Άννυ Ποδηματά

Ο προστατευτισμός είναι ο τελευταίος στη σειρά! Χωρίς να είναι κάτι το καινούριο, μπήκε δυναμικά στο προσκήνιο με την επικίνδυνη -αλλά όχι και τόσο αιφνιδιαστική- απόφαση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να ανακοινώσει την επιβολή δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου στις ΗΠΑ. 

Στο πλαίσιο του δόγματος «America First» και σε συνέχεια σχετικών προεκλογικών του υποσχέσεων, ο Αμερικανός πρόεδρος προχώρησε στην ανακοίνωση της επιβολής εμπορικών δασμών, θέλοντας προφανώς να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους που του χάρισαν τη νίκη στις προεδρικές εκλογές, προερχόμενοι κυρίως από τις αντιμέτωπες με χρόνια κοινωνικά προβλήματα αποβιομηχανοποιημένες πολιτείες των ΗΠΑ. 

Δεν είναι ακόμα σαφές αν ο κ. Τραμπ θα εμείνει μέχρι τέλους στα όσα ανακοίνωσε ή αν θα προχωρήσει σε μερική έστω αναδίπλωση λόγω των οξύτατων αντιδράσεων εντός και εκτός Αμερικής, των προειδοποιήσεων για αντίμετρα από την Ευρώπη και άλλα σημεία του πλανήτη και των μεγάλων κινδύνων για την παγκόσμια οικονομία από έναν γενικευμένο εμπορικό πόλεμο.

Το άκρως εντυπωσιακό ωστόσο είναι ότι λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωσή του ο Αμερικανός πρόεδρος υπέστη βαριά εκλογική ήττα στις ειδικές εκλογές που έγιναν στην Πολιτεία της Πενσιλβάνια για την πλήρωση μιας θέσης στο Κογκρέσο. Ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων ηττήθηκε από τον Δημοκρατικό υποψήφιο Κόνορ Λαμπ, σε μια μάχη υψηλού συμβολισμού και μεγάλης πολιτικής σημασίας (ενόψει και των ενδιάμεσων εκλογών του προσεχούς Νοεμβρίου), καθώς στις προεδρικές εκλογές του 2016 ο κ. Τραμπ είχε κυριολεκτικά θριαμβεύσει εκεί, κερδίζοντας με 20% διαφορά την υποψήφια των Δημοκρατικών, σε μια χειμαζόμενη από την αποβιομηχάνιση αμερικανική πολιτεία. 

Οι πρώην αλλά και οι νυν εργαζόμενοι στη βιομηχανία (blue-collarworkers) που είχαν μαζικά συνταχθεί με τον κ. Τραμπ στις εκλογές του 2016, του γύρισαν αυτή τη φορά εξίσου μαζικά την πλάτη, παρά τις βαρύγδουπες ανακοινώσεις του για την επιβολή εμπορικών δασμών προκειμένου να προστατευτούν «οι θέσεις εργασίας και γενικότερα η αμερικανική βαριά βιομηχανία». Παρότι είναι ακόμα νωρίς για ασφαλή συμπεράσματα, το αποτέλεσμα των εκλογών στην Πενσιλβάνια προσφέρει τροφή για προβληματισμό, γιατί δείχνει ότι οι κυρίαρχοι «-ισμοί» της νέας εποχής -προστατευτισμός, αντισυστημισμός, νεοεθνικισμός, λαϊκισμός κ.λπ.- έχουν κοντά ποδάρια. 

Οποιος απευθύνεται στο θυμικό αντί της λογικής, υποθάλποντας και αξιοποιώντας εκλογικά συναισθήματα οργής, αγανάκτησης, φόβου και ανασφάλειας, κρίνεται στο τέλος από τους ίδιους ψηφοφόρους αμείλικτα. Το θυμικό διαμορφώνει ευκαιριακά απρόβλεπτες πλειοψηφίες, αλλά από τη φύση του παραμένει εξαιρετικά ευμετάβλητο. Εύκολα κερδίζεται και εξίσου εύκολα χάνεται. 

Θα ήταν ασφαλώς αστείο να ισχυριστεί κανείς ότι η (μεμονωμένη) εκλογική αναμέτρηση στην Πενσιλβάνια αποτελεί ρωγμή στο κύμα του αντισυστημισμού και του νεοεθνικισμού που σαρώνει ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Οι πρόσφατες εκλογές στην Ιταλία καταδεικνύουν ότι ο δρόμος είναι μακρύς και με αβέβαιη κατάληξη. 

Αλλωστε τα φαινόμενα αυτά γεννιούνται και τροφοδοτούνται από πραγματικά προβλήματα και αδιέξοδα, στα οποία η «παραδοσιακή» πολιτική τάξη, εμφορούμενη από αγκυλώσεις παλαιότερων και συχνά ξεπερασμένων «-ισμών», δεν είναι σε θέση να δώσει πειστικές απαντήσεις, παρατείνοντας και διευρύνοντας το χάσμα επικοινωνίας μεταξύ κοινωνίας - πολιτών και θεσμών εκπροσώπησης. 

Πέραν των όσων συμβαίνουν στο εσωτερικό των διαφόρων χωρών, ο άνεμος της αμφισβήτησης των θεσμών και της κρίσης εκπροσώπησης κλονίζει συθέμελα και το ίδιο το ευρωπαϊκό σχέδιο. Και μάλιστα σε μια περίοδο μεγάλων κινδύνων για τους λαούς της Ευρώπης, λόγω αβεβαιότητας για το μέλλον των ευρωατλαντικών σχέσεων σε όλα τα επίπεδα, λόγω αυταρχικής διολίσθησης των καθεστώτων σε χώρες του άμεσου περίγυρου, λόγω δυναμικής εισόδου στο προσκήνιο των αναπτυσσόμενων οικονομιών. 

Παρότι οι κίνδυνοι αυτοί είναι εκ των πραγμάτων αδύνατον να αντιμετωπιστούν σε επίπεδο εθνικό, το ευρωπαϊκό σχέδιο δεν θα καταφέρει να πάει μακριά και οι «-ισμοί» της εποχής θα εξακολουθήσουν να έχουν το πάνω χέρι όσο δεν γίνεται αντιληπτό ότι πέρα και πάνω από τα διάφορα σχέδια βαθύτερης ενοποίησης και βελτίωσης της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής είναι επείγουσα ανάγκη να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής που θα καταστήσουν την Ευρώπη ξανά πειστική και ελκυστική για τους πολίτες της.