Σταύρος Λυγερός

Πορεία σε βαλτώδες έδαφος αποδεικνύεται η διπλωματική εκστρατεία του Κοτζιά για να κλείσει τα μέτωπα στα Βαλκάνια και ταυτοχρόνως να διαμορφώσει συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών στα Ελληνοτουρκικά. Είναι αξιοσημείωτο ακόμα ότι προκειμένου να μην προκαλέσει την Αγκυρα, η κυβέρνηση Τσίπρα έχει αποφύγει επιμελώς να εμπλακεί στο μέτωπο της κυπριακής ΑΟΖ, όπου, ως γνωστόν, οι Τούρκοι έχουν υπερβεί κάθε όριο.

Οπως επισημαίνει έμπειρη διπλωματική πηγή, ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών έπεσε θύμα της ιδιοσυγκρασίας του. Αφετηρία του ήταν η γενικά σωστή θέση ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική πρέπει να είναι ενεργητική, να διαμορφώνει κατά το δυνατόν την ατζέντα και όχι απλώς να αντιδρά σε πρωτοβουλίες της όποιας άλλης πλευράς. Υπερτιμώντας, όμως, τις προσωπικές ικανότητές του, υποτίμησε τις συσσωρευμένες προκαταλήψεις, τις αντιθέσεις συμφερόντων και τελικώς τις προθέσεις των συνομιλητών του.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Αθήνα να μετατραπεί στην επισπεύδουσα πλευρά και ως εκ τούτου να χάσει πόντους στο επίπεδο των διαπραγματεύσεων. Αυτό ισχύει και στο μέτωπο με τα Σκόπια και στο μέτωπο με τα Τίρανα. Αλλά και στα Ελληνοτουρκικά ο απολογισμός μόνο θετικός δεν είναι. Κι αυτό αποδεικνύεται καθημερινά. Αν και ο Κοτζιάς θεωρεί ότι πρέπει να κλείσουν τα μέτωπα στα Βαλκάνια για να εστιασθεί η Ελλάδα στην ανάσχεση της τουρκικής απειλής, οι χειρισμοί του από το περασμένο φθινόπωρο μέχρι τώρα έχουν πέσει στο κενό. Υπενθυμίζουμε πως αυτός ήταν που πήγε στην Αγκυρα και άνοιξε τον δρόμο για την επίσημη επίσκεψη του Ερντογάν. Οπως αποδείχθηκε από τα γεγονότα, η ελληνική διπλωματία δεν είχε διασφαλίσει τις προϋποθέσεις ώστε αυτή η επίσκεψη να αποβεί θετική, με την έννοια τουλάχιστον ότι θα δημιουργούσε συνθήκες ύφεσης στο ελληνοτουρκικό μέτωπο.

Προκλήσεις

Αντιθέτως, ο τρόπος που εξελίχθηκε η επίσκεψη του Ερντογάν -και με δεδομένη την επεκτατική πολιτική της Αγκυρας- οδήγησε σε πύκνωση και κλιμάκωση των τουρκικών επεκτατικών πιέσεων. Οι δύο Ελληνες στρατιωτικοί παραμένουν σε ομηρία και όλα δείχνουν ότι αυτή θα συνεχισθεί τουλάχιστον μέχρι τις εκλογές του Ιουνίου στην Τουρκία. Είναι αξιοσημείωτο, μάλιστα, ότι η Αγκυρα εξαπέλυσε επίθεση εναντίον του Γιούνκερ για τις δηλώσεις του στην Αθήνα, επιβεβαιώνοντας πως το ευρωτουρκικό ρήγμα παραμένει αγεφύρωτο και πως ο Ερντογάν δεν πολυδίνει σημασία στις ευρωπαϊκές συστάσεις.

Το κλίμα, πάντως, στις ελληνοτουρκικές σχέσεις παραμένει πολύ βαρύ, σε βαθμό που να αντιμετωπίζεται ως πιθανό το ενδεχόμενο όχι μόνο θερμού επεισοδίου, αλλά ακόμα και πολέμου. Η Αθήνα έχει κατά καιρούς καταβάλει προσπάθειες να ρίξει τη θερμοκρασία, αλλά ανεπιτυχώς. Τέτοια προσπάθεια ήταν η επικοινωνία Τσίπρα - Γιλντιρίμ αμέσως μετά την πτώση του ελληνικού Mirage. Οπως αποδείχθηκε, όμως, τα λόγια του Τούρκου πρωθυπουργού δεν είχαν αντίκρισμα.

Το ίδιο και η προ ημερών συνέντευξη Ερντογάν, στην οποία υιοθέτησε χαμηλούς τόνους και εξέφρασε ειρηνοποιό πρόθεση. Στην πραγματικότητα ήταν ένας άλλος τρόπος να επιτύχει την ανταλλαγή των δύο Ελλήνων στρατιωτικών με τους οκτώ Τούρκους που έχουν ζητήσει πολιτικό άσυλο. Ας σημειωθεί ότι η ελληνική πλευρά είχε ατύπως παραδώσει στις Αρχές της γείτονος τους Τούρκους στρατιωτικούς που είχαν εισέλθει στην Ελλάδα για να ζητήσουν άσυλο.

Σύμφωνα με κυβερνητικό παράγοντα, οι εντολές που έχουν δοθεί στις ένοπλες δυνάμεις είναι το επόμενο διάστημα να βρίσκονται σε επιφυλακή, αλλά και να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικές στο Αιγαίο. Με άλλα λόγια, να αποφευχθούν εμπλοκές οι οποίες μπορεί να μετεξελιχθούν σε κάποιου είδους θερμό επεισόδιο. Ταυτοχρόνως, η Ελλάδα έχει διαμηνύσει προς όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές ότι θα αντιδράσει με όλα τα διαθέσιμα μέσα εάν απειληθεί η εδαφική ακεραιότητά της.

Διπλωματική πηγή υποστηρίζει ότι η Αθήνα έχει κάθε λόγο να κρατάει χαμηλούς τόνους και να μη δίνει αφορμές όχι μόνο κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου στην Τουρκία, αλλά και όσο οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις παραμένουν σε αυτή την ασταθή μεταβατική κατάσταση. Οπως μας ειπώθηκε, αυτή την περίοδο η Ουάσινγκτον δεν ασκεί επιρροή στην Αγκυρα. Επιπροσθέτως, δεν είναι διατεθειμένη να σταθεί αποφασιστικά στο πλευρό της Ελλάδας επειδή ακόμα ελπίζει να τα βρει με τον Ερντογάν.

Εάν στο ελληνοτουρκικό μέτωπο η Αθήνα έχει υιοθετήσει μια «άμυνα ζώνης», σε εκείνο των Σκοπίων κινείται με κριτήριο να μη φορτωθεί την ευθύνη του συνεχιζόμενου αδιέξοδου. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, οι διαπραγματεύσεις Κοτζιά - Ντιμιτρόφ, με την παρουσία ή όχι του Νίμιτς, έχουν κολλήσει στον πυρήνα του προβλήματος. Οι δύο πλευρές έχουν καταρχήν συμφωνήσει στο όνομα «Ανω Μακεδονία». Υπήρξε, όμως, διαφωνία για την εκφορά του. Η Αθήνα ζητούσε το όνομα να είναι μόνο στα σλαβικά, ενιαίο και αμετάφραστο (Γκορναμακεντόνιγια), ενώ τα Σκόπια επιθυμούν να είναι δύο λέξεις και να μεταφράζεται.

Η δεύτερη και σημαντικότερη διαφωνία αφορά στο εύρος χρήσης του ονόματος. Η ελληνική πλευρά θέτει ως όρο το «Ανω Μακεδονία» να είναι το επίσημο όνομα του γειτονικού κράτους για όλες τις χρήσεις (και για το εξωτερικό και για το εσωτερικό). Οι Σλαβομακεδόνες αποδέχονται αυτό το όνομα μόνο για διεθνή χρήση. Επιμένουν στο εσωτερικό να χρησιμοποιούν το σημερινό συνταγματικό όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας».

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο Κοτζιάς επιχείρησε στις διαπραγματεύσεις να εξασφαλίσει το «για όλες τις χρήσεις», προσφέροντας ως αντάλλαγμα το όνομα του κράτους να είναι δύο λέξεις και να μεταφράζεται, όπως απαιτούσαν τα Σκόπια. Ο Ντιμιτρόφ, όμως, απέρριψε την πρόταση, αναγορεύοντας τη διατήρηση της συνταγματικής ονομασίας («Δημοκρατία της Μακεδονίας»)σε κόκκινη γραμμή. Επιχειρηματολογώντας, μάλιστα, επικαλέσθηκε και το γεγονός ότι η κυβέρνηση Ζάεφ δεν διαθέτει την αναγκαία κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να αλλάξει το Σύνταγμα.

Σε μία προσπάθεια να παρακάμψει αυτό το εμπόδιο, ο Κοτζιάς έχει ρίξει στο τραπέζι την πρόταση για τη σύναψη ενός Διεθνούς Συμφώνου (με κύρωση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ), το οποίο να προβλέπει σαφώς ότι το όνομα «Ανω Μακεδονία» θα είναι για όλες τις χρήσεις. Κατά τις ίδιες πληροφορίες, η κυβέρνηση Ζάεφ συμφωνεί στην υπογραφή Διεθνούς Συμφώνου, αλλά αρνείται αυτό να προβλέπει σαφώς ότι το συμφωνηθέν όνομα «Ανω Μακεδονία» θα είναι και για εσωτερική χρήση. Ο Ζάεφ προβάλλει στους συνομιλητές του το επιχείρημα πως μια τέτοια συμφωνία δεν μπορεί να περάσει στο δημοψήφισμα, για τη διεξαγωγή του οποίου έχει δεσμευθεί.

Ουσιαστικά, τα Σκόπια δηλώνουν ότι, αποδεχόμενα για διεθνή χρήση το «Ανω Μακεδονία», έχουν εξαντλήσει τα όρια υποχώρησής τους. Εκτός από το ζήτημα του εύρους χρήσης, αρνούνται να κάνουν βήμα πίσω και στο ζήτημα της ταυτότητας (όνομα ιθαγένειας και γλώσσας). Αυτό αποτελεί το δεύτερο σημείο όπου καταγράφεται αγεφύρωτο χάσμα.

Σύμφωνα με ελληνική διπλωματική πηγή, ο Νίμιτς έχει καταθέσει -υπό μορφή ερωτήματος- κάποιες συμβιβαστικές ιδέες, οι οποίες, όμως, κρίνονται από την ελληνική πλευρά παντελώς ανεπαρκείς. Είναι αξιοσημείωτο πως και στην τελευταία αυτή συνάντηση επιβεβαιώθηκε ότι με την πάροδο του χρόνου η σλαβομακεδονική πλευρά επιδεικνύει μία ανελαστικότητα στις διαπραγματεύσεις.

Η ίδια πηγή υποστηρίζει ότι στην Αθήνα ενισχύεται πλέον η εντύπωση πως η κυβέρνηση Ζάεφ δεν είναι τουλάχιστον σε αυτή τη φάση διατεθειμένη να κάνει το μεγάλο βήμα που θα επιτρέψει τη σύναψη συμφωνίας. Η εκτίμηση που διαμορφώνεται είναι ότι στα Σκόπια ελπίζουν πως η αποτυχία εξεύρεσης λύσης, η οποία δεν επιτρέπει την πρόσκληση για ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, θα στρέψει τις δυτικές πιέσεις προς την Αθήνα. Για την ακρίβεια, παρά το γεγονός ότι και η σλαβομακεδονική πλευρά έχει δεχθεί πιέσεις, της έχει διαμηνυθεί πως το Βερολίνο θα διασυνδέσει ατύπως τις διαπραγματεύσεις για το μεταμνημονιακό καθεστώς με την επίλυση του Μακεδονικού. Με άλλα λόγια, στα Σκόπια προσδοκούν ότι θα χάσουν αυτό το τρένο, αλλά θα καταφέρουν να επιβιβασθούν στο επόμενο και με καλύτερους όρους όσον αφορά στο περιεχόμενο της συμφωνίας. Στην πραγματικότητα, για μία ακόμα φορά οι Σλαβομακεδόνες αδυνατούν να υπερβούν τον επαρχιωτισμό τους και να συνειδητοποιήσουν τον συσχετισμό δυνάμεων και τα εμπλεκόμενα διεθνή συμφέροντα. Η συγκυρία, άλλωστε, χαρακτηρίζεται από ρευστές διεθνείς ισορροπίες, οι οποίες δεν επιτρέπουν ασφαλείς προβλέψεις και σχεδιασμούς.

Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής επιλογής τους, πάντως, τα Σκόπια συγκρότησαν την «Ομάδα Οχρίδα», η οποία αποτελείται από πρώην δυτικούς αξιωματούχους. Προσδοκούν πως θα λειτουργήσει ως αποτελεσματικό λόμπι στις δυτικές πρωτεύουσες με σκοπό να κερδίσουν το παιχνίδι επίρριψης των ευθυνών και στη μέγγενη να βρεθεί η Ελλάδα και όχι η ΠΓΔΜ. Οπως χαρακτηριστικά μας είπε έμπειρος διπλωμάτης, το μόνο που θα επιτύχουν είναι να σπαταλήσουν χρήματα, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες δεν είναι δα και τόσο εθελοντές!

Το μήνυμα του συλλαλητηρίου

Ολα δείχνουν, πάντως, πως η ελληνική κυβέρνηση δεν πρόκειται να υποχωρήσει. Ο Τσίπρας έχει πάρει το μήνυμα από τα συλλαλητήρια και -σύμφωνα με κορυφαίο υπουργό- δεν θα διακινδυνεύσει να έρθει σε μετωπική σύγκρουση με τη μεγάλη πλειοψηφία του εκλογικού σώματος. Ειδικά όταν έχει ανοιχτό και δύσκολο μέτωπο με την Τουρκία και βεβαίως την απροθυμία των δανειστών να υποστηρίξουν με πράξεις το αφήγημα της καθαρής εξόδου από το μνημόνιο.

Η ίδια πηγή έκανε αναφορά και στα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ από μία συμφωνία η οποία δεν θα έχει εξασφαλίσει τα δύο κρίσιμα: πρώτον, ότι η σύνθετη ονομασία θα είναι για χρήση και στο εσωτερικό και, δεύτερον, ότι θα πρέπει να αλλάξουν και τα ονόματα της ιθαγένειας και της γλώσσας. Οπως μας είπε, μπορεί η μεγάλη πλειονότητα των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ να μην έχει πρόβλημα, αλλά υπάρχει μία μειονότητα, η οποία έχει διαμηνύσει πως μόνο υπό αυτούς τους όρους θα υπερψηφίσει συμφωνία για σύνθετη ονομασία.

Η δημόσια διαφοροποίηση ενός ικανού αριθμού βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ στην υπόθεση του νομοσχεδίου για την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια να επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα δεν θα προκύψει μόνο από τους ΑΝ.ΕΛ., αλλά υπό προϋποθέσεις και εσωκομματικά. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που ο πρωθυπουργός δεν είναι πολύ πρόθυμος να επιδιώξει συμφωνία.

Οπως χαρακτηριστικά μας ειπώθηκε, το πρόβλημα το έχουν τα Σκόπια και όχι εμείς. Το Μαξίμου ακολούθησε αρχικά τη γραμμή Κοτζιά, αλλά από ένα χρονικό σημείο και πέρα επέβαλε στον υπουργό Εξωτερικών να υψώσει τον πήχη. Σύμφωνα με διπλωματική πηγή, στην πραγματικότητα οι διαπραγματεύσεις έχουν τελειώσει από τον Φεβρουάριο, με την έννοια ότι από τότε έχουν γίνει σαφείς οι διαφορές, χωρίς να έχει μεσολαβήσει ουσιαστική πρόοδος.

Ολα δείχνουν, λοιπόν, ότι αυτός ο γύρος των διαπραγματεύσεων θα λήξει άκαρπος και πως ο επόμενος θα διεξαχθεί πιθανότατα μετά τις ελληνικές εκλογές. Το μόνο που ανησυχεί την ελληνική πλευρά είναι μήπως ο Νίμιτς υποβάλει την τελευταία στιγμή πρόταση, με σκοπό να στριμώξει την Αθήνα στο παιχνίδι των εντυπώσεων. Το έχει πράξει, άλλωστε, δύο φορές στο παρελθόν, το 2005 και λίγο πριν από τη Σύνοδο του Βουκουρεστίου το 2008.