιεκ και του Φρίντμαν.

Στην ίδια γραμμή και το editorial της «Monde», μετά την ανακοίνωση του πακέτου των 2,3 τρισ. δολαρίων από τον Μπάιντεν στο Πίτσμπεργκ: «Ο χρόνος έληξε για τη φιλελεύθερη θρησκεία της εποχής Ρίγκαν. Η πανδημία έφερε τη μεγάλη επιστροφή του κράτους. Πίσω από το τεράστιο κεϊνσιανό παιχνίδι του Μπάιντεν μετατοπίζονται οι ράγες της οικονομικής σκέψης... Εάν ο Μπάιντεν κερδίσει το στοίχημα, θα έχει κλείσει τη σελίδα του ριγκανισμού».

Ρούσβελτ και Τζόνσον

Αρκετοί σχολιαστές αλλά και ο ίδιος ο Μπάιντεν δεν αρκούνται απλώς να τονίζουν το τέλος της εποχής Ρίγκαν, αλλά προσθέτουν ακομπλεξάριστα ότι ο νέος πρόεδρος εμπνέεται από τα «παραδείγματα» δύο κεϊνσιανών προέδρων. Τα δύο ονόματα που ανέφερε ο Μπάιντεν τόσο στην πρώτη συνέντευξη Τύπου στον Λευκό Οίκο όσο και στην ομιλία του στο Πίτσμπεργκ ήταν ο Ρούσβελτ και ο Λίντον Τζόνσον. Με τα εμβληματικά κεϊνσιανά σχέδιά τους, το New Deal του Ρούσβελτ και το Great Society του Τζόνσον.

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος: καμιά αναφορά στον Μπαράκ Ομπάμα, καμιά αναφορά στον Μπιλ Κλίντον, τους τελευταίους πριν από τον Μπάιντεν Δημοκρατικούς προέδρους. Τυχαίο; Μάλλον όχι. Είναι πιθανό αυτή η εξαφάνιση να συνδέεται με μια ενοχή και μια αποτυχία.

Η ενοχή αφορά τον Κλίντον. Η ξέφρενη κατάργηση των ρυθμίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα που προκάλεσε τη δραματική κρίση του 2008-2009 φέρει τη σφραγίδα Κλίντον. Επίσης, η αδυναμία του Μπαράκ Ομπάμα να αλλάξει το «παράδειγμα» που έφερε την κρίση και η προστασία των «βαρόνων» της Γουόλ Στριτ θεωρείται από πολλούς ότι άνοιξαν τον δρόμο για την εποχή του Ντόναλντ Τραμπ. Αρα από μακριά και αγαπημένοι.

Αλλωστε σε αυτή τη διαπίστωση καταλήγει και ο εκδότης της «βίβλου» του αμερικανικού liberalism, της επιθεώρησης «Prospect». «Oι Δημοκρατικοί ξαναβρίσκουν την ψυχή τους τελειώνοντας τους εναγκαλισμούς με τον “νεοφιλελευθερισμό της Γουόλ Στριτ”», γράφει ο Ρόμπερτ Κάτνερ και προσθέτει: «Με τον Κάρτερ, τον Κλίντον και τον Ομπάμα οι Δημοκρατικοί έγιναν ένα νεοφιλελεύθερο κόμμα της Γουόλ Στριτ με λίγο κοινωνικό πρόσωπο. Ετσι φτάσαμε στο Tea Party και μετά στον Τραμπ».

Πάμε λοιπόν στο «παράδειγμα Μπάιντεν». Γενναία βοήθεια που θα βγάλει το 20% των Αμερικανών από το κατώφλι της φτώχειας. Τεράστιο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Αύξηση της φορολογίας των πολύ πλουσίων. Ούτε ένα δολάριο περισσότερο φόρο δεν θα πληρώσουν οι Αμερικανοί που έχουν ετήσιο εισόδημα κάτω από 400.000 δολάρια. Επενδύσεις στην ψηφιακή καινοτομία, στην άνοδο της παραγωγικότητας και την πράσινη ανάπτυξη. Επενδύσεις στην υγεία, στην εκπαίδευση, στην κοινωνική πρόνοια. Στήριξη στα trade unions. Πόλεμος στη φορολογική ασυλία πολυεθνικών κολοσσών όπως η Αmazon.

Ξέρετε ποιο είναι το περίεργο; Η Γουόλ Στριτ συνεχίζει να ανεβαίνει παρότι οι εξαγγελίες Μπάιντεν έχουν γίνει πλέον επίσημη κυβερνητική πολιτική. Ακόμη και η συστημική «New York Times» στηλιτεύει ότι «τα φορολογικά έσοδα από τις επιχειρήσεις έχουν πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» (6/2/2021). Κοντά στο 1% του αμερικανικού ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ είναι πάνω από το 3% του ΑΕΠ.

Είναι λοιπόν παραπάνω από βέβαιο ότι η ανάγκη για μια ριζική στροφή στο «οικονομικό παράδειγμα» των ΗΠΑ δεν αναδύθηκε ξαφνικά στο κεφάλι του Μπάιντεν. Προέκυψε ως μια ώριμη σκέψη στην καρδιά της πιο φωτισμένης αμερικανικής ελίτ από τα όσα απίστευτα και αδιανόητα συνέβησαν στην εποχή του Τραμπ. Η οποία ήρθε ως φυσικό αποτέλεσμα της κρίσης του 2008-2009 και της αποτυχίας του Μπαράκ Ομπάμα να διαχειριστεί τις συνέπειες της κρίσης.

Η αλυσίδα είναι απλή. Η κρίση τσάκισε την αμερικανική κοινωνία. Οι υπεύθυνοι της κρίσης (Γουόλ Στριτ, τραπεζίτες και πολιτικοί) όχι μόνο δεν πλήρωσαν, αλλά εξήλθαν κερδισμένοι. Οι κοινωνικές ανισότητες αυξήθηκαν. Ο πλούτος σωρεύτηκε σε μια «ολιγαρχία» που αύξησε τα κέρδη της, χωρίς να μοιράζει τίποτα στην κοινωνία. Τα κοινωνικά χάσματα διευρύνθηκαν. Ολες αυτές οι έκτακτες κοινωνικές διεργασίες έφεραν στο προσκήνιο το αδιανόητο: την κυριαρχία Τραμπ. Συμπέρασμα: για να μην ξανακυλήσει η Αμερική στην άβυσσο, χρειάζεται ριζική αλλαγή στο οικονομικοκοινωνικό «παράδειγμα» των ΗΠΑ. Εξ ου και η στιγμή Μπάιντεν.

Transformatial

Είναι άγνωστο και αβέβαιο αν ο Μπάιντεν αποδειχθεί στο τέλος ένας επιτυχημένος πρόεδρος. Αλλωστε μην ξεχνάμε ότι το ένα από τα δύο είδωλά του, ο Λίντον Τζόνσον, «έθαψε» την Great Society μέσα στις αποτυχίες του πολέμου του Βιετνάμ.

Το μόνο βέβαιο για τον Μπάιντεν είναι ότι θα βρίσκεται στη μία από τις δύο πλευρές της πιο ενδιαφέρουσας ίσως διαχωριστικής γραμμής που ξεχωρίζει τους προέδρους των ΗΠΑ. Γιατί, αν η απλή διαχωριστική γραμμή κατατάσσει τους προέδρους σε Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς, η άλλη, η πιο πλούσια σε νόημα διαχωριστική γραμμή τούς κατατάσσει σε «μετασχηματιστές» (transformatial) και «διαχειριστικούς». Transformatial ήταν και ο Ρούσβελτ και ο Τζόνσον. Μείζον transformatial, προς την άλλη πλευρά, ήταν και ο Ρόναλντ Ρίγκαν. «Διαχειριστές», με αμφιλεγόμενο τελικά απολογισμό, αποδείχτηκαν και ο Κλίντον και ο Ομπάμα. Ο Τζο Μπάιντεν αναζητεί τώρα τη δική του μοίρα.