Θανάσης Τσεκούρας

Εναν κύκλο που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’70, με εμβληματικά παραδείγματα τον Ρίγκαν και τη Θάτσερ, δέχτηκε καίριο πλήγμα με την κρίση των subprimes (2008-10) και κατάφερε να επιβιώσει, αλλά πλέον δύσκολα μπορεί να διασφαλίσει συνέχεια.

Το τέλος του νεοφιλελευθερισμού δεν αποκαλύπτεται μόνο από το γεγονός ότι παντού, σε όλο τον κόσμο, οι κυβερνήσεις ασκούν χωρίς δεύτερη σκέψη τις πιο old-fashion σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές: δημόσιες δαπάνες - ελλείμματα - στήριξη των δημοσίων συστημάτων. Αλλά και με την εξαφάνιση από το προσκήνιο των υπερασπιστών του νεοφιλελευθερισμού. Κάτι σαν το «τώρα είμαστε όλοι κεϋνσιανοί» ενός ακραιφνούς Ρεπουμπλικανού στη δεκαετία του ’60, του Ρίτσαρντ Νίξον. Εκτός αν κλείστηκαν σε καραντίνα...

Πριν από λίγες μέρες ο Γκόρντον Μπράουν στον «Guardian» καλούσε τις κυβερνήσεις «να τελειώνουν με τη νεοφιλελεύθερη οικονομική σκέψη που κράτησε 50 χρόνια». Να αντικαταστήσουν το παλιό τρίπτυχο απορρύθμιση - απελευθέρωση αγορών - ιδιωτικοποιήσεις με κάτι εντελώς διαφορετικό: δικαιοσύνη, απασχόληση και βιώσιμη ανάπτυξη. Για τη «δίδυμη ψυχή» του νεοφιλελευθερισμού, τη λιτότητα, ο επικήδειος ήταν ακόμη πιο αμείλικτος. Η λιτότητα που, κατά τον Γκόρντον Μπράουν, ουδέποτε ήτα «καλή ιδέα», τώρα είναι μια «πανθομολογημένη αποτυχία» και ταυτόχρονα μια «οικονομική ανοησία».

Πέρα από τις σκληρές διαπιστώσεις, ιδιαίτερη σημασία έχει το όνομα του υπογράφοντος. Γιατί μόνο κάποιοι χαζοβιόληδες μπορεί να σπεκουλάρουν τον Γκόρντον Μπράουν ως κολλημένο αριστερό ή ξεπερασμένο σοσιαλδημοκράτη. Ακόμη και οι πέτρες γνωρίζουν ότι ήταν το στρατηγικό μυαλό του μπλερισμού, ο οποίος πολύ εγκαίρως είχε διακόψει τους δεσμούς με την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία.

Εδώ να επισημάνουμε μία ακόμη παράμετρο. Ενα ηγεμονικό ρεύμα, εκτός από να κυριαρχεί, καταφέρνει και να αλλοιώνει τη φυσιογνωμία των αντιπάλων. Από τη δεκαετία του ’90 λοιπόν και μετά, ο νεοφιλελευθερισμός επικαθόρισε τη μορφή των κομμάτων της ευρωπαϊκής Kεντροαριστεράς. Ακόμη και για τους ίδιους, η Kεντροαριστερά του Μπλερ, του Σρέντερ και του Ζοσπέν αποτέλεσε σύνθεση, έναν «τρίτο δρόμο» μεταξύ του νεοφιλελευθερισμού και της παλιάς μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας. Πιο δηκτικοί οι αντίπαλοι, όπως ο κορυφαίος Βρετανός ιστορικός Ερικ Χομπσμπάουμ, έβλεπαν τον Μπλερ ως «Θάτσερ με παντελόνια», έναν «νεοφιλελεύθερο με ανθρώπινο πρόσωπο».

Για να επανέλθουμε στα πιο σημαντικά, αν το τέλος του νεοφιλελευθερισμού αποτελεί πλέον μια διαπίστωση, παραμένει ασαφές τι θα τον αντικαταστήσει. Γιατί η ιδέα μιας απλής επιστροφής στο παρελθόν, στον μεταπολεμικό κεϋνσιανισμό και την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία είναι όνειρο θερινής νυκτός. Οι νεκροί δεν περπατούν και η εποχή της παγκοσμιοποίησης έχει στείλει στα βιβλία της προϊστορίας τις κλασικές συνταγές του κεϋνσιανισμού.

Αναζητείται λοιπόν μια νέα σύνθεση σε μια δύσκολη εποχή γεμάτη αβεβαιότητες. Υπάρχει όμως και μια βεβαιότητα - τουλάχιστον ως προς τη ροή των πραγμάτων. Αν ο νεοφιλελευθερισμός ευνοούσε προνομιακά στο πολιτικό πεδίο τη Δεξιά/Κεντροδεξιά, η νέα σύνθεση δημιουργεί ένα καλύτερο πλαίσιο για την Κεντροαριστερά/Αριστερά. Αυτό όμως μένει να αποδειχθεί στην πράξη...