Ανδρέας Μπελεγρής

Η ταινία «Λευκή Κορδέλα» του Χάνεκε αναφέρεται σε μια ιστορία εγκλημάτων σ´ ένα χωριό της Γερμανίας το 1914, παραμονές της δολοφονίας του αρχιδούκα Φραγκισκου Φερδινάνδου της Αυστρίας. Το βλέμμα του Χάνεκε επικεντρώνεται στην οικογένεια του πάστορα του χωριού και στον τρόπο διαπαιδαγώγησης των τέκνων του. Η σκληρή αντιμετώπιση των ανήλικων παιδιών και η εξαντλητική ενοχοποίηση της παιδικής ελευθεριότητας βρίσκονται στον πυρήνα της ταινίας. Μετά από σειρά τιμωριών ένα εκ των παιδιών στρέφεται κατά του πατέρα - πάστορα. Παρά το ότι ο θεατής περιμένει να δει τη χειρότερη των τιμωριών, ο πατέρας για πρώτη φορά δεν αντιδρά. Με ικανοποίηση προσπερνά το γεγονός. Το παιδί τού είχε μοιάσει. Απέδειξε ότι είχε μάθει να τιμωρεί χωρίς συναίσθημα ό,τι βρισκόταν έξω από το αξιακό του σύστημα, ακόμα και αν επρόκειτο για τον ίδιο του τον πατέρα, το θεμέλιο του προτεσταντικού οικογενειακού οίκου και, άρα, κατ' επέκταση, τον ίδιο του τον εαυτό.

Στα καθ' ημάς, η αφόρητη ενοχοποίηση ενός μέρους της κοινωνίας, το οποίο δεν είναι εντελώς άμοιρο ευθυνών, και η λανθάνουσα αίσθηση της προσωπικής ευθύνης, τα τελευταία τρία χρόνια ταλαιπωρούν ως θέμα την Ευρώπη. Σχηματικά ο Νότος είναι ο ένοχος και ο Βορράς ο ενάρετος φίλος. Κάθε φορά που μια χώρα μπαίνει στη διαδικασία προγράμματος εξαντλητικής λιτότητας, αμέσως ακούγονται καταγγελίες για τις αμαρτίες της. Τελευταίο παράδειγμα αποτελεί το επαίσχυντο κείμενο σε κυπριακή διάλεκτο, που ούτε λίγο ούτε πολύ παρακινούσε τους Κυπρίους να μην αντιδράσουν στην επερχόμενη εξαθλίωσή τους, επειδή όλα αυτά τα χρόνια δεν φέρονταν σαν πάστορες - λες και οι προβεβλημένοι ως συνετοί διεκδικούν τα συμφέροντά τους με τη Βίβλο στο χέρι.
 
Μέσα σε αυτόν των επικοινωνιακό πόλεμο η αληθινή έννοια της προσωπικής ευθύνης χάνεται. Οι επιλογές ενός λαού στις εκλογές δεν αρκούν για να θεωρηθεί συνυπεύθυνος της ασυδοσίας όσων αναλαμβάνουν την εξουσία (και σε αυτή την περίπτωση η αρχή της νομιμότητας δεν ισχύει). Ο κάθε πολίτης φορτώνεται με βάρος που ούτε του αναλογεί, ούτε μπορεί να σηκώσει.  

Έτσι οι δοκιμαζόμενες κοινωνίες βουλιάζουν περισσότερο σε κάθε τομέα: πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό. Βρισκόμαστε σε νάρκη. Στην απόλυτη ακινησία. Ελίτ και λαός, μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί, αστική τάξη και μεσαία, "άριστοι" και "γαλαρία" έχουμε υποχωρήσει από την αγωνιστικότητα της προηγούμενης περιόδου και φαίνεται ότι έχουν ατονήσει τα εξαρτημένα ή εγγενή αντανακλαστικά μας. Δεν δημιουργούμε, δεν φανταζόμαστε, δεν ατενίζουμε το μέλλον.
 
Σε κάθε επίσκεψη των εκπροσώπων των δανειστών μας ελλοχεύει η περεταίρω απαξίωσή μας. Κάποιοι, στην Ελλάδα, αναρωτιούνται: "γιατί δεν προχωρούν οι μεταρρυθμίσεις;". Μα, πότε και πού μια κοινωνία μετασχηματίστηκε νεωτερικά, όταν βρισκόταν σε τροχιά ατίμωσης; Με ποιο ψυχικό σθένος μπορούν να συμπράξουν οι πολίτες σε αλλαγές που προϋποθέτουν την εμπιστοσύνη και τη ζωτικότητά τους; Η λέξη "μεταρρύθμιση" έχει συνδεθεί πλέον με μετάβαση από το κακό στο χειρότερο. Σχεδόν όπου και αν αγγίξεις τον κοινωνικό ιστό, βρίσκεις ότι έχει διαρρηχθεί. Μια κοινωνία ανήμπορη πλέον να αντιδράσει, δηλητηριασμένη από την ενοχή, είναι έτοιμη να μοιάσει στα παιδιά του πάστορα της ταινίας του Χάνεκε. Αυτοκτονεί, εκδικείται, χλευάζει ασυστόλως, επαναφέρει το μίσος στην πολιτική αντιπαράθεση, κλείνεται στον εαυτό της και δεν έχει αντοχές ούτε για να δραπετεύσει, όμοια με τη νεκρή σκιά της.