Κώστας Κουτσουρέλης

Δεν είναι όμως. Ανοιχτές αγορές και ελεύθερο εμπόριο ιστορικά σημαίνουν ένα πράγμα: κράτος, περισσότερο κράτος. Και μάλιστα παντού: στην οικονομία, στην εργασία, στην πρόνοια, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό. Η μεγαλύτερη κεφαλαιοκρατία του κόσμου, οι ΗΠΑ, από το 1900 έως σήμερα υπερτετραπλασίασαν τις δημόσιες δαπάνες τους, ανεβάζοντάς τες από τo 8 στo 40 και πλέον τοις εκατό του ΑΕΠ τους. Ακόμη και επί Ρίγκαν το κράτος συνέχισε να μεγεθύνεται σταθερά. 

Οι κοινωνικές δαπάνες στη Βρετανία της Θάτσερ, παρά τα συνθήματα ένθεν και ένθεν, παρέμειναν σταθερές. Οι έμμεσοι φόροι αυξήθηκαν. Οι απασχολούμενοι στον δημόσιο τομέα ήταν επί της θητείας της περισσότεροι απ’ ό,τι σήμερα.

Σε ένα πολυσυζητημένο του άρθρο το 1978, ο καθηγητής του Γέιλ, Ντέιβιντ Κάμερον, είχε δείξει μελετώντας το παράδειγμα 18 χωρών γιατί η αύξηση των δημόσιων δαπανών και εσόδων (φόρων!) είναι το μόνο μέσο που διαθέτουμε για να θεραπεύσουμε τις μεγάλες κοινωνικές πληγές που το εμπόριο αναπόφευκτα προκαλεί. 

Σε πείσμα των ιδεολόγων των ανοιχτών αγορών, που από τον Ρικάρντο έως τον Κρούγκμαν ισχυρίζονται ότι το ελεύθερο εμπόριο ωφελεί τους πάντες, ήδη το 1919 οι Σουηδοί οικονομολόγοι Χέκσερ και Ολίν είχαν καταδείξει ότι το λεγόμενο ελεύθερο εμπόριο έχει θύματα. Καθώς οι οικονομίες των συναλλασσόμενων χωρών είναι άνισες, το άνοιγμά τους ενισχύει μόνο τους ανταγωνιστικότερους κλάδους. Οι λιγότερο ανταγωνιστικοί πλήττονται και παρακμάζουν, λ.χ. η μεταποίηση και η βιομηχανία στη σημερινή Δύση λόγω του χαμηλού κόστους εργασίας στην Ασία. 

Η διόγκωση των δημόσιων δαπανών είναι τρόπον τινά το αντίδοτο στη θεμελιώδη ανικανότητα της αγοράς να εξασφαλίσει απασχόληση σε όλους αυτούς τους ανθρώπους. Αλλά και διευκόλυνση ώστε η ίδια να συνεχίσει να είναι ανοιχτή.

Ωστε το αίτημα για ένα «κράτος μικρότερο», αίτημα που ακούγεται και σε μας κατά κόρον, αντιβαίνει στην κοινή πείρα. Η οικονομική πρόοδος και η σταθερότητα ιστορικά εξασφαλίζονται με το μεγάλο, όχι με το μικρό κράτος. Η πίστη ότι ο δημόσιος τομέας αντιστρατεύεται καταρχήν τον ιδιωτικό δεν έχει έρεισμα. 

Αντιθέτως, οι χώρες που αντιμετώπισαν επιτυχέστερα την πρόσφατη κρίση, λ.χ. η Γερμανία και οι Σκανδιναβικές χώρες, είδαμε ότι στηρίχθηκαν ακριβώς στο εκτεταμένο κοινωνικό τους κράτος. 

Φυσικά, το μοντέλο των Σουηδών δεν τα εξηγεί όλα. Καθώς εκκινεί και αυτό από την αστήρικτη εικασία ότι, έστω και με θύματα, το ελεύθερο εμπόριο είναι παντού και πάντοτε προτιμότερο από τον προστατευτισμό, δεν εξηγεί, ας πούμε, ότι μια χώρα μπορεί εις το διηνεκές να διογκώνει τον δημόσιο τομέα της τη στιγμή που χάνει την παραγωγική της βάση, ακριβώς λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού που δέχεται. (Τι είδους ανοιχτή αγορά είναι, λ.χ., η σημερινή  Κίνα;) Από πού μια χώρα θα αντλήσει έσοδα όταν οι επιχειρήσεις της μετεγκαθίστανται κατά το δοκούν σε tax heavens ανά τον πλανήτη;

Την απάντηση που έδωσε η Δύση σε αυτά τα ερωτήματα την ξέρουμε. Ακούει στο όνομα «δανεισμός». Και ζούμε τις συνέπειές της. Ετσι είναι όμως με τις ψευδαισθήσεις. Κοστίζουν ακριβά.