Η ανάγκη αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης καθιστά αυτονόητη τη στροφή στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική με τη θέρμανση, τη δροσιά και τον φωτισμό να επιτυγχάνονται πλέον με φυσικές μεθόδους. Στην κατεύθυνση αυτή νέα υλικά φυτικής βάσης, όπως η ασβεστοκάνναβη με μηδενικές απώλειες ψύξης και θέρμανσης, έρχονται να αντικαταστήσουν υλικά όπως το τσιμέντο, το σίδερο και το αλουμίνιο στις κατασκευές
του Βασίλη Τσακίρογλου
Με ψηλάφηση των ορίων μιας εντελώς νέας επιστήμης θα μπορούσε να παραλληλιστεί η απόπειρα εμβάθυνσης στον σχεδιασμό και την κατασκευή κτιρίων περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον από ό,τι θεωρούνταν αποδεκτό έως πριν από μερικά χρόνια. Νέες έννοιες, όροι και υλικά (όπως π.χ. η ασβεστοκάνναβη) εισβάλλουν στο καθημερινό λεξιλόγιο με την ορμή μιας νέας τάσης, η οποία, σχεδόν αναπάντεχα, φαντάζει αναπόφευκτη και επείγουσα - αλλά και εξίσου γοητευτική. Διότι τι άλλο εκτός από συναρπαστική είναι η εντρύφηση π.χ. στη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και τον «ενσωματωμένο άνθρακα», ή η ανάλυση του τι σημαίνει «παθητικό κτίριο»;
Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχει η πίεση από την εν εξελίξει κλιματική κρίση: Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Συμμαχίας για τα Κτίρια και τις Κατασκευές, την οποία επιμελείται το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, κατά τη διάρκεια του 2020 η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας που σχετίζεται με το δομημένο ανθρωπογενές περιβάλλον αντιστοιχούσε στο 36% του συνόλου. Το ίδιο και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2), ανήλθαν σε 37%. Το συμπέρασμα εν ολίγοις είναι ότι, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της Συμφωνίας των Παρισίων, η οποία προβλέπει ελάττωση της θερμοκρασίας στον πλανήτη μας κατά 1,5 βαθμό Κελσίου έως το 2050, δεν υπάρχει περιθώριο χρονοτριβής. Οι κατασκευές νέων κτιρίων και η ενεργειακή αναβάθμιση των παλαιότερων έπρεπε να έχει ήδη αρχίσει.
Ως προς τις μεθόδους για την επίτευξη της απανθρακοποίησης στον κτιριακό τομέα υπάρχουν διάφορες σχολές σκέψης και ποικίλες προσεγγίσεις. Αυτονόητη, πάντως, θεωρείται η υιοθέτηση των αρχών της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, δηλαδή της αξιοποίησης των φυσικών παραμέτρων, όπως π.χ. ο προσανατολισμός του κτιρίου και η προσαρμογή της διαρρύθμισης των χώρων, με βάση τη χρήση από τους ενοίκους του αλλά και τις κλιματικές συνθήκες. Κατ' αυτό τον τρόπο εξοικονομείται ένα εντυπωσιακά μεγάλο μερίδιο ενέργειας, εφόσον η θέρμανση, ο δροσισμός και ο φωτισμός επιτυγχάνονται με απολύτως φυσικό τρόπο.
Με θεμέλιο τη μέγιστη αξιοποίηση των φυσικών παραμέτρων, στα νέα κτίρια δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο πάχος, το είδος και την ποιότητα της μόνωσης (θερμοπρόσοψη), τα λεγόμενα παθητικά ηλιακά συστήματα (κουφώματα, σκίαστρα κ.λπ.) και, οπωσδήποτε, στην πρόβλεψη για φυτεμένες νησίδες εντός της κατασκευής. Οι κάθετοι κήποι εξακολουθούν να θεωρούνται σαν μια εκκεντρικότητα, θεωρείται βέβαιο όμως ότι η εντύπωση αυτή θα μεταβληθεί πολύ σύντομα, καθώς όλο και περισσότερα κτίρια θα κάνουν εκτεταμένη χρήση πρασίνου, μοιάζοντας με καθ' ύψος αλσύλλια.
Φυσικές κατασκευές
Οι πιο πρόσφατες τάσεις εστιάζουν στην ανάγκη αναθεώρησης συνολικά της κατασκευαστικής αντίληψης, εφόσον για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής δεν επαρκούν, φερ' ειπείν, οι αντλίες θερμότητας, τα φωτοβολταϊκά και μερικές, προσχηματικές κατά κύριο λόγο, παραχωρήσεις εμβαδού στο πράσινο. Ενδεικτικά, η αμερικανική πρωτοβουλία Architecture 2030 υπογραμμίζει την άμεση ανάγκη περιορισμού του ενσωματωμένου άνθρακα, αντικαθιστώντας δομικά υλικά όπως το τσιμέντο, ο σίδηρος και το αλουμίνιο (η παραγωγή των οποίων επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον), με περισσότερο ξύλο, φυτικές και ζωικές ίνες, φυσική πέτρα, ανακυκλωμένα υλικά κ.ά. Στο πλαίσιο αυτό, πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει η ασβεστοκάνναβη, ένα σύνθετο δομικό υλικό φυτικής βάσης με εξαιρετικές ιδιότητες, όπως άριστη αεροστεγανότητα, με μηδενικές απώλειες ψύξης και θέρμανσης, αρνητικό αποτύπωμα CO2 κ.ά.
Ο νέος Κλιματικός Νόμος
Σε ό,τι αφορά ειδικά στην Ελλάδα, τον «οδικό χάρτη» προς τα βιώσιμα κτίρια και την κλιματική ουδετερότητα στον κλάδο των κατασκευών, ορίζει ο νέος Κλιματικός Νόμος. Επί του παρόντος έχει τη μορφή υπό ψήφιση νομοσχεδίου, όμως ποτέ πριν το ελληνικό κράτος δεν είχε θεσμοθετήσει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο κανόνων για το περιβάλλον, συντεταγμένο με όρους όπως «κλιματική ανθεκτικότητα» και «διασφάλιση της σταδιακής μετάβασης της χώρας στην κλιματική ουδετερότητα». Η μετάβαση αυτή προβλέπεται να έχει ολοκληρωθεί έως το 2050, με ενδιάμεσα ορόσημα τα έτη 2030 και 2040. Σε αυτούς τους δύο σταθμούς θα πρέπει να έχει επιτευχθεί η μείωση των καθαρών ανθρωπογενών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% το 2030 και 80% το 2040, σε σύγκριση με τα επίπεδα ρύπων του 1990.
Το άρθρο 17 του Κλιματικού Νόμου αποτελεί το πλαίσιο των περιβαλλοντικών προδιαγραφών που θα πρέπει να πληρούν τα κτίρια στην Ελλάδα, από το εγγύς μέλλον και εξής. Κατ' αρχάς ο νόμος ωθεί, κατ' ουσίαν άμεσα, τους κατασκευστές να εξοπλίζουν τα νέα κτίρια που ανεγείρουν με μέσα θέρμανσης και ψύξης πιο φιλικά προς το περιβάλλον και με χαμηλότερο ενεργειακό αποτύπωμα. Σε συνδυασμό με τον ισχύοντα Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), τα κτίρια πλέον αξιολογούνται από εμπορικής άποψης βάσει του περιβαλλοντικού προφίλ τους. Γι' αυτό, άλλωστε, υπάρχει ήδη η τάση να κατασκευάζονται κτίρια της λεγόμενης ενεργειακής κλάσης Α+, εφόσον πριμοδοτούνται από το κράτος με επιπλέον δομήσιμα τετραγωνικά και, κατά συνέπεια, αποκτούν αυτομάτως υψηλότερη εμπορική αξία.
Με βάση τα νέα δεδομένα που εισάγει ο Κλιματικός Νόμος, από την 1η Ιανουαρίου του 2025 θα απαγορεύεται η πώληση και η εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης. Και κάτι εξίσου σημαντικό, ήδη από την 1η Ιανουαρίου της επόμενης χρονιάς, το 2023, κτίρια με επιφάνεια κάλυψης μεγαλύτερη των 500 τ.μ., θα πρέπει να εφοδιάζονται με κύκλωμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά ή θερμικά ηλιακά συστήματα και σε ποσοστό που αντιστοιχεί στο 30% τουλάχιστον της συνολικής κάλυψης.
Επιστρέφοντας στο ζήτημα των συμβατικών καυστήρων, ο Κλιματικός Νόμος ορίζει ότι όποιος εμπορεύεται ή εγκαθιστά τέτοιου είδους καυστήρες θα τιμωρείται με πρόστιμο, τριπλάσιας χρηματικής αξίας από την τιμής πώλησης του μηχανήματος. Ο δε καυστήρας θα σφραγίζεται από την αρμόδια αρχή. Για τα παλαιότερα κτίσματα, από την 1η/1/2030 η χρήση του καυστήρα θα γίνεται αποκλειστικά με πετρέλαιο θέρμανσης το οποίο θα περιέχει υποχρεωτικά ανανεώσιμες καύσιμες ουσίες, σε αναλογία τουλάχιστον 30% κατ' όγκο. Και πάλι, σε όποιον εμπορεύεται πετρέλαιο θέρμανσης χωρίς τις οικολογικές προσμείξεις θα επιβάλλεται πρόστιμο, τρεις φορές όσο η αξίας του καυσίμου που αγόρασε ο τελικός καταναλωτής.
Τέλος, ο νέος Κλιματικός Νόμος προβλέπει την επέκταση των χρηματοδοτούμενων δράσεων από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων για την αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης τα οποία λειτουργούν με στερεά καύσιμα ή συνδέονται με σύστημα τηλεθέρμανσης από συστήματα φυσικού αερίου.
Η ψήφιση του καινούριου νομικού πλαισίου θα επισφραγίσει το αρκετά καθυστερημένο σε σχέση με άλλες χώρες, πλην επιβεβλημένο, βήμα της Ελλάδας προς το αύριο των πράσινων και βιώσιμων κατασκευών.
