«Αντικατοπτρισμός της ασχήμιας στη ζωή μας ο πολιτισμός»

Στα μεγαλύτερα μουσικά γεγονότα της χρονιάς περιλαμβάνεται η τρίτη συναυλία του Λεωνίδα Καβάκου στις 21 Απριλίου, στο Μέγαρο Μουσικής με την οποία ο διάσημος Ελληνας βιολονίστας ολοκληρώνει την παρουσίαση του κύκλου σε τρεις διαφορετικές φάσεις, με τις δέκα σονάτες για βιολί του Μπετόβεν.

Και οι δέκα σονάτες γράφτηκαν σε σύντομο σχετικά διάστημα και αποτυπώνουν όλη τη διαδρομή του Μπετόβεν προς την κατάκτηση του δικού του ιδιώματος και της επανάστασής του. Στην δεκαπενταετία που γράφονται οι σονάτες, ο Μπετόβεν σάρωσε τον κόσμο της μουσικής σαν ανεμοστρόβιλος, τον μεταμόρφωσε, τον επαναεπινόησε και άνοιξε το δρόμο για το μέλλον σε κάθε είδος μουσικής σύνθεσης.



Αυτή τη φορά θα ερμηνεύσει τις σονάτες αρ.1, 8 και τη θρυλική σονάτα αρ. 9 του Κρόιτσερ την ωραιότερη σονάτα που συνέθεσε ο Μπετόβεν. Η σονάτα αυτή είναι αφιερωμένη στον Ροδόλφο Κρόιτσερ, τον κορυφαίο βιολιστή της εποχής, που την περιφρόνησε, δεν την έπαιξε ποτέ, τη θεώρησε «εξωφρενικά ακατανόητη», ισχυρίστηκε ότι ο Μπετόβεν δεν καταλάβαινε το βιολί και δεν έκρυψε ποτέ την αδιαφορία του για τη μουσική του. Με το κλείσιμο του κύκλου αυτού, ο διάσημος Έλληνας βιολονίστας προσφέρει τη δική του ανάγνωση των μοναδικών αυτών κομματιών, με την εξαιρετική μουσική του ιδιοφυία, δεξιοτεχνία και ευαισθησία που τον καθιστά σήμερα έναν από τους σημαντικότερους ερμηνευτές βιολιού παγκοσμίως.

- Πως βλέπετε την πολιτισμική κατάσταση της Ελλάδας σήμερα;
Κατά την άποψή μου είναι απολύτως συμβατή με την γενικότερη κατάσταση. Σήμερα η κοινωνία υφίσταται μία βίαιη και εξαναγκαστική μεταβολή έχοντας φτάσει στο απόλυτο σημείο διάλυσης και αποσύνθεσης. Στο αυτό σημείο έχει φτάσει και η πολιτισμική κατάσταση της Ελλάδας και μάλιστα εδώ και καιρό. Υπάρχει δηλαδή ένας αρμονικός αντικατοπτρισμός μιας ασχήμιας που δυστυχώς έχει κυριαρχήσει στην ζωή μας.

- Πόσο δύσκολο είναι για έναν Ελληνα καλλιτέχνη να κάνει διεθνή καριέρα;
Το να ξεκινήσει κάποιος μια διεθνή σταδιοδρομία στο χώρο της κλασικής μουσικής, προερχόμενος από την Ελλάδα θα έλεγα ό,τι είναι σχεδόν αδύνατο. Δυστυχώς, η κατά τα άλλα δημοκρατική κοινωνία μας δεν έχει φροντίσει ώστε οι νέοι και όχι μόνο, να έχουν πρόσβαση σε ποιοτική παιδεία και σε αυτόν τον τομέα (όχι πως υπάρχει συνολικό σοβαρό και υπεύθυνο σύστημα παιδείας που να εφοδιάζει επαρκώς τις νέες γενιές, αλλά αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα). Στον τόπο αυτό γεννήθηκαν οι δομές που διέπουν τον πολιτισμό του δυτικού κόσμου.

Παρ᾽ όλα αυτά οι πνευματικοί ηγέτες της σύγχρονης Ελλάδας έχουν καταφέρει να θεωρείται η κλασική μουσική, απόσταγμα των δομών αυτών, ό,τι πιο ξένο και απόμακρο για το σύγχρονο Ελληνα. Ζούμε την εποχή της έλλειψης αισθητικής, ιδανικών, ιδεολογίας, της έλλειψης επαφής με το περιβάλλον είτε όπως αυτό προκύπτει από το παρελθόν είτε όπως αυτό θα μπορούσε να εγγυηθεί το μέλλον. Ως εκ τούτου, υπάρχει μία κατάσταση που πλέον είναι απολύτως κυριαρχημένη και εξαρτημένη από οικονομικούς χειρισμούς που όμως δεν βασίζονται ποτέ σε ηθικές αρχές. Είναι ένα παιχνίδι οικονομικοπολιτικό το οποίο επηρεάζει τα πάντα. Οι άνθρωποι παρακολουθούν ως χαμένοι τις εξελίξεις όντας έρμαια αυτών, έχοντας αποξενωθεί από τις αρχές τους και από τις πνευματικές πηγές, που είναι αναγκαίες όσο ποτέ. Οι τέχνες οδήγησαν τον άνθρωπο στα ύψιστα επιτεύγματα. Χωρίς τις τέχνες είμαστε ανδρείκελα. Γι᾽αυτό, αποστολή του καλλιτέχνη σήμερα είναι να λειτουργεί ως φάρος.

- Πως σας αντιμετωπίζουν στο εξωτερικό σαν καλλιτέχνη;
Η μουσική αυτή την οποία εγώ υπηρετώ είναι πέραν του χρόνου, στηρίζεται σε δομές που είναι πανανθρώπινες και συμπαντικές. Ως εκ τούτου δεν έχει τόση σημασία η καταγωγή και ο τόπος προέλευσης του καλλιτέχνη για το κοινό. Σημαντικό είναι, ο άνθρωπος να στραφεί προς τις τέχνες, για να επαναπροσανατολιστεί ώστε να μπορέσει να κατοχυρώσει τις γενιές που έπονται. Οταν κάτι είναι αληθινό και τίμιο, δεν έχει να κάνει με εθνικά σύνορα, απευθύνεται και μπορεί να αγγίξει τις ψυχές ανθρώπων παντού. Εξάλλου, ο όρος Ελλάς για μένα δεν είναι πρωτίστως γεωγραφικός ή εθνικός προσδιοριμός. Είναι όρος πνευματικός, πολιτισμικός.

- Πόσο δύσκολο είναι να μπαίνεις κάθε φορά στο «πετσί» μιας μουσικής ερμηνείας;
Ερμηνεία είναι ο δίαυλος επικοινωνίας του ακροατηρίου με τον εκάστοτε δημιουργό. Ο μουσικός, λειτουργώντας ως άγγελος, καλείται να μορφοποιήσει το κείμενο, την ιδέα του δημιουργού, εναποθέτοντάς την στα βάθη της ψυχής των ακροατών. Σίγουρα τα προσωπικά βιώματα του κάθε ερμηνευτή, η προσωπικές απόψεις, αισθητική αλλά και η ικανότητα είναι παράγοντες που ασκούν επιρροή. Οπως η ζωή κινείται συνεχώς έτσι κινούνται και οι σκέψεις, οι δραστηριότητες και οι απόψεις καθώς και οι προσεγγίσεις. Ομως αυτή είναι και η απέραντη γοητεία αλλά και ανυπέρβλητη δυσκολία της ευθύνης της πιστής ερμηνείας που μπορεί και πρέπει να είναι προσωπική χωρίς να είναι εκκεντρική, αλλά και αντικειμενική χωρίς να είναι απρόσωπη.

- Ο μουσικός είναι και λίγο ηθοποιός και γιατί;
Καταρχήν, και αυτό είναι και το σημαντικότερο, και οι δύο, υπηρετούν τον άνθρωπο. Επίσης, θεωρώ ότι μουσική και λόγος είναι ψυχικά, συνώνυμοι όροι.
 Η διαφορά ανάμεσα στον μουσικό ερμηνευτή και τον ηθοποιό είναι η ύπαρξη των λέξεων. Πιστεύω ότι είναι πιο δύσκολο να κατακτήσει ο μουσικός ερμηνευτής τον ακροατή μέσω της μουσικής στην ενόργανη μορφή της διότι οι λέξεις είναι και έλξεις! Για να εισέλθει ο ακροατής σε ένα ηχητικό κόσμο που δεν έχει λόγο, πρέπει να ανοίξει την σκέψη του και την ψυχή του σε μηνύματα που δεν θα είναι μεταφρασμένα. Αυτός ο τρόπος αγωγής της ψυχής αφήνει, ίσως, πολύ μεγαλύτερο περιθώριο μετάφρασης, ελευθερίας σκέψης και ανάπτυξης ψυχικής ευφορίας ή και δυσφορίας, αφού η τέχνη δεν είναι κατά ανάγκη μόνο «ευχάριστη».

- Ποιοί είναι οι αγαπημένοι σας συνθέτες;
Δεν έχω απάντηση. Ποιο παιδί αγαπάς πιο πολύ, ρωτάς την μητέρα. Επίσης, δεν μπορώ να πω ποιος είναι ο αγαπημένο μου συνθέτης γιατί δεν τους γνωρίζω όλους 100%. Κάθε ένας μου δίνει διαφορετικό πεδίο και δυνατότητα έκφρασης, αλλά και αστείρευτη έμπνευση, πλησιάζοντας το πόσο πολύπλευρη και πλούσια μπορεί να είναι η προσωπικότητα του ανθρώπου μέσω της διαφορικότητας. Στην ιστορία της μουσικής, ο καθένας έχει παίξει τον δικό του ρόλο. Οι συνθέτες δεν είναι τυχαίοι…αφήνοντας κάποιον απέξω, διαταράσσω αυτήν την αλυσίδα.

- Μιλήστε μας λίγο για την σχέση σας με το κοινό...
Η σχέση του καλλιτέχνη με το κοινό για μένα θα έλεγα ότι είναι μία σχέση ζωής, παρόλο που το κοινό δεν είναι πάντα οι ίδιοι άνθρωποι. Είναι μία σχέση ευαίσθητη και εύθραυστη. Σχέση ευθύνης γιατί διαμορφώνεται βάσει της εμπιστοσύνης που αποκτά ο κόσμος ερχόμενος στις συναυλίες μου ξανά και ξανά, αφού θεωρεί ότι κάτι παίρνει από αυτές. Κάτι το οποίο συντονίζεται με τις ψυχικές του δονήσεις. Η σχέση αυτή είναι πολύ όμορφη και όσο περνούν τα χρόνια ζω και απολαμβάνω την εξέλιξή της. Σήμερα πλέον και ύστερα από είκοσι περίπου χρόνια μουσικής σταδιοδρομίας ανά τον κόσμο, υπάρχουν άνθρωποι που ταξιδεύουν για να με δουν και να με ακούσουν. Αυτό δείχνει μία αφοσίωση, πολύ τιμητική για μένα, πανέμορφη. Αλλά για αυτόν ακριβώς το λόγο η ευθύνη είναι τεράστια. Ο κόσμος αυτός δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως δεδομένος. Γιατί αποστολή της μουσικής είναι να φέρνει σε επαφή ανθρώπους και όλοι μαζί να υμνούν το μεγαλείο της.

- Στην τελευταία σας συναυλία είπατε πως στην μουσική η σιωπή λέει τα πιο πολλά. Πως το αισθάνεστε αυτό;
Ο ντα Βίντσι κοιτώντας ένα κομμάτι μαρμάρου, έλεγε ότι έβλεπε την μορφή που θα απελευθέρωνε μέσα από αυτό. Ασύλληπτο. Ετσι και η μουσική των ήχων γεννάται μέσα από την σιωπή και καταλήγει στην απόλυτη σιωπή. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας συναυλίας μου στο Μέγαρο Μουσικής υπήρχε μία απίστευτα έντονη συχνότητα βήχα και θορύβων η οποία θεώρησα ότι οφειλόταν σε έλλειψη συγκέντρωσης και προσήλωσης προς την μουσική. Εξαιτίας αυτού τού θορύβου εγώ δεν μπορούσα να συγκεντρωθώ και να παίξω όπως ήθελα. Πέραν όμως αυτού, θεωρώ ότι η απώτατη επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω της σιωπής. Οπως και μεταξύ των ανθρώπων. Πολλές φορές κοιτούμε έναν άνθρωπο και καταλαβαίνουμε τα πάντα, χωρίς να ανταλλάζουμε κουβέντα. Αυτό το ύψιστο μυστήριο της σιωπής που εμπεριέχει όλους τους ήχους χωρίς να έχουν ακόμα μορφοποιηθεί….

• Μετά το Μέγαρο Μουσικής, ο Λεωνίδας Καβάκος παρουσιάζει τον κύκλο με τις 10 σονάτες για βιολί του Μπετόβεν στην περίοδο 2012/13 σε συναυλίες σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Από την Αθήνα, στο Μιλάνο, το Άμστερνταμ και την Φλωρεντία με τον Ενρίκο Πάτσε στο πιάνο και από εκεί στο Γουίγκμορ Χολ του Λονδίνου και στην Μουζικφεράιν της Βιέννης με τον Αμερικανό πιανίστα, Εμάνιουελ Αξ.