Σταύρος Λυγερός

Η αντιπροσωπία των Σκοπίων χρειάστηκε να μεταβεί στις Βρυξέλλες με τρένο από τη Βιέννη, ενώ προβλήματα να φτάσει εκεί είχε και ο μεσολαβητής του ΟΗΕ. Μετά από τόσο μεγάλη διακοπή η συνάντηση ήταν, όπως αναμενόταν, διερευνητική. Μπορεί να διαπιστώθηκε η κοινή βούληση να βρεθεί κοινά αποδεκτή λύση, αλλά οι δύο πλευρές δεν μπήκαν στον σκληρό πυρήνα του ζητήματος. Αυτό αναμένεται να γίνει στην επόμενη συνάντηση, που έχει προγραμματιστεί για τα τέλη Ιανουαρίου στη Νέα Υόρκη.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, τότε πιθανότατα ο Νίμιτς θα καταθέσει πρόταση συμβιβαστικής ονομασίας. Οταν συμβεί αυτό, η διαπραγμάτευση θα φύγει από το σημερινό επίπεδο και θα γίνει στο επίπεδο των υπουργών Εξωτερικών.  Αυτό θα συμβεί και επειδή ο Βάσκο Ναουμόφσκι είναι προσκείμενος στο κόμμα του Νίκολα Γκρουέφσκι. Η κυβέρνηση Ζάεφ δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει επειδή τον Σλαβομακεδόνα διαπραγματευτή ορίζει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γκιόργκι Ιβανόφ ο οποίος είναι, επίσης, του κλίματος Γκρουέφσκι.

Συνάντηση κορυφής Τσίπρα - Ζάεφ θα πραγματοποιηθεί μόνο αν οι δύο υπουργοί Εξωτερικών καταλήξουν σε συμφωνία. Διπλωματική πηγή υποστηρίζει ότι και οι δύο πλευρές έχουν δεχθεί ισχυρές πιέσεις και από την Ουάσιγκτον και από την Ε.Ε. να καταλήξουν σε συμφωνία μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2018, ώστε στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο να ληφθεί η απόφαση για την ένταξη της γειτονικής χώρας.

Αντιστοίχως, υπάρχει η πρόθεση στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. να ληφθεί η απόφαση για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων.Υπενθυμίζουμε ότι αυτές οι διαδικασίες έχουν παγώσει ως αποτέλεσμα της ελληνικής άρνησης.

Η Δύση επείγεται να δρομολογήσει την ενσωμάτωση της ΠΓΔΜ στις ευρωατλαντικές δομές για να αποφύγει μελλοντική αναβίωση της προσέγγισης των Σκοπίων με τη Μόσχα, την οποία είχε επιχειρήσει η προηγούμενη κυβέρνηση Γκρουέφσκι. Είναι κοινό μυστικό ότι ο Ζόραν Ζάεφ και το κόμμα του κατάφερε να ανέλθει στην εξουσία με την πολύπλευρη συνδρομή των Δυτικών. Αυτοί μεσολάβησαν για να επιτευχθεί και η συμμαχία και με τα τρία αλβανομακεδονικά κόμματα, η οποία επέτρεψε τον σχηματισμό της πολυκομματικής σημερινής κυβέρνησης.

Η ένταξη στο ΝΑΤΟ και η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε., λοιπόν, έχει αναγορευτεί σε ύψιστη εθνική προτεραιότητα της κυβέρνησης Ζάεφ. Για να ανοίξει αυτός ο δρόμος, όμως, πρέπει να παρακαμφθεί η άρνηση της Αθήνας. Οταν είχε συναντήσει τον Νίκο Κοτζιά ο Σλαβομακεδόνας ομόλογός του Νίκολα Ντιμιτρόφ, είχε προσπαθήσει με επίθεση φιλίας να τον πείσει να αποδεχθεί η Ελλάδα την ένταξη της χώρας του στο ΝΑΤΟ με το προσωρινό όνομα ΠΓΔΜ, όπως είχε συμβεί τη δεκαετία του ’90 με την ένταξη στον ΟΗΕ.

Εάν συνέβαινε αυτό, όμως, η Αθήνα θα έχανε κάθε διπλωματικό μοχλό πίεσης και τα Σκόπια δεν θα είχαν κανένα κίνητρο να κάνουν το παραμικρό βήμα πίσω. Γι’ αυτό και η απάντηση Κοτζιά ήταν αρνητική τόσο στον ομόλογό του όσο και σε παράγοντες της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ που τον βολιδοσκόπησαν σχετικά. Ενας από αυτούς ήταν και ο αρμόδιος επίτροπος Γιοχάνες Χαν, ο οποίος ασκεί μεγάλη επιρροή στην κυβέρνηση Ζάεφ και προσφάτως συναντήθηκε με τον Ελληνα υπουργό Εξωτερικών.

Η θέση του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών και προς την Κομισιόν και προς το ΝΑΤΟ είναι ότι όσο καλλιεργούν στα Σκόπια την αυταπάτη ότι θα υποχωρήσει η Αθήνα το μόνο που θα καταφέρουν είναι να τροφοδοτήσουν την αδιαλλαξία τους και κατ’ αυτόν τον τρόπο θα εμποδίσουν τη λύση και θα επαναφέρουν τις διμερείς σχέσεις σε χειμωνιάτικες θερμοκρασίες. Τη θέση αυτή, μάλιστα, είχε την ευκαιρία να εκθέσει αναλυτικά στην τελευταία υπουργική σύνοδο του ΝΑΤΟ, ο γενικός γραμματέας του οποίου Γενς Στόλτενμπεργκ διαπίστωσε την αδυναμία ομοφωνίας και στάθηκε στην απόφαση του Βουκουρεστίου (2008). Η ελληνική θέση είναι ότι μόνο όταν επιτευχθεί οριστική λύση για το όνομα θα αρθεί το βέτο.

Σ’ αυτό πλέον καταλήγουν και η Ουάσινγκτον και η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Γι’ αυτό πιέζουν τις δύο πλευρές να βρουν το ταχύτερο δυνατόν κοινά αποδεκτή ονομασία. Ο Κοτζιάς έχει λάβει το μήνυμα και γι’ αυτό έχει φροντίσει να εδραιώσει την εντύπωση των Δυτικών πως η Αθήνα ειλικρινώς επιδιώκει οριστική λύση. Στο δε εσωτερικό επαναλαμβάνει το παλιό γνωστό επιχείρημα ότι η ελληνική διπλωματία δεν αντέχει να έχει πολλά ανοικτά μέτωπα.

Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, η ελληνική πλευρά έχει καταθέσει τρεις προτάσεις για όνομα που θα είναι για όλες τις χρήσεις. Στόχος της είναι το όνομα που θα συμφωνηθεί να είναι στα σλαβικά άκλιτο, αμετάφραστο και για όλες τις χρήσεις. Οπως χαρακτηριστικά μας είπε υψηλά ιστάμενη πηγή, αν απαιτεί συνταγματική αναθεώρηση, αυτό είναι ζήτημα των Σκοπίων, όχι της Αθήνας. Στο γειτονικό κράτος, άλλωστε, έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 20 τροποποιήσεις του Συντάγματος από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Από την πλευρά τους, τα Σκόπια δηλώνουν σε όλους τους τόνους την πρόθεσή τους να βρεθεί λύση αλλά προς το παρόν τουλάχιστον δεν έχουν ανοίξει τα χαρτιά τους. Είναι αληθές ότι έχουν πάρει δημοσίως σαφείς αποστάσεις από την πολιτική Γκρουέφσκι για οικειοποίηση της αρχαίας μακεδονικής Ιστορίας.

Ο υπουργός Εξωτερικών Ντιμιτρόφ, μάλιστα, έχει χαρακτηρίσει «κιτς αρχαιοπρεπές μαυσωλείο» όλα τα αγάλματα που είχε στήσει η προηγούμενη κυβέρνηση στο κέντρο των Σκοπίων. Δεν αποκλείεται να αλλάξουν και το όνομα του τοπικού αεροδρομίου και της εθνικής οδού Νότου - Βορρά, που αμφότερα φέρουν το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Αθήνα έχει διαμηνύσει πως τέτοιες κινήσεις καλής θέλησης είναι ευπρόσδεκτες και μπαίνουν στη ζυγαριά των διμερών σχέσεων, δεν αφορούν, όμως, τη διαπραγμάτευση για το όνομα και δεν πρόκειται να την επηρεάσουν. Εχει ταχθεί, μάλιστα, υπέρ της επιτάχυνσης των διαπραγματεύσεων, έχοντας διαμηνύσει, ότι αν χαθεί η ευκαιρία του 2018, το 2019 υπάρχουν και στις δύο χώρες εκλογές, γεγονός που θα παρεμποδίσει την επίτευξη συμφωνίας.

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η σλαβομακεδονική πλευρά θα προτείνει η κοινά αποδεκτή ονομασία να είναι μόνο για το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. και όχι για όλες τις διεθνείς χρήσεις. Γνωρίζει πως η Αθήνα θα το απορρίψει. Θα κάνει, όμως, αυτή την πρόταση με στόχο ο συμβιβασμός να είναι ότι η νέα ονομασία θα ισχύει μόνο για τους διεθνείς οργανισμούς και όχι και για τις σχέσεις με τα άλλα κράτη. Ο Ντιμιτρόφ δηλώνει ότι δεν του αρέσουν οι κόκκινες γραμμές, αλλά έχει δημοσίως θέσει δύο: Πρώτον, η «εθνική ταυτότητα» είναι εκτός διαπραγμάτευσης. Δεύτερον, η όποια ονομασία συμφωνηθεί θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα επειδή αυτό είναι προγραμματική δέσμευση όλων των κομμάτων στην ΠΓΔΜ.

Υψηλά ιστάμενη ελληνική διπλωματική πηγή μάς είπε ότι ούτε το ένα, ούτε το άλλο θέμα έχει τεθεί επισήμως στις συνομιλίες. Αν ο Σλαβομακεδόνας διαπραγματευτής Ναουμόφσκι θέσει θέμα δημοψηφίσματος, η εντολή που έχει ο Ελληνας συνομιλητής του Αδαμάντιος Βασιλάκης είναι να του απαντήσει ότι τότε θα γίνει δημοψήφισμα και στην Ελλάδα. Με το κλίμα που επικρατεί και στις δύο χώρες, αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η λύση θα τορπιλιστεί και η ΠΓΔΜ θα μείνει εκτός ΝΑΤΟ και Ε.Ε. για πολλά-πολλά χρόνια. Τα πράγματα, βέβαια, δεν έχουν φτάσει σε αυτό το σημείο. Ο Ζάεφ συνεχίζει την επίθεση φιλίας και έχει εκφράσει την επιθυμία του να επισκεφθεί την Αθήνα στις αρχές του 2018. Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, ότι οι δημοσκοπήσεις δείχνουν να ενισχύει τη θέση του στο εσωτερικό.

Ο δε ευρωπαϊκός προσανατολισμός συγκεντρώνει θετικό ποσοστό της τάξεως του 85%. Προς το παρόν αναμένεται στην Αθήνα ο Αλβανομακεδόνας αντιπρόεδρος της κυβέρνησης που έχει αρμοδιότητα τις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Σε αντίθεση με τη σλαβική πλειονότητα, η αλβανική μειονότητα δεν έχει πρόβλημα με το όνομα. Από αυτή την άποψη και επειδή επιθυμούν σφόδρα την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε., οι Αλβανομακεδόνες εκ των πραγμάτων μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης για την επίτευξη συμφωνίας ανάμεσα στην Αθήνα και τα Σκόπια.

Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι ούτε να ξεμπερδεύουμε προσθέτοντας έναν οποιονδήποτε επιθετικό προσδιορισμό, ούτε ο «Μακεδονισμός» που κυριαρχεί στο γειτονικό κράτος από την ίδρυσή του να καταστεί πιο ευέλικτος. Ζητούμενο είναι να ακυρωθεί. Αυτό σημαίνει αλλαγή όχι μόνο της ονομασίας του κράτους, αλλά και του αντίστοιχου της εθνότητας/γλώσσας ώστε τα ονόματα να αντανακλούν την πραγματικότητα της περιοχής.

Τι σημαίνουν όλα αυτά στο διπλωματικό επίπεδο; Οτι δεν αρκεί η Ελλάδα να αρνείται την ένταξη του γειτονικού κράτους στο ΝΑΤΟ με το όνομα ΠΓΔΜ και να απαιτεί οριστική λύση στο πρόβλημα της ονομασίας του κράτους. Για να μην επανέλθει το πρόβλημα από το παράθυρο πρέπει η λύση να μην αφορά στενά την ονομασία του κράτους, αλλά και το όνομα της ταυτότητας, δηλαδή αυτό της εθνότητας και της γλώσσας. Μόνο τότε η λύση θα αντιστοιχεί στην πραγματικότητα της περιοχής.