Κώστας Τσαούσης

Έχοντας στο χαρτοφυλάκιο του μόνο μια μικρού μήκους ταινία πηγαίνει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης – το πρώτο μετά την πτώση της Χούντας- με μια φτωχή ασπρόμαυρη ταινία. Απέναντι στον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου προτείνει το «Κελλί Μηδέν», μια βαθειά πολιτική ταινία με διαχρονικό μήνυμα κατά της βίας και της υπεροχής της ανθρώπινης δύναμης. Η ταινία στηρίζεται σε δύο βιβλία – μαρτυρίες: Το βιβλίο του Περικλή Κοροβέση «Ανθρωποφύλακες» και το βιβλίο του Τάσου Μήνη «111 μέρες στην ΕΣΑ». Ο τελευταίος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Πιλότος της Πολεμικής Αεροπορίας έδωσε το παρόν στην μάχη του Ελ Αλαμέιν όπου και τραυματίσθηκε. Στάθηκε όρθιος απέναντι στους κολονέλους πραξικοπηματίες και φυσικά κατέληξε στα κολαστήρια της ΕΣΑ – εκεί που σήμερα βρίσκεται το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων. Ο Μήνης μετά την μεταπολίτευση εκλέχθηκε βουλευτής της Ένωσης Κέντρου- Νέες Δυνάμεις (1974-1977) και εντάχθηκε στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου από την ίδρυση του. Αλλά και ο Κοροβέσης δεν επαναπαύθηκε στις παλιές δόξες και συνέχισε να διεκδικεί το δικαίωμα του ενεργού, μάχιμου πολίτη και μετά την σύντομη περίοδο του στα έδρανα του Κοινοβουλίου (βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ το 2007).

Σκέφθηκα την ταινία του Σμαραγδή διαβάζοντας το κείμενο που συνοδεύει τις «34 Ασκήσεις Ελευθερίας» από τις 14-24 Σεπτεμβρίου 2016 στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας. Πρόκειται για τα Προλεγόμενα της μεγάλης διεθνούς έκθεσης σύγχρονης τέχνης Documenta14 του Κάσελ που φέτος συνδιοργανώνεται και από την Αθήνα (μια επιτυχία του Δήμου Αθηναίων και της διοίκησης Καμίνη).

Παραθέτω το κείμενο ως έχει και ... επαφίεμαι στη δημοκρατική σας συνείδηση: «Σας προσκαλούμε να συμμετάσχετε στη Βουλή των Σωμάτων, το πρόγραμμα Δημόσιων Δράσεων της documenta 14, το οποίο φιλοξενείται τον Σεπτέμβριο του 2016 στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, στο Πάρκο Ελευθερίας. Αυτό που θα συμβεί εδώ αυτό το δεκαήμερο δεν είναι ούτε συνέδριο ούτε έκθεση.

Αποφύγαμε τους συμβατικούς μουσειολογικούς χαρακτηρισμούς που επιβάλλουν διακρίσεις ανάμεσα στον λόγο και την πράξη, τη θεωρία και τη δράση, την κριτική και την τέχνη. Αντίθετα, έχουμε προσκαλέσει 45 συμμετέχοντες να «ασκήσουν την ελευθερία» μέσα σε αυτό το κτίριο, που, στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας, χρησιμοποιείτο ως έδρα της στρατιωτικής αστυνομίας κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας. Αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία, όπως ο Φουκώ– όχι ως ατομική ιδιοκτησία ούτε ως φυσικό δικαίωμα, αλλά ως πρακτική. Παρασυρόμαστε από το ρεύμα της Ιστορίας. Υπάρχει ένας χώρος. Υπάρχουν κάποια σώματα. Υπάρχουν κάποιες φωνές. Τι σημαίνει να είμαστε μαζί, εδώ, τώρα; Τι μπορεί να γίνει; Ποιος και τι γίνεται ορατό; Ποιες φωνές μπορούν να ακουστούν και ποιες παραμένουν σιωπηλές; Πώς μπορεί να αναδιοργανωθεί η δημόσια σφαίρα;

Δεν θα βρείτε ούτε ατομικά καθίσματα ούτε μια σταθερή αρχιτεκτονική στη Βουλή των Σωμάτων. Έχουμε αποφύγει την αντιμετώπιση του κοινού ως αισθητικού επισκέπτη ή νεοφιλελεύθερου καταναλωτή. Έχουμε επίσης απορρίψει τη δημοκρατική μυθοπλασία του ημικυκλικού αμφιθεάτρου. Διεκδικούμε –μαζί με τον Oskar Hansen– το ευκταίο της «ανοιχτής μορφής» στην πολιτική. Η μαλακή αρχιτεκτονική του Ανδρέα Αγγελιδάκη, που αποτελείται από 68 μπλοκ ερειπίων (τα ερείπια ενός δημοκρατικού κοινοβουλίου;) μπορεί να συναρμολογηθεί και να τοποθετηθεί εκ νέου με άπειρους τρόπους, δημιουργώντας πολλαπλές εφήμερες αρχιτεκτονικές για τη Βουλή των Σωμάτων. Είστε ευπρόσδεκτοι να συμμετάσχετε στην καθημερινή διαμόρφωση αυτού του πολιτικού θέατρου, που αμφισβητεί την τοποθεσία, την ιεραρχία, την ορατότητα, την κλίμακα...

Οι 34 Ασκήσεις Ελευθερίας έχουν στόχο να συνθέσουν μια queer αντιαποικιακή ευρωπαϊκή συμφωνία με αφετηρία τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, εμπλέκοντας στο διάλογο και φέρνοντας στο προσκήνιο αντιφρονούσες, ετερογενείς και αποσιωπημένες αφηγήσεις. Αρχίζουμε φέρνοντας κοντά την παράδοση της ριζοσπαστικής Αριστεράς και τον αντι-αποικιοκρατικό αγώνα για εθνική κυριαρχία των αυτόχθονων πληθυσμών στην Ευρώπη. Η φωνή του Antonio Negri–ενός από τους ιδρυτές του κινήματος Potere Operaio (Εργατική Εξουσία), το 1969, και μέλος της ιταλικήςAutonomia Operaia (Εργατική Αυτονομία)– συναντά τη φωνή του Niillas Somby – ακτιβιστή για τα πολιτικά δικαιώματα και την εθνική κυριαρχία των Σάμι, στον βορρά της Νορβηγίας. Τη δεκαετία του 1970, και οι δύο αντιμετώπισαν διαφορετικές κατηγορίες ως τρομοκράτες.

Παραμερίζοντας την καθιερωμένη αντίθεση δικτατορίας και δημοκρατίας, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τις αποτυχίες της μετάβασης από τη δικτατορία στη νεοφιλελεύθερη δημοκρατία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ισπανία, την Αργεντινή ή τη Χιλή: πώς η έννοια της ελευθερίας ταυτίστηκε με την ελεύθερη αγορά. Ενώ η δεκαετία του 1980 παρουσιάζεται συχνά ως περίοδος παρακμής για τα κινήματα κοινωνικής απελευθέρωσης και ως προάγγελος της εμφάνισης μιας καινούργιας δημοκρατικής συναντίληψης μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού –προτάσσοντας στη θέση της ιδεολογικής αντίθεσης την οικονομική ανάπτυξη– τα αντι-αποικιοκρατικά, φεμινιστικά, queer και αντι-AIDS κινήματα άρχισαν να καταδεικνύουν τα κενά στον Δυτικό ηγεμονικό λόγο. Είναι άραγε δυνατό να συλλάβουμε την ελευθερία πέρα από την καπιταλιστική της αντίληψη; Σταδιακά, μέσα σε αυτό το δεκαήμερο διάλογο σκοπεύουμε να αρθρώσουμε σύγχρονες γλώσσες αντίστασης, από την κουρδική επανάσταση της Rojava ως τους queer, τρανσέξουαλ, εκδιδόμενους και τις φωνές των μεταναστών στην Τουρκία, την Ελλάδα, στο Μεξικό ή στη Βραζιλία, τους σύγχρονους αγώνες για την αποκατάσταση των αυτόχθονων πληθυσμών, τις νέες πολιτικές και καλλιτεχνικές πρακτικές που επινοούν νέες μορφές επίδρασης, γνώσης και πολιτικής υποκειμενικότητας, όπως ecosex, queer-indigenism και ριζοσπαστική επιτελεστικότητα. Όλοι μαζί σχεδιάζουν έναν πολιτικό και ποιητικό χάρτη της Ευρώπης διαφορετικό από εκείνον που σχεδίασε η Ευρωπαϊκή Ένωση».

Δεν ξέρω αν αντέξατε... Εγώ το διάβασα και κράτησα τα σχόλια μου για το τέλος.

α) Συνεχίζω ως πολίτης της Ελληνικής Δημοκρατίας να πιστεύω ... στη «δημοκρατική μυθοπλασία του ημικυκλικού αμφιθεάτρου» και κυρίως στο συμβολισμό που φτάνει στην ουσία της υπεροχής της αστικής, δυτικού τύπου, δημοκρατίας που δίνει την άνεση της ελευθερίας σε ένα καλλιτέχνη με την «μαλακή αρχιτεκτονική» του να «παίξει» με τα «ερείπια του δημοκρατικού κοινοβουλίου». Και πιστεύω σε αυτήν την «δημοκρατική μυθοπλασία του ημικυκλικού αμφιθεάτρου» γιατί δακρύζω ακόμη όταν θυμάμαι την τελική σκηνή του φιλμ του Γιάννη Σμαραγδή αλλά και τα βιβλία- μαρτυρίες του Κοροβέση και του Μήνη.

β) Οι συγγραφείς του κειμένου μήπως γνωρίζουν την περίπτωση της αείμνηστης ηθοποιού και σεμνής αγωνίστριας της Αριστεράς Κίττυ Άρσενη; Μήπως το βιβλίο της, το εμβληματικό «Μπουμπουλίνας 18». Ακόμη και τις μαρτυρίες του αείμνηστου Χρήστου Ρεκλείτη και άλλων στο φιλμ του Κούνδουρου «Τα τραγούδια της φωτιάς»;

γ) Το μεταμοντέρνο αφήγημα διαθέτει και data; Όπως για π.χ το πόσο κοστίζουν τα έργα ( εγκαταστάσεις, βίντεο, περιβάλλοντα) που βρίσκονται στις συλλογές του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και του Δάκη Ιωάννου; Προφανώς γνωρίζουν ότι στην Ελληνική Δημοκρατία που όπως ισχυρίζονται έχει προσβληθεί από τον ιό του νεοφιλελευθερισμού και βρίσκεται σε καθεστώς νεοαποικιακής κατοχής οι περιουςίες των συλλεκτών έχουν γίνει από κέρδη που παράχθηκαν στο έδαφος της αγοράς. Αυτής της αγοράς που οι ίδιοι με ευκολία νηπιαγωγείου καταγγέλλουν.

Με άλλα λόγια, προφανώς οι επιμελητές των δημοσίων δράσεων γνωρίζουν ότι συλλέκτες δεν είναι ΜΚΟ... Και αν δεν υπήρχαν οι συλλέκτες με αυτά τα χαρακτηριστικά πολλοί από τους καλλιτέχνες που παίζουν με τα «ερείπια» θα ήταν στα αζήτητα!!!

δ) Η φτωχή Δημοκρατία μας που δίνει βήμα στους προσκαλεσμένους των επιμελητών αντέχει και αντέχει γερά! Και αυτό γιατί μέσα της συντηρεί ζωντανό τον αγώνα της μνήμης ενάντια στη λήθη.