Με φόντο την Ευρώπη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου

Δεν ξέρω επακριβώς το γιατί αλλά είναι δύο βιβλία που μπορούν να διαβαστούν μαζί ή εκ παραλλήλου ένα ήσυχο – πιθανότατα βροχερό και κρύο- Σαββατοκύριακο. Το πρώτο φιλοξενεί στις σελίδες του το σενάριο μιας κινηματογραφικής ταινίας. Το σενάριο της ταινίας του Γάλλου Λουί Μαλ Λακόμπ Λυσιέν – μια ταινία που βγήκε στις αίθουσες το 1974- με το σενάριο να γράφεται ένα χρόνο νωρίτερα σε συνεργασία με τον Πατρίκ Μοντιανό. Τον Νομπελίστα Μοντιανό με τις οικογενειακές του ρίζες να χάνονται στην κοσμοπολίτικη Θεσσαλονίκη με την ισχυρή Εβραϊκή παρουσία και παράδοση. Μάλιστα, κάπου διάβασα – νομίζω σε ένα βιογραφικό του σημείωμα ότι ο πατέρας του συγγραφέα κατάγεται από σεφαραδίτικη οικογένεια της Θεσσαλονίκης. 

Το στόρι της ταινίας του αείμνηστου Λουί Μαλ ( έφυγε από τα εγκόσμια το 1995) που γράφτηκε σε συνεργασία με τον Πατρίκ Μοντιανό είναι το εξής: « Τον Ιούνιο του 1944, στη Νοτιοδυτική Γαλλία, ένα δεκαοκτάχρονο χωριατόπαιδο θα μοιραστεί διαδοχικά τη ζωή μιας ομάδας Γάλλων συνεργατών των Γερμανών που δουλεύουν για την Γκεστάπο και, στη συνέχεια, την παράξενη οικογενειακή ζωή ενός Εβραίου ράφτη από το Παρίσι. Περισσότερο από απεικόνιση της Γαλλίας κατά την περίοδο της Κατοχής, είναι η ιστορία ενός αγοριού ο οποίος, μέσα στην αφέλειά του, αδυνατεί να διακρίνει το καλό από το κακό και με τη λαχτάρα του για ζωή πέρα από κάθε ιδεολογία, θα μπορούσε να είναι ένας σημερινός νέος. 

Το δεύτερο – και τα δύο κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις- είναι ένα κείμενο του συγγραφέα Thomas Man γραμμένο εν θερμώ το 1939 – στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Στο Επίμετρο του Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου διαβάζω: «Το κείμενο "Αυτός ο πόλεμος" είναι η μαρτυρία, η εξομολόγηση, η προσπάθεια εξιλέωσης και ταυτόχρονα η προφητεία ενός μεγάλου συγγραφέα για την πατρίδα του, τους συμπολίτες του, τον κόσμο της εποχής του αλλά και τον εαυτό του.

Γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1939 και προοριζόταν για τη νεοϋρκέζικη Herald Tribune. Στις αρχές του επόμενου χρόνου κυκλοφόρησε και στα γερμανικά, αλλά οι ναζί κατέσχεσαν όλα τα αντίτυπα όταν εισέβαλαν στο Άμστερνταμ.

Ο εθνικοσοσιαλισμός εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις ιστορικές και οικονομικές κακουχίες του γερμανικού λαού. Η δικτατορία βρήκε πρόσφορο έδαφος στα πάθη του, τα παρόξυνε και τα ποδηγέτησε. Όταν ένας λαός γίνεται σύσσωμος έρμαιο μιας τραχιάς, στριγκής, ημιπαράφρονος φωνής και αφήνεται να υπνωτιστεί από υποβλητικές μαζικές τελετές συλλογικής μύησης προκειμένου να αναπληρώσει αυτό που έχει, υποτίθεται, χάσει, ποια δύναμη του λόγου μπορεί εδώ να αντισταθεί; Η ψυχική, πνευματική, ηθική και πολιτική παράδοση έχει επιτελεστεί πολύ νωρίτερα. Η ιστορία αυτή εμπεριέχει μια αιώνια υπόμνηση και προειδοποίηση για τις δημοκρατίες.

Το διάβημα του Τόμας Μαν είναι, νομίζω, συμβολικό και εκφράζει την ανάγκη του να μιλήσει χωρίς να ελπίζει. Ως εθνικός συγγραφέας, δεν μπορεί να ελπίζει.

Προβαίνει, εντούτοις, σε μια σειρά από ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που δεν είναι απλές διαπιστώσεις αλλά, αν προσέξουμε, έχουν κατά βάθος έναν ηθικό χαρακτήρα, κάτι σαν συμβολική εξιλέωση ενός ολόκληρου έθνους. Οι Γερμανοί παρασύρονται από την άθλια προπαγάνδα και την εγκληματική αγκιτάτσια του αντισημιτισμού και του ρατσισμού και καταδέχονται μια κίβδηλη ανακούφιση των παθών τους: δαιμονοποιώντας τους Εβραίους και άλλους, μπορούν επιτέλους να νιώσουν οι ίδιοι υπέρτεροι, ισχυροί, ανίκητοι. Όπως, όμως, ορθά επισημαίνει ο Μαν, το αίσθημα φυλετικής ανωτερότητας λίγη χαρά έμελλε να δώσει σε εκείνους που, με τις επιλογές τους, όχι μόνο έβαλαν τις βάσεις της μελλοντικής τους καταστροφής, αλλά στάθηκαν προπάντων οι ίδιοι μάρτυρες του αργού και βασανιστικού ηθικού τους θανάτου».

Ίσως, η εξήγηση για την πρόταση της από κοινού ή εκ παραλλήλου ανάγνωσης είναι το φόντο του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Μπορεί, όμως, να είναι και οι αντοχές – τα όρια στα ανθρώπινα μέτρα απέναντι στο γενικευμένο φονικό, την τρέλα του αίματος, την απαξιωτική διάθεση για τη ζωή που συνοδεύει ο ολοκληρωτισμός… 

Info
Λακόμπ Λυσιέν 
Λουί Μαλ, Πατρίκ Μοντιανό
μετάφραση: Μαρία Γαβαλά
Πόλις, 2017

Αυτός ο πόλεμος
Thomas Mann
μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Πόλις, 2017