Σταύρος Λυγερός

Η Δύση δεν έχει ακόμα καταλήξει πώς θα αντιμετωπίσει την ανεξέλεγκτη Τουρκία του Ερντογάν. Δεν θέλει να χάσει το γεωπολιτικά πολύτιμο τουρκικό οικόπεδο. Από την άλλη πλευρά, όμως, πόσο θα ανέχεται τα αλλεπάλληλα «οθωμανικά χαστούκια». Δεν υπάρχει προηγούμενο όχι ηγέτη χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ, αλλά ούτε τρίτης χώρας να απευθύνεται στην Ουάσινγκτον με τέτοια επιθετική ρητορική και μάλιστα επανειλημμένως. 

Ο εμβολισμός της ακταιωρού του Λιμενικού από μεγαλύτερη τουρκική ακταιωρό στα Iμια δεν αποτελεί μια μεμονωμένη επιθετική ενέργεια που εκφεύγει από το πλαίσιο της τουρκικής προκλητικής συμπεριφοράς στο Αιγαίο. Αντιθέτως, αποτελεί το ώριμο φρούτο της που σηματοδοτεί την ποιοτική κλιμάκωση της χρόνιας επεκτατικής στρατηγικής των Τούρκων. Μετά την εξέταση όλων των δεδομένων αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν αρμόδιοι αξιωματικοί στο Γενικό Επιτελείο, αλλά και διπλωμάτες που συμμετέχουν στον χειρισμό των ελληνοτουρκικών.

Είναι πλέον σαφές ότι η Αγκυρα αφήνει πίσω τη θεωρία περί ύπαρξης γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο και ενσωματώνει στον επιχειρησιακό σχεδιασμό της τη ρητορική περί τουρκικών νησίδων οι οποίες βρίσκονται υπό ελληνική κατοχή! Με άλλα λόγια, η στρατηγική περί γκρίζων ζωνών μεταλλάσσεται σε αντίστοιχη τουρκοποίησης. Με αυτή την έννοια, η περίπτωση των Ιμίων είναι πιλοτική. Δεν πρόκειται απλώς και μόνο για την τύχη δύο βραχονησίδων. Από την έκβασή της θα κριθεί η επέκταση της τουρκικής πρακτικής και σε άλλες νησίδες, ακόμη και κατοικημένες. Η Αγκυρα, άλλωστε, έχει κατά καιρούς κατονομάσει σαν τουρκικές κατοικημένες ελληνικές νησίδες του ανατολικού Αιγαίου.

Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, η απόπειρα εμβολισμού είναι το μέχρι τώρα αποκορύφωμα της έμπρακτης προσπάθειας των Τούρκων να εκδιώξουν από την περιοχή των Ιμίων οποιαδήποτε ελληνική παρουσία. Εδώ και καιρό, λοιπόν, απειλούν συστηματικά και εκδιώκουν με επικίνδυνους ελιγμούς ελληνικά αλιευτικά που πλησιάζουν σε εκείνα τα νερά. Το τελευταίο διάστημα, μάλιστα, αντιδρούν επιθετικά και στην παρουσία ελληνικών σκαφών.

Το επεισόδιο με την κανονιοφόρο «Νικηφόρος» ήταν μια απόπειρα εκδίωξης. Για το γεγονός ότι απέτυχε εκτιμάται πως έπαιξε ρόλο στην απόφαση της Αγκυρας να επιχειρηθεί ο εμβολισμός της ακταιωρού «Γαύδος». Το εν λόγω επεισόδιο, το οποίο θα μπορούσε να έχει καταλήξει δραματικά, είναι το μήνυμα των Τούρκων ότι όποιο ελληνικό σκάφος ή του Πολεμικού ναυτικού ή του Λιμενικού πλησιάζει στα Ιμια θα παρενοχλείται και πιθανόν θα καθίσταται στόχος επιθετικών ελιγμών, οι οποίοι, όμως, μπορούν κάποια στιγμή να μην είναι απλώς ελιγμοί.

Δεν είναι τυχαίο, βεβαίως, ότι ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Πάιατ είχε προβεί σε μια δήλωση-προειδοποίηση για ενδεχόμενο θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο. Είναι αξιοσημείωτο, επίσης, ότι ο υπουργός Εξωτερικών Τίλερσον τον πήρε μαζί του στην κρίσιμη επίσκεψή του στην Αγκυρα για να συμμετάσχει στις συνομιλίες με την τουρκική ηγεσία.

Οι υπουργοί Αμυνας του ΝΑΤΟ είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν από το βίντεο που τους έδειξε ο Καμμένος την τουρκική επιχείρηση εμβολισμού. Το κλίμα για το καθεστώς Ερντογάν, άλλωστε, είναι πολύ βαρύ στη Δύση. Σύμφωνα με πληροφορίες, στην Ε.Ε. υπάρχει προβληματισμός ακόμα και για την πραγματοποίηση της προγραμματισμένης για τις 26 Μαρτίου συνόδου κορυφής με την Τουρκία. Η σαφής αποδοκιμαστική δήλωση Γιούνκερ μπορεί να μη μεταφράζεται σε δυναμικό μοχλό πίεσης, αλλά οπωσδήποτε είναι ενδεικτική, έστω κι αν οι Γερμανοί υιοθέτησαν εν όψει της επίσκεψης Γιλντιρίμ ποντιοπιλατική στάση.

Φοβούμενη ένα θερμό επεισόδιο, η Αθήνα, όπως μας πληροφορούν αρμόδιες πηγές, έχει επιλέξει να αποφεύγει τις εμπλοκές. Γι’ αυτό και η ελληνική ναυτική παρουσία στην περιοχή των Ιμίων θα περιοριστεί περαιτέρω και θα είναι ιδιαιτέρως προσεκτική, έστω και αν αυτό για προφανείς λόγους θα αποσιωπηθεί. Εκμεταλλευόμενοι τον φόβο της Αθήνας, οι Τούρκοι έχουν σκοπό να εδραιώσουν τη δική τους αποκλειστική ναυτική παρουσία εκεί.

Εάν το καταφέρουν, σύμφωνα με εκτιμήσεις ελληνικών διπλωματικών πηγών, σε επόμενη φάση θα πρέπει να περιμένουμε τη μεταφορά και εγκατάσταση ζώων στις βραχονησίδες από Τούρκο «κτηνοτρόφο» υπό την προστασία, βεβαίως, τουρκικών σκαφών. Υπενθυμίζουμε ότι με την πολιτικού -όχι νομικού- χαρακτήρα συμφωνία του 1996, οι δύο πλευρές είχαν δεσμευτεί στα Ιμια να μην υπάρχουν ούτε σημαίες, ούτε στρατιώτες, ούτε πλοία. Η Αγκυρα παραβιάζει συστηματικά το τρίτο σκέλος εκείνης της συμφωνίας και ισχυρίζεται ότι τα Ιμια είναι τουρκικά. Για να κατοχυρώσει τον ισχυρισμό της η εγκατάσταση ζώων συνιστά ένα αποφασιστικής σημασίας πρόσθετο βήμα. 

Η κλιμάκωση της πάγιας τουρκικής επεκτατικής στρατηγικής επιταχύνθηκε και από δύο άσχετα γεγονότα. Οπως είναι γνωστό, ο τουρκικός στρατός, από κοινού με τζιχαντιστές, έχει εισβάλει στο κουρδικό καντόνι Αφρίν στη βορειοδυτική Συρία. Παρά τη συντριπτική υπεροπλία και αριθμητική υπεροχή του, ο «περίπατος» έχει μετατραπεί σε αιμορραγία και μάλιστα χωρίς σημαντικά αποτελέσματα στο πεδίο της μάχης.

Κάνοντας προβολή της δικής τους λογικής στην ελληνική πλευρά, οι Τούρκοι φοβήθηκαν μήπως η Ελλάδα εκμεταλλευτεί την εμπλοκή τους στη Συρία για να προβεί σε κάποια κίνηση στο Αιγαίο, η οποία θα ακύρωνε την πάγια επεκτατική στρατηγική τους. Είναι ενδεικτικές και οι σχετικές δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων ότι οι ένοπλες δυνάμεις τους μπορούν να διεξαγάγουν αποτελεσματικά επιχειρήσεις και στη Συρία και στην Κύπρο και στο Αιγαίο.

Επιπροσθέτως, λόγω και του γεγονότος ότι η εισβολή στο Αφρίν δεν εξελίσσεται όπως ήλπιζε η Αγκυρα, ο Ερντογάν έχει ανάγκη από μία εύκολη νίκη στο επίπεδο των εντυπώσεων προκειμένου να διασκεδάσει την ανησυχία της τουρκικής κοινής γνώμης και να αντιμετωπίσει την κριτική της κεμαλικής αντιπολίτευσης. Το επεισόδιο στα Ιμια ήταν ό,τι ακριβώς του χρειαζόταν για τους σκοπούς του. Το ίδιο και η πειρατική ενέργεια του τουρκικού στόλου να εμποδίσει την πλατφόρμα της ΕΝΙ από το να πραγματοποιήσει την προγραμματισμένη γεώτρηση στο Θαλάσσιο Οικόπεδο 3. Εξ ου και οι πολεμοχαρείς κραυγές συμβούλων του.

Η ιταλική φρεγάτα

Παλιότερα, η Αγκυρα είχε χρησιμοποιήσει απειλές άσκησης στρατιωτικής βίας για να αποτρέψει γεωτρήσεις και να «γκριζάρει» την κυπριακή ΑΟΖ. Η τακτική της εκείνη, ωστόσο, είχε αποτύχει. Γι’ αυτό και τώρα ο Ερντογάν κλιμάκωσε παρά τα μηνύματα που του έχουν στείλει και η Ουάσινγκτον και η Ευρώπη. Πέρασε από τις ρητορικές απειλές σε πρακτική κίνηση. Τώρα, λοιπόν, το μπαλάκι είναι στην άλλη πλευρά.

Οχι μόνο στην Κυπριακή Δημοκρατία και στην Ιταλία, αλλά και στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ, δεδομένου ότι διακυβεύεται η διεθνής έννομη τάξη σχετικά με την έρευνα και την εκμετάλλευση ενεργειακών κοιτασμάτων διεθνώς. Η Λευκωσία άφησε την πρωτοβουλία των χειρισμών στη Ρώμη, ελπίζοντας ότι αυτή θα λύσει το πρόβλημα με την Αγκυρα. Προφανώς, όταν αποφάσισε να προβεί σ’ αυτή την κίνηση, ο Ερντογάν είχε σκεφθεί και τις αντιδράσεις. Γι’ αυτό και δεν πρόκειται να κάνει πίσω χωρίς αντάλλαγμα.

Η Ιταλία, άλλωστε, δεν είναι ΗΠΑ, ούτε καν Γαλλία. Μπορεί να έστειλε στην περιοχή μια φρεγάτα, αλλά με εντολή να μην έρθει κοντά στα τουρκικά πολεμικά πλοία. Με άλλα λόγια, πρόκειται για συμβολική κίνηση χωρίς πρακτική σημασία. Είναι προφανές, επίσης, ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να υπερασπίσει με στρατιωτικά μέσα την ΑΟΖ της. Οι αντιδράσεις της, λοιπόν, κινούνται αποκλειστικά στο διπλωματικό επίπεδο.

Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, ότι βορείως και νοτίως της περιοχής που παρανόμως έχει δεσμεύσει η Τουρκία για ασκήσεις με πραγματικά πυρά (νοτιοανατολικά της Μεγαλονήσου), δεσμεύτηκαν περιοχές από την Κυπριακή Δημοκρατία για την πραγματοποίηση αφενός κοινής κυπρορωσικής άσκησης με πραγματικά πυρά, αφετέρου άσκηση της Ναυτικής Δύναμης του ΟΗΕ για την επιτήρηση του Λιβάνου. Με άλλα λόγια, βρίσκεται σε εξέλιξη μια συσσώρευση ναυτικών μονάδων, οι οποίες κάνουν επίδειξη ισχύος.

Προφανώς, ο Ερντογάν δεν πρόκειται να πτοηθεί ούτε από λόγια, ούτε από τέτοιες συμβολικές δράσεις. Και βεβαίως αν τελικώς καταφέρει, manu military, να εμποδίσει την πραγματοποίηση της γεώτρησης θα έχει δημιουργήσει προηγούμενο. Δεν θα έχει λύσει, ωστόσο, το πρόβλημα. Θα τολμήσει να εμποδίσει τις προγραμματισμένες μέσα στο 2018 γεωτρήσεις της γαλλικής Total και της αμερικανικής Exxon-Mobil; Αν τις εμποδίσει, πώς άραγε θα αντιδράσουν το Παρίσι και η Ουάσινγκτον; Είναι δυνατόν να καταπιούν τον τουρκικό τσαμπουκά, όταν μάλιστα όλα δείχνουν πως στην κυπριακή ΑΟΖ υπάρχουν πολύ μεγάλα κοιτάσματα;

Η επίσκεψη Τίλερσον

Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Τίλερσον και του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας ΜακΜάστερ στην Αγκυρα είναι ίσως η ύστατη προσπάθεια της Ουάσινγκτον να γεφυρώσει το χάσμα και να διασώσει τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, όμως, τα περιθώρια να τα βρουν είναι περιορισμένα, ειδικά μετά την απόφαση των Αμερικανών να διαθέσουν 550 εκατ. δολάρια ουσιαστικά για την ενίσχυση των «Δημοκρατικών Δυνάμεων Συρίας», που έχουν ως κορμό τους Κούρδους.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εάν οι συνομιλίες αποβούν άκαρπες, η αμερικανική ανοχή στον Ερντογάν θα αποκτήσει εκ των πραγμάτων ημερομηνία λήξεως.

n Πρώτον, επειδή, όπως απέδειξαν τα γεγονότα, αποχαλινώνει τον Ερντογάν. Το γεγονός ότι τόλμησε και -προς το παρόν τουλάχιστον- του περνάει τροφοδοτεί όχι μόνο την αξιοπιστία, αλλά και τον τυχοδιωκτισμό του.

n Δεύτερον, επειδή διαβρώνει το διεθνές κύρος και την αξιοπιστία των ΗΠΑ. Η ανοχή τους ερμηνεύεται διεθνώς ως γεωπολιτική αδυναμία και δημιουργεί πολιτικό προηγούμενο, το οποίο αργά ή γρήγορα θα βρει μιμητές. Δηλαδή ο λόγος των ΗΠΑ δεν θα είναι εφεξής ικανός να υποχρεώνει άλλα κράτη σε άμεση προσαρμογή.

Είναι σαφές ότι οι εξελίξεις και στο ελλαδοτουρκικό και στο κυπριακό μέτωπο θα επικαθοριστούν από το αν θα γεφυρωθεί ή όχι το αμερικανοτουρκικό ρήγμα και κατ’ επέκταση από το πώς θα διαμορφωθεί τελικώς η στάση της Δύσης έναντι της Τουρκίας. Διπλωματικές πηγές εκτιμούν πως όσο η Ουάσινγκτον προσπαθεί να επαναφέρει την Τουρκία στο μαντρί θα υιοθετεί την ποντιοπιλάτικη στάση που πάντα τηρούσε στα ελληνοτουρκικά και την οποία τήρησε και στην περίπτωση της απόπειρας εμβολισμού.

Αν, όμως, το ρήγμα οριστικοποιηθεί, οι Αμερικανοί θα δουν με άλλο μάτι όχι μόνο την Τουρκία, αλλά και την Ελλάδα. Η Ελλάδα από χώρα δεύτερης γραμμής de facto θα μετατραπεί σε χώρα πρώτης γραμμής. Με άλλα λόγια, η εθνική μας ασφάλεια θα καταστεί σε σημαντικό βαθμό και υπόθεση του δυτικού συστήματος ασφαλείας.