Αθανάσιος Μπρούφας: Ένας πρωτοπόρος του μακεδονικού αγώνα

Όταν αναφερόμαστε στον μακεδονικό αγώνα κάνουμε συνήθως λόγο για το χρονικό διάστημα από το 1904 ,ιδιαίτερα μετά το ηρωικό τέλος του Παύλου Μελά ως το 1908. Όμως αυτό δεν είναι σωστό.

Εκτός από τη δράση Μακεδόνων κατά την Επανάσταση του 1821 (εντός και εκτός Μακεδονίας) επαναστατικό κίνημα είχαμε το 1853 (του Τσάμη Καρατάσου), αλλά και το 1878 με την επανάσταση στον Όλυμπο και τα Πιέρια.

Το 1896 παράλληλα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες συγκροτείται στην Αθήνα με την καθοδήγηση της ‘’Εθνικής Εταιρείας’’ το Μακεδονικό Κομιτάτο κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας και συνωμοτικότητας. Στις 9 Ιουλίου 1896 οι αθηναϊκές εφημερίδες έγραψαν για πρώτη φορά την είδηση για είσοδο ανταρτικών ομάδων στη Μακεδονία από την ελεύθερη Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Σαράντο Καργάκο ο Μακεδόνας ταγματάρχης Μαυροειδής Γερογιάννης με τον αδελφό του Θεοχάρη οδήγησαν το πρώτο ένοπλο τμήμα στη Μακεδονία.

Ο Αθανάσιος Μπρούφας
Ένας από τους πρώτους μακεδονομάχους, που μάλιστα έδωσε τη ζωή του για τη Μακεδονία ήταν ο Αθανάσιος Μπρούφας, ο οποίος ήταν ένα από τα πρώτα θύματα του μακεδονικού αγώνα. Γεννήθηκε στο Παλαιοκριμίνι της περιοχής του Βοΐου το 1850 (ή το 1851). Γύρω στο 1865 κατέβηκε με τα αδέλφια του Δημήτριο και Αναστάσιο στην Αθήνα. Εργάστηκαν στις οικοδομές κερδίζοντας αρκετά χρήματα. Το 1870 επισκέφτηκε το χωριό του για να δει τους γονείς του. Μαζί με τον φίλο του Γιάννη Ζήση λογομάχησαν με τον μπέη του χωριού και ο Μπρούφας τον απείλησε με πιστόλι. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο μπέης να σκληρύνει τη στάση του απέναντι στους κατοίκους του χωριού. Λίγο αργότερα μια επιδρομή Γκέκηδων (Αλβανών του βορρά) είχε σαν αποτέλεσμα το Παλαιοκριμίνι να ερημώσει. Οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν σε διάφορα άλλα μέρη. Η οικογένεια Μπρούφα πήγε στο χωριό Στεζάχι (σήμερα Αηδόνια) Γρεβενών, το οποίο αναφέρεται συχνά ,εσφαλμένα όμως, ως γενέτειρά του. Ο Αθανάσιος Μπρούφας με τα αδέλφια του επέστρεψαν στην Αθήνα εργαζόμενοι στις οικοδομές. Καθώς οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά αγόρασαν ένα κτήμα στα Πατήσια (εξοχική περιοχή τότε), όπου έχτισαν τα σπίτια τους. Τότε παντρεύτηκε την Αικατερίνη Τζιάκου που καταγόταν από τον Βυθό Βοϊου. Πάντοτε όμως το μυαλό του ήταν στη σκλαβωμένη πατρίδα του που δεινοπαθούσε τόσο από τους Τούρκους όσο και από τους σχισματικούς (εξαρχικούς) Βούλγαρους. Έτσι ο Μπρούφας πούλησε την περιουσία του στην Αθήνα και άρχισε από το 1876τη δράση του στη Μακεδονία. Το 1878πήρε μέρος στην εξέγερση των δυτικομακεδόνων. Με δικά του χρήματα εξόπλισε ένα σώμα από 70 Μακεδόνες (ανάμεσά τους υπήρχε και μια γυναίκα που τη φώναζαν Καπετάν Περιστέρα). Διακρίθηκε σε πολλές μάχες (στα Χάσια, στον Άι-Λια του Πενταλόφου Βοΐου, στο Νιτρούζι Γρεβενών και αλλού). Η δράση του έφτασε μέχρι τα Κορέστια και το Πισοδέρι. Το 1881 με την προσάρτηση της Θεσσαλίας μαζί με άλλους Μακεδόνες οπλαρχηγούς κατέβηκαν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Ο Μπρούφας εγκαταστάθηκε αρχικά στον Τύρναβο, όπου άνοιξε καφενείο που υπήρξε κέντρο πατριωτικής δράσης και στη συνέχεια στον Αμπελώνα Λάρισας.

Η μακεδονική επανάσταση του 1896
Το 1895 άρχισε εισβολή βουλγαρικών συμμοριών στις βόρειες και βορειοανατολικές περιοχές της Μακεδονίας. Η ‘’Εθνική Εταιρεία’’ μερίμνησε για την οργάνωση αντάρτικων σωμάτων και την αποστολή τους στη Μακεδονία. Στις 5 Ιουλίου 1896 όλα ήταν έτοιμα. Στις 6 Ιουλίου σ’ ένα μοναστήρι κοντά στην Αγιά έγινε σύναξη 89 πολεμιστών. Αρχηγός τους ανέλαβε ο Αθανάσιος Μπρούφας και υπαρχηγοί οι Τάκης, Λάζος, Γεωργαντάς, Βασίλειος Οικονόμου και Ιωάννης Τσάμης. Στις 10 π.μ. με την παρουσία ιερέα οι πολεμιστές έδωσαν τον παρακάτω όρκο:

‘’Ορκίζομαι επί του ιερού Ευαγγελίου ότι θα πολεμήσω υπέρ Πίστεως και Πατρίδος μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός μου, ότι ουδέποτε θα κάμω κατάχρησιν της δυνάμεώς μου όπως παραβλάψω ομοφύλους μου και ότι θα υποτάσσομαι ευπειθώς εις τας διαταγάς των ανωτέρων μου’’.
Ακολούθησε Θεία Λειτουργία και ύψωση της ελληνικής σημαίας. Μετά πήραν τα ‘’Δελτία αναγνωρίσεως’’, χειρόγραφα που είχαν σφραγίδα με χρυσακτινωτό σταυρό και κυκλικά τις λέξεις ‘’ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ’’. Ενδιαφέροντα είναι όσα αναγράφονταν στα ‘’Δελτία αναγνωρίσεως’’:
‘’Δηλώ ο υποφαινόμενος ότι κινούμενος εξ αισθήματος πατριωτισμού κατετάγην οικειοθελώς εις τας Μακεδονικάς φάλαγγας δι’ όρκου υποσχεθείς να τηρήσω τον κανονισμών αυτών’’.

Οι αντάρτες πήραν όπλα τύπου γκρα και 300-500 φυσίγγια. Τα μεσάνυχτα ένα πλοίο τους παρέλαβε από το στόμιο Λάρισας (τότε Τσάγεζι) και τους μετέφερε στη Σκάλα Ελευθεροχωρίου. Έπειτα με τα πόδια προχώρησαν προς το ερειπωμένο βυζαντινό μοναστήρι της Μακρυρράχης και έφτασαν στη Βεργίνα (τότε Παλατίτσα) που ήταν τσιφλίκι ενός Τούρκου απ’ τη Θεσσαλονίκη. Στη θέση Μπάλιανη συνέλαβαν τον αδελφό του δερβέναγα της περιοχής και αφού πήραν όσες πληροφορίες ήθελαν τον άφησαν ελεύθερο. Έπειτα κατευθύνθηκαν προς τη Βέροια. Στην πορεία τους συνέλαβαν και τον δερβέναγα Καλούσον Μπάξιο, τον αφόπλισαν και τον άφησαν ελεύθερο. Πέρασαν τον Αλιάκμονα από τη θέση Μπάρμπεσι και στρατοπέδευσαν κοντά στο τουρκικό χωριό Χάνδοβα. Ο διοικητής της Βέροιας ανέθεσε στον δερβέναγα Γεώργιο Τσάμη να καταδιώξει τους αντάρτες. Ο Γεώργιος Τσάμης ήταν πατέρας του υπαρχηγού των Ελλήνων Ιωάννη Τσάμη. Εγκατέλειψε όμως την οικογένειά του, ασπάστηκε το Ισλάμ και διορίστηκε δερβέναγας!

Η μάχη στη θέση Καρά-Τσαΐρ του Ξηρολίβαδου Ημαθίας
Την Τρίτη 9 Ιουλίου 1896 ο Μπρούφας στάθμευσε στις δυτικές υπώρειες του Βερμίου, στη θέση Μαυρολίβαδο (τότε Καρά-Τσαΐρ), του Ξηρολίβαδου Ημαθίας. Με το τηλεσκόπιο διέκρινε 150 περίπου Τούρκους νιζάμηδες (στρατιώτες του τακτικού στρατού) στρατοπεδευμένους στη θέση Καλύβια Μπαδραλέξη. Αυτοί επιτέθηκαν εναντίον των Ελλήνων έχοντας επικεφαλής τον γιούμπαση (λοχαγό) Ιμπαάμ Εφένδη. Μαζί τους πολεμούσαν και Τούρκοι από τα γειτονικά χωριά. Στις 3 μ.μ. μια σφαίρα χτύπησε το άλογο του δερβέναγα Γεώργιου Τσάμη που έντρομος εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης.

Οι άνδρες του Μπρούφα έκαναν αντεπίθεση και συνέλαβαν έναν Ανθυπολοχαγό και 18 στρατιώτες. Εκατό νιζάμηδες έχασαν τη ζωή τους στη μάχη αυτή.

Η νίκη του Μπρούφα, προκάλεσε έντονη ανησυχία στην οθωμανική διοίκηση, που επικήρυξε τον Μακεδόνα οπλαρχηγό για 2.000 λίρες. Στην Ελλάδα βέβαια, επικράτησε ενθουσιασμός. Μόνο η κυβέρνηση φαίνεται ότι ενοχλήθηκε, καθώς επέβαλε ποινή φυλάκισης δύο μηνών στον Αστυνόμο Αγιάς, διότι δεν συνέλαβε τους επαναστάτες πριν ξεκινήσουν για τη Μακεδονία!

Οι Τούρκοι κινητοποίησαν δυνάμεις από τα Σκόπια, το Μοναστήρι και τη Στρώμνιτσα για να αντιμετωπίσουν τους Έλληνες. Παράλληλα, η ακταιωρός “Κιλίτζ-Αλή”, που λόγω προβλημάτων και παλαιότητας ανέπτυσσε ταχύτητα έως τρία μίλια την ώρα (!), έκανε περιπολίες από το Λιτόχωρο ως την Κασσάνδρα, για να εμποδίσει την απόβαση άλλων ενόπλων προς τη Μακεδονία. Ο Μπρούφας με τους άνδρες του προχώρησαν προς το Καρατάσι στο όρος Βέρμιο. Λόγω έλλειψης τροφίμων, προέκυψε πρόβλημα με τους αιχμαλώτους. Υπερίσχυσε όμως η άποψη του Μπρούφα, να μην τους σκοτώσουν, αλλά να τους αφήσουν ελεύθερους. Πρώτα όμως έδωσε μια επιστολή στον επικεφαλής τους Ανθυπολοχαγό για να την μεταφέρει στους ανώτερους του. Η επιστολή αυτή, τελείωνε ως εξής:

“Ως Έλλην όμως είμαι υπερήφανος και γενναιόκαρδος, δια τούτο τους αιχμαλώτους αφήνω ελευθέρους και σας συμβουλεύω να μην μου στείλετε και άλλον στρατόν και την ξαναπάθετε...”.

Στις 11 Ιουλίου, μετά από σύσκεψη στο Καρατάσι, οι αντάρτες χωρίστηκαν. Ο Μπρούφας με τους υπαρχηγούς του Γεωργαντά και Οικονόμου, κατευθύνθηκαν προς το βόρειο τμήμα της Μακεδονίας.

Οι Λάζος, Τάκης και Τσάκας με 40 άνδρες, κατευθύνθηκαν προς τη Φλώρινα. Ο Τάκης, με 10 άνδρες δημιούργησε δικό του “σώμα” που είχε ορμητήριο το όρος Περιστέρι. Η μετέπειτα δράση του, τον έκανε διάσημο, καθώς έμεινε στην ιστορία ως “Βασιλιάς του Περιστερίου”.

Το ηρωικό τέλος του Αθανάσιου Μπρούφα

Ο Μπρούφας με τους άνδρες του, περνώντας μέσα από τουρκόφωνα και βουλγαρόφωνα χωριά, με ελάχιστα εφόδια, κατευθύνθηκαν προς το Μορίχοβο, ορμητήριο αρματολών στο παρελθόν.

Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες. Ο αδελφός του Αναστάσιος, αρρώστησε βαριά και πέθανε. Ο Μπρούφας και οι άνδρες του, έφτασαν στο Μορίχοβο και εγκαταστάθηκαν στις δυτικές του υπώρειες, προς το Μοναστήρι. Τους ακολουθούσαν παντού όμως Τούρκοι και ο ανεφοδιασμός ήταν δύσκολος. Γύρισαν προς τα πίσω, ακολουθούμενοι από Τούρκους. Πέρασαν τις Σιδηρές Πύλες (Δεμίρ Καπού) του Αξιού (σήμερα βρίσκεται εκεί η κωμόπολη Ντέμιρ Κάπιγια) και εγκαταστάθηκαν κοντά στο χωριό Καφαντάρ, στη σημερινή περιοχή Τίκφες. Εκεί όμως έπεσαν σε ενέδρα. Στη μάχη σκοτώθηκε ο γενναίος υπαρχηγός του Μπρούφα Μήτσος Κανναβός. Για να διασπάσουν τον κλοιό ο Μπρούφας με 12 άνδρες του επιχείρησαν πλαγιομετωπική επίθεση. Ο γενναίος οπλαρχηγός, αν και τραυματίστηκε βαριά, κατόρθωσε με πέντε ακόμα συντρόφους του να ξεφύγουν. Στο πεδίο της μάχης, σκοτώθηκαν επτά αντάρτες.

Οι Τούρκοι, τους αποκεφάλισαν και έστειλαν τα κεφάλια τους στο Καφαντάρ για διαπόμπευση και άσκηση τρομοκρατίας. Ο Μπρούφας βρήκε καταφύγιο σε κάποιο σπίτι γειτονικού προς το Μορίχοβο χωριού. Για το τέλος του, υπάρχουν διάφορες εκδοχές.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι το καταφύγιο του προδόθηκε από Βούλγαρους στους Τούρκους, οι οποίοι αφού τον σκότωσαν, τον αποκεφάλισαν. Άλλη εκδοχή, αναφέρει ότι υπέκυψε στα τραύματά του και μία τρίτη, ότι δηλητηριάστηκε για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.

Στην Αθήνα, τα δυσάρεστα γεγονότα μαθεύτηκαν στις 12 Αυγούστου, όταν έφτασε στην πρωτεύουσα ο Ζαρκάδας, ψυχογιός του Μπρούφα. Μετά από εντολή της Πύλης, ο οθωμανός πρέσβης στην Αθήνα Ασίμ μπέης, έκανε αυστηρό διάβημα στην ελληνική κυβέρνηση, για τη δράση του Μπρούφα.

Παράλληλα, η Πύλη έκανε διαβήματα και προς το Πατριαρχείο, που αναγκάστηκε να στείλει εγκύκλιο στις μητροπόλεις της Μακεδονίας, με την οποία αποδοκίμαζε το κίνημα. Οι μητροπολίτες υποχρεώθηκαν να εκδώσουν εγκυκλίους, όπου αναφέρονταν σε ταραχοποιούς που “προβαίνουσι δε εις κινήματα προξενούντα ανησυχίας εις τους φιλησύχους και την Α.Α. Κυβέρνησίν μας...”, δεν καταδίκαζαν όμως αυτές τις ενέργειες.

Επίλογος

Η εφημερίδα “Άστυ”, σε αφιερωματικό τεύχος για την Επανάσταση στη Μακεδονία του 1896, περιγράφει τον Αθανάσιο Μπρούφα, ως εξής:

“Ο Μπρούφας είναι αναστήματος μάλλον κοντού, ευρύστερνος όμως και ρωμαλέος, με πρόσωπου ηλιοκαές και οφθαλμούς γαλανούς, οξείς διαπεραστικοτάτους.

Έχει συμπαθή φυσιογνωμίαν, εις την οποίαν δίδει ύφος τι αρειμάνιον ο αγκιστροειδώς συνεστριμμένος ξανθός αυτού μύσταξ”.

Ο Αθανάσιος Μπρούφας, ήταν ένας από τους πρώτους που θυσιάστηκαν για τη Μακεδονία. Ο θάνατός του συγκλόνισε την κοινή γνώμη και προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση.

Η λαϊκή μούσα, ύμνησε τον Αθανάσιο Μπρούφα:

“... Ο Μπρούφας στο Μορίχοβο

Ζαρκάδας στα Καϊλάρια

κι ο Τάκης ο Περήφανος

πάνω στο Περιστέρι.

Πιάνουν και γράφουν μια γραφή

και γράφουν ένα γράμμα

Τούρκοι, καθήστε φρόνιμα

κάντε ταπεινωμένοι

δεν είναι ο περσινός καιρός

βουλγάρικο ντουφέκι

εδώ είναι Ελληνόπουλα

κι όλοι αντριωμένοι

Μπρούφα, Θανάση Μπρούφα

(Από το σαίτ aidoniagrevenon.gr, όπου υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία για τον Α. Μπρούφα)

Πηγές: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, τόμος 7

ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ, “ΤΟ ΑΓΚΑΘΙ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ ΑΠΌ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ”, ΑΘΗΝΑ 2018.