Μια βόλτα στη βυζαντινή Αθήνα με παιδιά

Έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια από τις αρχαιότερες πόλεις στον κόσμο. Η Αθήνα κατοικείται αδιάλειπτα από το 4.000 π.Χ. ως σήμερα κι έχουν «περάσει» κι αφήσει το στίγμα τους πολιτισμοί που είτε «ενσωματώθηκαν» στην ταυτότητα του σύγχρονου Έλληνα, είτε όχι. Σε κάθε περίπτωση, η Αθήνα δεν είναι μόνο η πόλη των κλασικών χρόνων, όσο κι αν η όψη της παραπέμπει ευθέως στην Αρχαία Ελλάδα. Κι εμείς, οι κάτοικοί της, είναι ωραίο να γινόμαστε ταξιδιώτες στο χρόνο στην ίδια μας την πόλη. 

Μια βόλτα στην Αθήνα των βυζαντινών χρόνων είναι μια βόλτα στην πόλη της περιόδου μεταξύ του 600-700 μ.Χ. και του 1204. Η βυζαντινή περίοδος λήγει με την παραχώρηση της πόλης στον Όθωνα de la Roche, τη μετατροπή της Αθήνας σε Δουκάτο και τη θεμελίωση της φραγκοκρατίας. Από τη βυζαντινή πόλη δεν έχουν μείνει ούτε σπίτια, ούτε δρόμοι, ούτε εργαστήρια. Από τη μία, η λεηλασία από τους επόμενους κατακτητές κι από την άλλη, η ανάγκη να αναδειχθούν τα «κατώτερα στρώματα» της πόλης από την περίοδο της κλασικής αρχαιότητας μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, δεν έχουν μείνει ίχνη παρά μόνο οι βυζαντινές μικρές και κατανυκτικές εκκλησίες. Γνωρίζουμε ότι όταν η πόλη έγινε πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους σώζονταν περίπου 150 βυζαντινοί ναοί στο κέντρο της Αθήνας. Σήμερα έχουν απομείνει 25 με τους χαρακτηριστικούς τρούλους και την «πλινθοπερίκλειστη» τοιχοποιία, που μας οδηγούν να ανακαλύψουμε τη βυζαντινή ιστορία της πόλης. 



Κατεβαίνοντας την Ερμού, είναι αδύνατον να «χάσουμε» την Καπνικαρέα. Από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους «σώθηκε» τρεις φορές από την κατεδάφιση και σήμερα «κόβει» το δρόμο στους περαστικούς που κατεβαίνουν τον εμπορικό δρόμο χαζεύοντας στα μαγαζιά. Το όνομά της προέρχεται είτε από παράφραση της «Καμουχαρέας» (=κάνει χάρες), είτε από τον καπνικό φόρο, ένα φόρο που προσδιοριζόταν σύμφωνα με τις καπνοδόχους του σπιτιού και ο εισπράκτοράς του λεγόταν «καπνικαρεύς». Μπαίνοντας μέσα, ξεχνάτε ότι βρίσκεστε στον πιο πολυσύχναστο δρόμο της Αθήνας, καθώς ο χαμηλός φωτισμός και οι αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου εξασφαλίζουν μια ιδιαίτερη γαλήνη και ησυχία. Αυτό βέβαια ανατρέπεται αν μπει μέσα μια ολόκληρη σχολική τάξη. 

Στρίβοντας στην Ευαγγελιστρίας, βρισκόμαστε στην απλωτή πλατεία της Μητροπόλεως. Ακριβώς δίπλα στο μεγάλο ναό, βρίσκεται ο μικρός βυζαντινός ναός της Θεοτόκου Γοργοεπηκόου και του Αγίου Ελευθερίου. Έχει δύο ονόματα, αλλά έχει αλλάξει ακόμα περισσότερα δια μέσου των αιώνων. Μέχρι και Άγιος Σώζων ονομάστηκε τα χρόνια του βασιλιά Όθωνα και της Αμαλίας. Ο μικρός ναός είναι ένα μοναδικό μνημείο στην Αθήνα, καθώς συνδέει αρχιτεκτονικά την κλασική αρχαιότητα με τη βυζαντινή εποχή. Ο τελευταίος μητροπολίτης της βυζαντινής Αθήνας, Μιχαήλ Χωνιάτης, θαύμαζε την κλασική παιδεία και δεν τη θεωρούσε αντιφατική ως προς το χριστιανικό πνεύμα. Μιλούσε μάλιστα αρχαία ελληνικά και λέγεται ότι του πήρε κάποια χρόνια μέχρι να καταλάβει την καθομιλουμένη της εποχής. Έτσι, αποφάσισε να φτιάξει αυτό το ναό χρησιμοποιώντας γλυπτά της κλασικής αρχαιότητας, όπως επιτύμβιες στήλες και σύμβολα της Θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης, γεγονός πολύ «προχωρημένο» και «καινοτόμο» για την εποχή που οι χριστιανοί πίστευαν ότι τα αγάλματα έκρυβαν κακά πνεύματα.

Κι έτσι μπαίνουμε στην Πλάκα [το ακαλαίσθητο πανό το μαρτυρά άλλωστε στους τουρίστες της πόλης μας], η οποία ταυτίζεται χωρικά με τη βυζαντινή πόλη που ήταν χτισμένη στους πρόποδες του Παρθενώνα, όπου το προσκύνημα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας αποτελούσε τη «Μητρόπολη». Μέσα στην όμορφη γειτονιά της Πλάκας, έχουν σωθεί οι περισσότεροι από τους βυζαντινούς ναούς του κέντρου, όπως ο Άγιος Νικόλαος ο Ραγκαβάς, η Αγία Αικατερίνη, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και άλλοι. Ειδικά την άνοιξη που μοσχοβολούν τα γιασεμιά και τα νυχτολούλουδα το σούρουπο, τις Παρασκευές των Χαιρετισμών και τη Μεγαλοβδομάδα έχουν την τιμητική τους. 





Στο σημείο που σήμερα βρίσκονται η Αρχαία και η Ρωμαϊκή Αγορά, τη βυζαντινή εποχή υπήρχαν σπίτια χτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο (πάνω από τα αρχαία φυσικά). Ενδεικτικά –διαβάζω ότι- κολλητά στο πάνω μέρος του Πύργου των Αέρηδων ήταν χτισμένο ένα σπίτι. Μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά, μπροστά από το τζαμί Φετιγιέ που σήμερα είναι μουσείο, βρισκόταν μια εκκλησία. Το μαρτυρά ένα κομμάτι τοίχου που ενώνει δύο από τις κολόνες. Μάλιστα η συγκεκριμένη εκκλησία, τα χρόνια της φραγκοκρατίας ήταν η κεντρική ορθόδοξη εκκλησία της Αθήνας, μιας και η Παναγία η Αθηνιώτισσα του Παρθενώνα είχε μετατραπεί σε καθολική, που ήταν η «φράγκικη Μητρόπολη».





Μπαίνοντας στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, στον τοίχο αριστερά θα βρούμε ξεθωριασμένες βυζαντινές αγιογραφίες, απομεινάρια της βυζαντινής εκκλησίας «του Αγίου Ασώματου στα σκαλιά». Στο κέντρο της Βιβλιοθήκης βρισκόταν μία ακόμα βυζαντινή εκκλησία, για την οποία δεν έχουμε στοιχεία. Μέσα στη Βιβλιοθήκη, ανακαλύψτε τις ενδείξεις για την ύπαρξη σπιτιών: τα ψυγεία! Τα βυζαντινά ψυγεία είναι πιθάρια χωμένα βαθιά στο έδαφος.

Βγαίνοντας στην πλατεία του Μοναστηρακίου, συναντάμε την Παντάνασσα, την εκκλησία που έχει απομείνει από ένα ολόκληρο μοναστηριακό σύμπλεγμα. Στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν κι αρκετές εκκλησίες που οικοδομήθηκαν επί οθωμανικής κυριαρχίας, όπως η Παναγιά της Ρόμβης στην οδό Ευαγγελιστρίας. Μία όμως είναι ένα από τα καλά κρυμμένα μυστικά της παλιάς Αθήνας. Βρίσκεται στου Ψυρρή και είναι αφιερωμένη στην Αγία Ελεούσα. Η κακή της κατάσταση την έκανε να ενσωματωθεί σε νεότερο κτίσμα της Αρχιεπισκοπής και δεν θα σας αποκαλύψω πού ακριβώς είναι! Ακολουθήστε τις «Βόλτες στην Πόλη» και οι ξεναγοί που είναι ειδικοί στα παιδιά θα σας πουν περισσότερα. Για περισσότερες πληροφορίες και κρατήσεις www.voltes.city.





Πού μπορούμε να ξαποστάσουμε μετά τη βόλτα με παιδιά;

• Μία λύση είναι να πάρετε κάτι στο χέρι από την πλατεία Μοναστηρακίου και να επιβιβαστείτε στο τουριστικό τρενάκι, που κάνει στάση ακριβώς μπροστά από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού.
• Στην Ερμού 119 και Άστιγγος βρίσκεται το K8point, καφέ-εστιατόριο που λειτουργεί όλη την ημέρα, με υπέροχη εσωτερική αυλή k8point.gr. 
• Μια άλλη πολύ καλή επιλογή για φαγητό ή κάτι ελαφρύ είναι το Άλικο, στην Αγίου Δημητρίου στου Ψυρρή. Έχει αυλή, μεγάλο εσωτερικό χώρο και επιτραπέζια παιχνίδια. aliko-cafe.gr. 
• Ο χώρος Τέχνης «Βρυσάκι» στην αυλή ενός νεοκλασικού σπιτιού στη Βρυσακίου 17 έχει ένα πολύ ωραίο καφέ artfix.gr. 
• Αν θέλετε γλυκό ή παγωτό, πάμε στα κλασικά: λουκουμάδες στην Αιόλου, είτε στον «ιστορικό» Κρίνο, είτε νεότερο Lukumades. Στην Αδριανού στο νούμερο 48, θα βρείτε το «ζαχαρόσπιτο» Hans and Gretel για χειροποίητα παγωτά μέσα σε τρουφένια χωνάκια ή ζύμη με ζάχαρη και κανέλα, πολύχρωμες γρανίτες και άπειρα ζελεδάκια και ζαχαρωτά για «το χέρι». Η πρόκληση για τα παιδιά είναι τεράστια. Απλώς πρέπει να έχετε πάρει απόφαση ότι αν μπείτε μέσα, δεν θα αρχίσετε την κουβέντα για την υγιεινή διατροφή!

*Βιβλία που μπορούν να προετοιμάσουν τα παιδιά για μια βόλτα στην Αθήνα των βυζαντινών χρόνων είναι της Εύης Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου, «Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια» (εκδόσεις Κέδρος), «Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη» (εκδόσεις Πατάκη) και «Το Αλφαβητάρι της Αγίας Σοφίας» (εκδόσεις Σαΐτη).

Για περισσότερες ιδέες για βόλτες και ταξίδια με παιδιά, ταξιδέψτε μαζί με το www.mamakita.gr και ακολουθήστε τη σελίδα στο Facebook.