Δημήτρης Παγαδάκης

Η αλήθεια είναι ότι ο τολμηρός πρωτότυπος, ευφής και εστέτ βαρώνος του Τίλτον, δεν έχει ευρύτατη απήχηση στην χώρα πέρα από τους κύκλους των προπτυχιακών φοιτητών των οικονομικών σπουδών καθώς  και σε όσους μελετητές του φιλοσοφούν εν στενώ περί των εφαρμογών του πονήματος του “ Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος”  
 
Παρατηρήθηκε, βέβαια, μια αναβίωση του Κεϋνσιανισμού με την δραματική είσοδο της Ελλάδας στη κρίση, όταν άπαντες ψάχνονταν εδώ για κάτι σωτήριο, αντίστοιχο του διεξοδικού ριζοσπαστισμού του στο κραχ του '29. Σύντομα, όμως, οι θεωρίες του ιδρυτή της Μακροοικονομίας εγκαταλείφθηκαν ως ανεπίκαιρες!

Το περίεργο είναι ότι ανασύρθηκε τώρα ένα από τα αποφθέγματα του ανθρώπου που υπογράμμιζε σταθερά  την, από τα βάθη του χρόνου, εμφανή δυσκαμψία του ανθρώπου να φανταστεί μια διαφορετική κοινωνία. Το  ανεξήγητο είναι ότι επιλέχθηκε μια φράση του που υποδηλώνει ακριβώς το αντίθετο.

Το αλλόκοτο, ωστόσο, είναι ότι δεν την αναδιατύπωσε κάποιος γκουρού των βαρύγδουπων γενικεύσεων  ή κάποια φλύαρη μήντια ντάρλινγκ ως αμετροέπεια προορισμένη για  κατανάλωση  στο τηλεοπτικό στερέωμα. Την εξέφρασε στην πρόσφατη εκ βαθέων δημόσια εξομολόγησή της στην εφημερίδα Καθημερινή η Γιάννα Αγγελοπούλου.

Η σιδηρά κυρία των Ολυμπιακών αγώνων του 2004 επανέλαβε τη φράση του Κέινς : "Οταν τα δεδομένα της πραγματικότητας αλλάζουν, αλλάζουν και οι απόψεις μου. Εσείς τι κάνετε;"».  Η αναπαραγωγή της συγκεκριμένης ρήσης ερμηνεύτηκε ως το υπόστρωμα για την ανάπτυξη πάνω του της διαφορετικής αντίληψης της απέναντι στο τρόπο σκέψης και τους χειρισμούς του συστήματος.

Πιθανότατα, όμως, ότι εκτιμήθηκε ως θεαματική ιδεολογική αποσκίρτηση από το φυσικό της  χώρο να αποτελούσε, αντί για θεωρητική απόκλιση, μια ιστορική υπόκλιση σε ένα διεισδυτικό και υπεράνω ανατρεπτικής υποψίας διανοούμενο. Ακριβώς  σαν το συστημικό Κέινς που φρόντιζε  οι περιγραφές του να μην είναι σχηματικές, αποσπασματικές και θεωρητικά αποστειρωμένες. Και βέβαια σημείωνε εμφατικά  πως “η κοσμική σοφία διδάσκει ότι είναι καλύτερο για μια υπόληψη να αποτύχει συμβατικά παρά να πετύχει αντισυμβατικά”

Στη πραγματικότητα  η συγκεκριμένη φράση που χρησιμοποίησε η Γιάννα Αγγελοπούλου δεν ανήκει στον ίδιο, αφού δεν έχει εντοπισθεί ατόφια στους λόγους και τα γραπτά του. Του την αποδίδει ο Αμερικανός Νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Σάμιουελσον ως απάντηση του Κέινς στις  επικρίσεις που δέχθηκε για αλλαγή της θέσης για τη νομισματική πολιτική,κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης  στις ΗΠΑ.      

  Κυριολεκτικά, αυτή αποδίδεται ως “ Όταν οι πληροφορίες μου αλλάζουν, θα μεταβάλλω και τα συμπεράσματά μου.” Κομψότερη και επικεντρωμένη διατύπωση που, ωστόσο, δεν αναιρεί την έννοια της φράσης. Δεδομένου ότι εκείνη την εποχή οι κλασσικοί οικονομολόγοι πίστευαν ότι δεν υπήρχαν ανεπιθύμητες κρίσεις στην ελεύθερη αγορά.

Σήμερα που τα δεδομένα συνεχώς μεταβάλλονται και οι άφθονες πληροφορίες τροποποιούνται με ραγδαίους ρυθμούς, αναπόφευκτα αλλάζουν με ταχύτητα και οι αντιλήψεις. Όχι για όλους, όχι δίχως αμφιταλαντεύσεις, δισταγμούς , παλινωδίες. Παρά όμως τις ισχυρές δόσεις αδράνειας, υπάρχουν άνθρωποι που προσέρχονται ατομικά σε μια ελεύθερη ιδεολογική επιλογή, όχι  ως συνέπεια κάποιων κοινωνικών αναγκαιοτήτων.

 Ιστορικά, πάντως, μερίδα  πλούσιων και ισχυρών δεν βολεύεται με τυποποιημένα μαραμένα  ιδανικά που προσφέρει ένα μελό πολιτικό σύστημα. Αν και σπανίως έρχεται σε ρήξη με αυτό, συχνά αντιδρά τόσο στον ικετευτικό χαρακτήρα ενός διαρκούς πτωχοπροδρομισμού, όσο δυσφορεί και με τους ακκισμούς μιας ήδη βιωμένης γκλάμορους σαπουνόπερας.

Ενίοτε οι εκπρόσωποί της ταυτίζουν το επιτυχημένο προσωπικό τους όνειρο με το εθνικό. Με τη προϋπόθεση ότι διαθέτουν ένστικτο, όσφρηση και φιλοδοξίες γενικότερης αποδοχής για να το ενσαρκώσουν. Αρκεί οι επιθυμίες τους να υπηρετήσουν την κοινωνία πηγάζει από ένα άσβεστο πάθος, όχι από ένα προσωρινό καπρίτσιο.

Στη περίπτωση τους, βέβαια, το εκάστοτε ρίσκο δεν είναι οικονομικό. Απλά δεν χρειάζεται να μπλέκεται με ιδεολογικές κληρονομιές και ουτοπιστικά κινήματα. Πάντα, άλλωστε, θα υπάρχει για χρήση θεωρητικού απεγκλωβισμού  η πατίνα ενός καλού αποφθέγματος. Ικανού  να εκφράσει  τα μακρόπνοα οράματα και τις λειτουργικές μετατοπίσεις ενός επίδοξου πολιτικά Αη-Βασίλη με γεμάτο το σακούλι με τα δώρα.  Αν,  το τσιτάτο προέρχεται από κορυφαίο της οικονομικής επιστήμης ακόμα καλύτερα.

 Εξάλλου, μάταια, ο ίδιος ο Κέινς έγραφε ότι ¨Πρακτικοί άνθρωποι  οι οποίοι πιστεύουν ότι είναι αρκετά απαλλαγμένοι  από οποιαδήποτε πνευματική επιρροή, είναι συνήθως οι υπόδουλοι κάποιου ξεπερασμένου οικονομολόγου.” Εσείς τι λέτε;