Παντελής Καψής

Η πίεση να ρίξουμε όλες τις ευθύνες στην κυβέρνηση και τον κρατικό μηχανισμό ήταν μεγάλη, το βάρος των νεκρών δεν άφηνε περιθώρια. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, στην πραγματικότητα, κανείς μας δεν ήταν σε θέση να αξιολογήσει τι είχε πάει λάθος και πολύ περισσότερο γιατί. Αν δηλαδή έγιναν λάθη που μόνο εκ των υστέρων μπορείς να τα εκτιμήσεις ή αν οφείλονταν σε ολιγωρία των αρμοδίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η επιλογή να σταλεί το πυροσβεστικό αεροπλάνο στη φωτιά της Κινέτας. Είχε μετρήσει προφανώς η εγγύτητα των διυλιστηρίων αλλά και η λανθασμένη εκτίμηση για τον καταστροφικό χαρακτήρα της φωτιάς στο Μάτι. Τι άποψη όμως μπορεί να έχει ένας μη ειδικός σε αυτό το θέμα; Έτσι η λύση που είχα επιλέξει είναι να επικεντρώσω την κριτική μου, έκανα τότε σχολιασμό στην τηλεόραση, στα ψέματα που μας είχαν πει, στο σόου δηλαδή Αλέξη Τσίπρα όταν ήταν ήδη γνωστό ότι υπάρχουν νεκροί. Για το αν έγιναν λάθη, είχα περιοριστεί να πω ότι ασφαλώς θα έγιναν μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, αυτά όμως θα τα μελετήσουν οι ειδικοί και θα τα βρει η δικαιοσύνη.

Σε ένα ανάλογο δίλημμα βρίσκομαι και σήμερα. Ομολογώ επηρεάζομαι και από την πείρα του επαγγέλματος. Ένα καλό ρεπορτάζ βλέπετε πρέπει να λέει μια ιστορία και οι δημοσιογράφοι προσπαθούμε πάντα να δίνουμε νόημα στα γεγονότα που καταγράφουμε. Αυτό δεν είναι εύκολο, ιδίως όταν μιλάμε για τις συνθήκες χάους που επικρατούν σε μέγα-συμβάντα, όπως οι πλημμύρες της προηγούμενης εβδομάδας. Έχουμε αποσπασματική εικόνα της κατάστασης και δεν έχουμε ούτε τις γνώσεις ούτε τα απαραίτητα στοιχεία για να εκτιμήσουμε τις αποφάσεις που λαμβάνονται. Ακόμα και όταν μεταφέρουμε πληροφορίες από αρμόδιες πηγές, δεν είναι πάντα εφικτό να ελέγξουμε αν είναι αληθινές ή αν απλώς επιχειρούν να μεταθέσουν ευθύνες σε τρίτους. Κλασικό παράδειγμα ήταν το Μάτι, με το μπαλάκι των ευθυνών ανάμεσα σε πυροσβεστική, αστυνομία και τοπική αυτοδιοίκηση.

Υπάρχουν έτσι κάποια δημοσιογραφικά «πρότυπα» που ακολουθούμε. Στις φυσικές καταστροφές το σχετικό template πάει κάπως έτσι: δεν υπήρξε σωστή εκτίμηση της κατάστασης, υπήρξε καθυστερημένη αντίδραση, απουσίαζε ο συντονισμός, ενώ τα έργα που θα έπρεπε να γίνουν καθυστέρησαν ή ακολούθησαν λάθος προδιαγραφές. Πρόκειται για μια εικόνα που δεν είναι διαψεύσιμη και επιπλέον, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό είναι πάντα αληθινή, όσο αποτελεσματική και αν είναι η ανταπόκριση των υπηρεσιών.

Ένα καλό παράδειγμα της δυσκολίας να εκτιμηθεί το πραγματικό βάρος κάθε πληροφορίας στις πρόσφατες πλημμύρες, είναι η ιστορία των ελικοπτέρων. Σε μια πρώτη φάση υποστηρίχθηκε ότι το σχετικό αίτημα προς το στρατό υποβλήθηκε καθυστερημένα. Στο σχετικό ρεπορτάζ ωστόσο, λίγες παραγράφους πιο κάτω, διαβάζεις ότι τα ελικόπτερα, όχι μόνο του στρατού αλλά και της πυροσβεστικής, δεν πέταξαν πριν από το μεσημέρι της Πέμπτης λόγω του καιρού. Ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση ωστόσο έκανε η πληροφορία ότι από τα 12 ελικόπτερα έρευνας και διάσωσης, μόνο τα 4 είναι επιχειρησιακά διαθέσιμα. Ήταν ίσως η πληροφορία η οποία περισσότερο από κάθε άλλη απέδειξε την ανετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού. Ή μήπως όχι; Αν δηλαδή θεωρήσουμε ότι τις τελευταίες χρονιές το βάρος δόθηκε στα εναέρια μέσα πυρόσβεσης, τότε τα 4 ελικόπτερα διάσωσης ενδεχομένως καλύπτουν τις ανάγκες μιας κανονικής χρονιάς. Προφανώς δεν προβλέφθηκε μιας τέτοιας έκτασης πλημμύρα αλλά όταν μιλάμε για φαινόμενο που θα ξαναδούμε μετά από 300 χρόνια, όπως είπε ο ακαδημαϊκός κ Χρήστος Ζερεφός, τότε η πρόβλεψη για 4 ελικόπτερα γίνεται λιγότερο επιλήψιμη.

Άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα του χάους που επικρατεί σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η υπόθεση με τα αναχώματα τα οποία ανοίξαν έξω από την Καρδίτσα για να προστατεύσουν την πόλη, με αποτέλεσμα να πλημμυρίσει ο κάμπος. Εδώ η κριτική αφορά κυρίως την καθυστερημένη ειδοποίηση των κατοίκων στα χωριά που θα δέχονταν το νερό που απελευθερώθηκε. Όπως προκύπτει ωστόσο πάντα από τα ρεπορτάζ, με την πιθανότητα δηλαδή λάθους, την διάνοιξη την έκανε ο Δήμος για να προστατεύσει την πόλη, και ναι μεν εκκένωσε τον καταυλισμό των Ρομά που ήλθαν δίπλα, υπολόγισε λάθος όμως τις ευρύτερες επιπτώσεις στην περιοχή. Δεν γνωρίζω αν η πρωτοβουλία του Δήμου περιλαμβανόταν στα σχέδια έκτακτων αναγκών ή αν ήταν μια εκτίμηση της στιγμής. Όπως έχει πει ο Αϊζενχάουερ στον πόλεμο ο σχεδιασμός είναι απαραίτητος, τα σχέδια όμως είναι άχρηστα. Κάτι ανάλογο ισχύει και στις μεγάλες καταστροφές, επικρατούν συνθήκες πολέμου.

Προφανώς υπάρχει και το ζήτημα των υποδομών. Έχουν καθυστερήσει τα αντιπλημμυρικά έργα και όσα έγιναν πληρούσαν τις προδιαγραφές; Ένα καλό παράδειγμα είναι η γέφυρα Ξηριά στον Αλμυρό η οποία είχε πέσει το 2020 με τον Ιανό. Καθώς αφορούσε αποκατάσταση ζημιών έγινε προφανώς κατά προτεραιότητα και είχε παραδοθεί, ενισχυμένη για να αντέξει μια ανάλογης έντασης κακοκαιρία πριν από τις πλημμύρες. Να όμως που έπεσε ξανά. Ήταν λάθος κατασκευαστικό ή βρεθήκαμε μπροστά σε μια καταστροφή που συμβαίνει κάθε 300 χρόνια και για την οποία δεν είχε γίνει ανάλογη πρόβλεψη; Ποιος μπορεί να το πει πέρα από τους ειδικούς; Και μια και μπαίνει ζήτημα χρονικού ορίζοντα με βάση ποια δεδομένα θα πρέπει να γίνεται στο εξής ο σχεδιασμός; Για πλημμύρες που συμβαίνουν κάθε 50 χρόνια, κάθε 100 χρόνια ή κάθε 1000 χρόνια, να και για τέτοιο χρονικό ορίζοντα προβλέπει μελέτη που ήρθε αυτές τις ημέρες στη δημοσιότητα. Ανάλογα με την επιλογή που θα γίνει θα μιλάμε για διαφορετικό κόστος αλλά και για διαφορετικό χρόνο υλοποίησης. Και βέβαια θα μπει επιτακτικά και το ζήτημα της ιεράρχησης: η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η στήριξη του κοινωνικού κράτους, δύο κορυφαίες προτεραιότητες, απαιτούν κονδύλια που σήμερα απλώς δεν υπάρχουν.

Αυτά όλα σε καμία περίπτωση δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κρατικός μηχανισμός αντέδρασε έγκαιρα και αποτελεσματικά. Σίγουρα δεν ήταν προετοιμασμένος για ένα φαινόμενο των 300 ετών και προφανώς θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα στην τριετία που μεσολάβησε από τον Ιανό. Τι από τα δύο βάρυνε περισσότερο μένει να εκτιμηθεί. Και να συνοδευτεί από μια σοβαρή συζήτηση για τις προτεραιότητες της επόμενης μέρας. Το να εξαντλείται ο διάλογος σε μια αντιπαράθεση για πολιτικά οφέλη το μόνο που πετυχαίνει είναι να πριμοδοτεί τις προσπάθειες επικοινωνιακής διαχείρισης της κρίσης. Είναι ο πιο ασφαλής τρόπος για να ζήσουμε ακριβώς τα ίδια και την επόμενη φορά.

ΥΓ. Για λόγους σύγκρισης, στις πλημμύρες στην Ευρώπη το 2021, με 200 περίπου νεκρούς, τα ύψη βροχής ήταν της τάξεως των 300mm για ένα 48ωρο. Υποπολλαπλάσια δηλαδή των βροχών που έπεσαν στη Θεσσαλία.