Μιλτιάδης Νεκτάριος

Η χώρα διαθέτει επάρκεια πνευματικού κεφαλαίου σε επίπεδο πτυχιούχων πανεπιστημίων, αλλά όχι το αναγκαίο τεχνικό/επαγγελματικό προσωπικό σε ποσότητα και ποιότητα. Διαδοχικές μελέτες του ΣΕΒ δείχνουν τη μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ της ζήτησης και της προσφοράς σε θέσεις εργασίας που απαιτούν τεχνικές και επαγγελματικές γνώσεις.

Δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί η παραγωγική αναδιάρθρωση της χώρας -και ιδιαίτερα η βιομηχανική ανασυγκρότηση- χωρίς επαρκές και υψηλού επιπέδου τεχνικό και επαγγελματικό προσωπικό.

Η εκπαιδευτική διαδικασία στην Ελλάδα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επίτευξη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης σε όλη τη διάρκεια του νέου ελληνικού κράτους μέχρι τη Μεταπολίτευση. Στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, το σκληρό και απαιτητικό σύστημα εκπαίδευσης της χώρας άρχισε να αποκτά σημαντικά περιθώρια αυξανόμενης ελαστικότητας με την πάροδο του χρόνου.

Η μεταπολιτευτική κουλτούρα των «δικαιωμάτων» επεκτάθηκε ταχύτατα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στα δημοτικά και στα γυμνάσια, με την πίεση των γονέων, οι εκπαιδευτικοί ελαστικοποίησαν τα κριτήρια αξιολόγησης των μαθητών, ενώ το αρμόδιο υπουργείο δεν αξιολόγησε ποτέ τη δουλειά των διδασκάλων. Η «δωρεάν δημόσια εκπαίδευση» οδηγούσε το σύνολο των μαθητών του Λυκείου στα φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις στα πανεπιστήμια. Ο λαϊκισμός των κυβερνήσεων κατάργησε ακόμα και τη βάση του 10 για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα να έχει σήμερα η χώρα μας τους περισσότερους πτυχιούχους (σε σχέση με τον πληθυσμό) στην Ευρώπη, ενώ αργά αλλά σταθερά απομειώθηκε και εξαφανίστηκε η επαγγελματική εκπαίδευση, που αποτέλεσε τη βάση της ελληνικής οικονομίας μέχρι τη Μεταπολίτευση.

Εχει ήδη ξεκινήσει η προσπάθεια συνολικής ανασυγκρότησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε όλα τα επίπεδα. Ιδιαίτερη φροντίδα πρέπει να δοθεί στη συστηματική οργάνωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Το σημείο της αφετηρίας είναι τα λύκεια, τα οποία πρέπει να μετατραπούν σε σχολές προετοιμασίας για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών, με κατεύθυνση είτε τα πανεπιστήμια (για όσους μπορούν να περάσουν τις εισαγωγικές εξετάσεις με τουλάχιστον τη βάση του 10), είτε την επαγγελματική εκπαίδευση για όσους το επιθυμούν ή για όσους αποτυγχάνουν να εισέλθουν στα πανεπιστήμια.

Ηδη εκπονείται ολοκληρωμένη σχετική μελέτη για την επαναθεμελίωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης στη χώρα με βάση το αντίστοιχο μοντέλο της «Διττής Εκπαίδευσης» της Γερμανίας, το οποίο θεωρείται το καλύτερο διεθνώς. Η προβλεπόμενη πιστοποίηση των αποφοίτων των επαγγελματικών σχολών θα δημιουργήσει τα «μεσαία» στελέχη που αναζητούν ματαίως οι ελληνικές επιχειρήσεις μεταξύ των σημερινών πτυχιούχων των πανεπιστημίων.

Η ανεργία, κυρίως, των νέων είναι από τα μεγαλύτερα ίσως προβλήματα στην Ε.Ε., αλλά σίγουρα είναι κυρίαρχο στην Ελλάδα. Η έλλειψη απόκτησης δεξιοτήτων σε σχέση με την εκπαίδευση αποτελεί ουσιαστική αιτία της δομικής ανεργίας στη χώρα μας. Η αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων των νέων και εκείνων που απαιτούνται για τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας αμφισβητεί την ικανότητα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης να παράσχουν στους εκπαιδευόμενους τις απαραίτητες δεξιότητες για να αποκτήσουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Ως συνέπεια των εκπαιδευτικών ανεπαρκειών το 1/4 του συνόλου των νέων φτάνει στο κατώφλι της αγοράς εργασίας χωρίς επαρκή επαγγελματικά προσόντα. Η χαμηλή επίδοση της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα αντικατοπτρίζεται στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Δεξιοτήτων, που δείχνει ότι το ποσοστό απασχόλησης της πληθυσμιακής ομάδας 20-34 ετών είναι το πιο χαμηλό σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Το μοντέλο της «Διττής Εκπαίδευσης» είναι τριετούς διάρκειας και βασίζεται, σε πρώτο στάδιο, στην εξειδικευμένη εκπαίδευση στο επίπεδο των τεχνολογικών σχολών της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Σε δεύτερο στάδιο οι απόφοιτοι των σχολών αυτών απασχολούνται σε προγράμματα «ενδοεπιχειρησιακής εκπαίδευσης» της ειδικότητά τους, όπου οι εργαζόμενοι στη διάρκεια της μαθητείας τους λαμβάνουν πλήρη μισθό, ασφάλιση και εργασιακά δικαιώματα. Με τον τρόπο αυτό αποκτούν επαγγελματική εμπειρία και συνείδηση από το πρώτο έτος συμμετοχής τους στο πρόγραμμα μαθητείας και βελτίωσης των δεξιοτήτων. Η περίοδος της εκπαίδευσης και της μαθητείας ολοκληρώνεται με την Πιστοποίηση Προσόντων για τη συγκεκριμένη ειδικότητα, που γίνεται από σχετικό εθνικό φορέα και αποτελεί διαβατήριο για εργασία σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα.

Στη Γερμανία και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης έχουν ενταχθεί 344 ειδικότητες στα προγράμματα ενδοεπιχειρησιακής μαθητείας. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι η Ισπανία και η Πορτογαλία, που ξεκίνησαν τέτοια προγράμματα το 2013, μείωσαν την ανεργία των νέων από 38% σε 19%. Οι εν λόγω ειδικότητες έχουν αρχίσει να προσαρμόζονται σταδιακά στα ελληνικά δεδομένα από το Ελληνογερμανικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο. Θα ήταν σκόπιμο η αναμενόμενη ανασυγκρότηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα να εναρμονιστεί με τις καλύτερες διεθνείς πρακτικές.

Συμπερασματικά, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μπορεί να επιτευχθεί με την ανάπτυξη των επαγγελματικών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, γεγονός που θα συμβάλει και στη μείωση της ανεργίας των νέων. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι το κατάλληλο μέσο για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι οι συμπράξεις Πολιτείας και επιχειρήσεων.