Πάνος Τσακλόγλου

Τα ποσοστά ανεργίας των νέων εκτινάχθηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα, οι περισσότεροι εξ αυτών που βρίσκουν δουλειά αμείβονται με χαμηλούς μισθούς, ενώ σημαντικός αριθμός τους έχει μεταναστεύσει. 

Δεν πρέπει, όμως, να εξιδανικεύουμε την περίοδο πριν από την κρίση. Το 2007, δηλαδή την τελευταία χρονιά με θετικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης πριν από την κρίση, η Ελλάδα συμπλήρωνε μία δωδεκαετία με ρυθμό μεγέθυνσης πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ωστόσο, το ποσοστό της ανεργίας των νέων ήταν το υψηλότερο σε ολόκληρη την Ε.Ε., ενώ οι συζητήσεις για τη γενιά των 700 ευρώ είχαν ήδη ξεκινήσει.

Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να βελτιώσουμε τις προοπτικές των νέων; Αναμφίβολα, το πρώτο μέλημα πρέπει να είναι η μείωση της ανεργίας. Για να μειωθεί η ανεργία σε λογικά επίπεδα απαιτούνται ισχυροί ρυθμοί ανάπτυξης για αρκετά χρόνια. Επομένως, κάθε πολιτική που ενδυναμώνει τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας βελτιώνει τη θέση των νέων. Στη μείωση της ανεργίας βοηθά και η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας. Ηδη κάποια θετικά αποτελέσματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι ορατά. Η ανεργία μειώνεται πολύ ταχύτερα από το αναμενόμενο, αν και πολλές θέσεις είναι μερικής απασχόλησης και χαμηλά αμειβόμενες. Ουσιαστική και γενικευμένη άνοδο μισθών και αναλογικά περισσότερες θέσεις πλήρους απασχόλησης μπορούμε να περιμένουμε μόνο όταν η ανεργία μειωθεί σημαντικά. 

Σημαντική συμβολή στη μείωση της ανεργίας μπορεί να έχει η απελευθέρωση της αγοράς προϊόντων και υπηρεσιών. Οι ανταγωνιστικές αγορές αγαθών είναι αυτές που δημιουργούν πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας από τις κλειστές ολιγοπωλιακές αγορές.

Ταυτόχρονα, πρέπει να αναληφθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε οι νέοι να μην αποκοπούν από την αγορά εργασίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με καλύτερη σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με τις επιχειρήσεις (π.χ. μέσω της βελτίωσης της ποιότητας της τεχνικής εκπαίδευσης, αλλά και της ενίσχυσης του θεσμού της μαθητείας), με ενίσχυση των δράσεων κατάρτισης ώστε να μην απαξιώνονται τα προσόντα τους, αλλά και με επιλεκτική επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών για την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας από άνεργους νέους. 

Το τελευταίο θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε ευρύτερη κλίμακα για νέους υψηλών προσόντων, ενδεχομένως σε συνδυασμό με πολιτικές όπως αυτή των επιταχυνόμενων αποσβέσεων για επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, ώστε να αναστραφεί το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων» (brain drain).

Ακόμα σημαντικότερες προκλήσεις αναφορικά με τους νέους έχουν μεσο- και μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο πληθυσμός της χώρας μας γερνά με ταχείς ρυθμούς. Σε λίγες δεκαετίες αυτό θα αντανακλάται σε ελλείψεις στην αγορά εργασίας. 

Στα αμέσως επόμενα χρόνια το πρόβλημα δεν αναμένεται να είναι σοβαρό. Η ζήτηση εργασίας θα μπορεί να καλυφθεί από τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση συμμετοχής γυναικών στο εργατικό δυναμικό -αντίθετα με τα ποσοστά συμμετοχής των ανδρών στο εργατικό δυναμικό, τα αντίστοιχα των γυναικών είναι πολύ χαμηλότερα του μέσου όρου της Ε.Ε.- την αύξηση συμμετοχής ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που θα προκύψει από την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 χρόνια, αλλά και τη σταδιακή ενσωμάτωση μεταναστών στο εργατικό δυναμικό.

Ωστόσο, η καλύτερη εγγύηση για το μέλλον της χώρας είναι η σοβαρή επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό με στροφή πόρων σε οτιδήποτε αυξάνει την παραγωγικότητα: εκπαίδευση, κατάρτιση, έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, υποδομές κ.λπ. Είναι ακριβώς αυτοί οι τομείς στους οποίους η χώρα μας υστερεί σημαντικά σε σχέση με τους εταίρους μας στην Ε.Ε. Η στροφή πόρων προς αυτούς τους τομείς πρέπει να συνοδευτεί και με τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας στη χρήση τους, κάτι στο οποίο επίσης η χώρα μας υστερεί. Για παράδειγμα, η δημογραφικά νεότερη από την Ελλάδα Ιρλανδία δαπανά χαμηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε εκπαίδευση, αλλά έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τη χώρα μας σε διεθνείς συγκρίσεις (PISA του ΟΟΣΑ). 

Επομένως, απαιτείται η εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών, κυρίως μέσω της διαρκούς κατάρτισης των εκπαιδευτικών αλλά και της ενίσχυσης θεσμών και διαδικασιών αξιολόγησης και της λογοδοσίας.

Ακόμα και αν υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω και βελτιωθεί θεαματικά η παραγωγικότητα της νέας γενιάς, χρειάζεται να γίνουν και άλλα. Ευτυχώς, ζούμε σε ανοιχτές κοινωνίες και η αγορά εργασίας σταδιακά διεθνοποιείται. Αν θελήσουμε να επιβάλουμε υψηλή φορολογία στη νέα γενιά, σημαντικό της τμήμα -και ιδίως αυτοί με τα υψηλότερα προσόντα- μπορεί να επιλέξει τη μετανάστευση, αφήνοντας ένα δυσβάσταχτο κόστος στην ελληνική κοινωνία.

Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο επιβάλλεται η σταδιακή μείωση της φορολογίας αλλά και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης (οι οποίες σε ένα διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα είναι επίσης καθαρή φορολογία).

* Καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών