Με οδηγό τον Ζαχαρία Παπαντωνίου

Η Ομάδα Άστυ είναι ένας από τους διοργανωτές ενός περίπατου στο κέντρο της πόλης με οδηγό τα κείμενα τον συγγραφέα Ζαχαρία Παπαντωνίου. Ο τίτλος της εκδήλωσης: «Aγάπη και άχτι για την Αθήνα». Η δημόσια πρόσκληση αναφέρει τόπο, ημερομηνία και ώρα. «Πού: Πλατεία Κλαυθμώνος (σημείο συνάντησης). Πότε: Κυριακή, 6 Νοεμβρίου, 2016 και ώρα 12:00».

Στο site της Ομάδας Άστυ διαβάζουμε σχετικά με την εκδήλωση: «Τι σχέση μπορεί να έχει ένα μικρό παιδί που παίζει στην πλατεία Κλαυθμώνος με τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στην Αθήνα από γενέσεως ελληνικού κράτους; Πώς έρχεται κοντά ο Εθνικός Κήπος με τα αθηναϊκά δρομάκια; Και ποιο βλέμμα ενώνει τους πρώτους βασιλείς της χώρας με έναν επιστάτη εκκλησίας του Κέντρου;».

Οι απαντήσεις θα δοθούν, δίχως άλλο, στην πράξη, στον δρόμο, με τα βήματα των οργανωτών και των συμμετεχόντων. Πριν από τον… δρόμο, οι οργανωτές -o Χρήστος Σιορίκης (επιμελητής του αφιερώματος για τον Ζαχαρία Παπαντωνίου στο τεύχος της Νέας Εστίας που κυκλοφορεί εντός των ημερών) και η Ομάδα Άστυ- δίνουν τη δική τους ερμηνεία στους στόχους αυτού του περιπάτου: «Ο χώρος της πόλης φωτίζεται και επανασυστήνεται μέσα από τα κείμενα του μεγάλου λογοτέχνη. Από τα άρθρα του για την αρχιτεκτονική της πόλης και τη γεωγραφία του αθηναϊκού τοπίου, μέχρι τα ποιήματα και τα πεζά του για τους ανθρώπους της πόλης, ο Παπαντωνίου προσφέρει μία εικόνα της πρωτεύουσας γεμάτη από ιστορία και παλλόμενη καθημερινότητα∙ μια εικόνα που όσο γοητεύει και συγκινεί, άλλο τόσο πληγώνει και τσαντίζει.

»Τα κείμενά του, γεμάτα από μια ευαισθησία που δεν παύει να συμπορεύεται με την οξεία κρίση, γίνονται σήμερα για μας όχημα για να σταθούμε ξανά στο δημόσιο χώρο με κριτική στάση αλλά και με πολλή αγάπη. Σε κάθε σημείο της διαδρομής, αποσπάσματα από το -σε μεγάλο βαθμό αθησαύριστο- έργο του μας προσφέρουν το βαθύ αίσθημα του Παπαντωνίου και συνδιαλέγονται με το δικό μας παρόν». Στην ανάγνωση συμμετέχουν η Παυλίνα Μάρβιν και ο Παναγιώτης Ιωαννίδης.

Ο Παπαντωνίου δεν γεννήθηκε στην πρωτεύουσα, αλλά έγινε ένας ξεχωριστός Αθηναίος. Στο Καρπενήσι όπου γεννήθηκε (1877) έμαθε και τα πρώτα γράμματα. Ο πατέρας του δάσκαλος. Το 1890 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου τέλειωσε το γυμνάσιο, πήρε μαθήματα ζωγραφικής και γράφτηκε στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου, χωρίς να αποφοιτήσει. Στράφηκε από τα φοιτητικά του χρόνια προς τη συγγραφή και τη δημοσιογραφία και σε ηλικία δεκαέξι μόλις ετών ξεκίνησε να αρθρογραφεί στην Ακρόπολη του Βλ. Γαβριηλίδη.

Ως το 1898, οπότε κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο Πολεμικά τραγούδια, συνέχισε να συνεργάζεται με περιοδικά και εφημερίδες όπως η Εφημερίδα των συζητήσεων, ο Χρόνος και η Σκριπ, στην οποία υπήρξε αρχισυντάκτης από το 1900 ως το 1905.

Το 1904 γίνεται ένα από τα πρώτα μέλη της εταιρίας Η Εθνική Γλώσσα, με στόχο την υπεράσπιση της δημοτικής γλώσσας (μαζί με τους Μιλτιάδη Μαλακάση, Λάμπρο Πορφύρα, Κωνσταντίνο Χατζόπουλο, Ανδρέα Καρκαβίτσα, Ιωάννη Κονδυλάκη και άλλους). Για την Εθνική γλώσσα συνέταξε τον επόμενο χρόνο τη διακήρυξη Προς το ελληνικό Έθνος, εκθέτοντας τους στόχους της.

Από το 1908 και ως το 1911 βρέθηκε στο Παρίσι ως απεσταλμένος της εφημερίδας Εμπρός του Αριστείδη Κυριακού. Παράλληλα αρθρογραφούσε σε γαλλικές εφημερίδες και γνώρισε νέα καλλιτεχνικά ρεύματα. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα εγκατέλειψε τη δημοσιογραφία (με μοναδική εξαίρεση τη συγγραφή χρονογραφημάτων στην εφημερίδα Εμπρός ως το 1914) και διακρίθηκε σε μια έκθεση ζωγραφικής στο Ζάππειο για σχεδιάσματα και γελοιογραφίες που είχε δημοσιεύσει κατά καιρούς σε διάφορα περιοδικά.

Από το 1912 και ως το 1916 διετέλεσε νομάρχης στη Ζάκυνθο, τις Κυκλάδες, την Καλαμάτα και τη Σπάρτη. Από τη θέση του Νομάρχη προώθησε την ιδέα οργάνωσης εργατικού σωματείου στη Σύρο καθώς επίσης τη διοργάνωση του πρώτου Πανιονίου Συνεδρίου για τα πενήντα χρόνια της Ένωσης της Επτανήσου και αντέδρασε μαζί με τον εισαγγελέα Α.Ρέγκο στον αφορισμό του 1916 κατά του Βενιζέλου. Η τελευταία πρωτοβουλία του του στοίχισε τη θέση του και τον οδήγησε σε δίκη, στην οποία όμως απαλλάχτηκε.

Το 1917 πέθανε ο πατέρας του και τον επόμενο χρόνο έγραψε (σε συνεργασία με τους Δ.Ανδρεάδη, Αλ.Δελμούζο, Π.Νιρβάνα και Μ.Τριανταφυλλίδη και εικονογράφηση του Π. Ρούμπου) τα Ψηλά Βουνά, έργο που προορίστηκε για αναγνωστικό της τρίτης τάξης του δημοτικού σχολείου (είχε προηγηθεί ανάθεση του έργου στον Παπαντωνίου από το Υπουργείο Παιδείας της επαναστατικής κυβέρνησης Βενιζέλου). Την ίδια χρονιά ανέλαβε καθήκοντα προέδρου της Εθνικής Πινακοθήκης, φροντίζοντας για τον εμπλουτισμό της με έργα πολλών ελλήνων ζωγράφων και χαρακτών (Γύζης, Παρθένης, Μαλέας, Λύτρας, Θεοτοκόπουλος). Τον επόμενο χρόνο αυτοκτόνησε σε ηλικία τριάντα εννιά χρόνων ο αδελφός του Θανάσης, ο οποίος αντιμετώπιζε έντονες ψυχικές διαταραχές από τα εικοσιδύο του.

Το 1920 τύπωσε την παιδική ποιητική συλλογή Τα χελιδόνια, αφιερωμένη στον αδελφό του, η οποία επανεκδόθηκε το 1931 με τίτλο Παιδικά τραγούδια. Μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Βενιζέλου η νέα κυβέρνηση αποφάσισε να καούν δημοσίως τα αναγνωστικά της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ανάμεσα στα οποία και τα Ψηλά Βουνά.

Το 1923 ο Παπαντωνίου εξέδωσε την ποιητική συλλογή του Πεζοί ρυθμοί και τους τρεις τόμους των Νεοελληνικών αναγνωσμάτων για τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, τιμήθηκε με το εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και διορίστηκε καθηγητής στο Αμαλίειο ορφανοτροφείο και τη Σχολή Καλών Τεχνών. Την ίδια χρονιά ταξίδεψε στην Ευρώπη, την Κωνσταντινούπολη και το Άγιο Όρος στα πλαίσια των καθηκόντων του ως διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης.

Τέσσερα χρόνια αργότερα τυπώθηκε η συλλογή διηγημάτων του Διηγήματα, ενώ από το 1929 και ως το 1937 εκδόθηκαν το θεατρικό έργο Ο όρκος του πεθαμένου, διασκευή από το δημοτικό τραγούδι Του νεκρού αδελφού, η ποιητική συλλογή Τα Θεία Δώρα, το ιστορικό δοκίμιο Ο Όθων οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις Άγιον Όρος και δυο συλλογές διηγημάτων με τίτλους Βυζαντινός όρθρος και Η θυσία.

Το 1938 αναγορεύτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην έδρα της λογοτεχνίας, θέση από την οποία υπέβαλε την πρώτη του εισηγητική έκθεση στη δημοτική, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου πέθανε την πρώτη μέρα του Φεβρουάρίου του 1940 από καρδιακή συγκοπή. Πολλά ανέκδοτα κείμενά του εκδόθηκαν μετά το θάνατό του.