Μιλτιάδης Νεκτάριος

Στις γηράσκουσες οικονομίες της Δύσης η έμφαση πρέπει να είναι σταθερά στη συνεχή βελτίωση της παραγωγικότητας της οικονομίας, διότι το φθίνον εργατικό δυναμικό θα είναι πλέον ένα μόνιμο χαρακτηριστικό των κοινωνιών αυτών. Επομένως, χρειάζονται συνεχείς επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες παραγωγής που θα χρειάζονται λιγότερο εργατικό δυναμικό, αλλά θα ενισχύουν την καινοτομία, την έρευνα και την επανεκπαίδευση των εργαζομένων με προγράμματα διά βίου μάθησης.

Για την ελληνική οικονομία, η σταθερή και βιώσιμη ανάπτυξη της παραγωγικότητας πρέπει να αποτελεί μόνιμο στόχο της οικονομικής πολιτικής, διότι μόνο τότε θα βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, που είναι το κύριο πρόβλημα της οικονομίας μετά την ένταξη στο ευρώ. Η έμφαση, λοιπόν, είναι στη σταθερή βελτίωση του πνευματικού κεφαλαίου. Ενα μορφωμένο εργατικό δυναμικό αυξάνει την παραγωγικότητα των υφιστάμενων επιχειρήσεων, ενώ προσελκύονται και νέες, οι οποίες απασχολούνται στον τομέα των προηγμένων τεχνολογιών και στις δραστηριότητες υψηλής ανάπτυξης. Μόνο έτσι θα ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των εξωστρεφών επιχειρήσεων και θα αυξηθούν οι εξαγωγές.

Αξιόπιστες μελέτες δείχνουν ότι η αύξηση των εξαγωγών στην Ελλάδα, μεσοπρόθεσμα, δεν είναι δυνατή διότι υπάρχει σοβαρό έλλειμμα παραγωγικής γνώσης. Μια χώρα με υψηλά επίπεδα παραγωγικής γνώσης είναι εκείνη που εξάγει πολλά και διαφορετικά προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται με περίπλοκο τρόπο. Ο δείκτης παραγωγικής γνώσης προβλέπει πόσο πλούσια θα γίνει μια χώρα και πόσο γρήγορα θα αναπτυχθεί. Σε δείγμα 128 χωρών, η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη απόκλιση μεταξύ του τρέχοντος επιπέδου εισοδήματος και του δείκτη παραγωγικής γνώσης. Για τη βελτίωση του εν λόγω δείκτη απαιτούνται νέοι θεσμοί και επενδύσεις σε υποδομές και συστήματα κατάρτισης επαγγελματιών καθώς και αύξηση των επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη κατατάσσουν την Ελλάδα στην προτελευταία θέση μεταξύ των 30 χωρών του ΟΟΣΑ. Απαιτείται δηλαδή επανασχεδιασμός τόσο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης όσο και της επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Το πλέγμα των οικονομικών πολιτικών που θα διαμορφώσουν την ελληνική οικονομία της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι πολυσχιδές και πολύπλοκο και υποτίθεται ότι εκπονείται από την τρέχουσα διακυβέρνηση για να επωφεληθεί η χώρα από τους επενδυτικούς πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Στο πλαίσιο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η μεταχείριση των εργαζομένων, οι οποίοι θα υφίστανται μια συνεχή μεταβλητότητα στις συνθήκες εργασίας τους. Η συνεχής επένδυση στη βελτίωση του πνευματικού κεφαλαίου και των επαγγελματικών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού θα μειώσει την τάση της ανισοκατανομής του εισοδήματος.

Χρειάζονται, όμως, και νέοι θεσμοί για την προστασία του εισοδήματος των εργαζομένων, όταν η απασχόλησή τους θα προσαρμόζεται στις εκάστοτε ανάγκες της συγκυρίας. Ενας τέτοιος θεσμός μπορεί να είναι η «ασφάλιση απώλειας εισοδήματος» για τους εργαζομένους που βρίσκονται εκτός εργασίας για οποιονδήποτε λόγο. Για παράδειγμα, με ένα πρόγραμμα αναπλήρωσης απολεσθέντος εισοδήματος 50%, ο εργαζόμενος που είχε μισθό 1.600 ευρώ στην προηγούμενη εργασία του θα λάβει μηνιαία παροχή 400 ευρώ, αν στη νέα του εργασία αμείβεται μόνο με 800 ευρώ. Το ποσοστό αναπλήρωσης μπορεί να αυξάνει με την ηλικία και την προϋπηρεσία του εργαζομένου. Το κρίσιμο χαρακτηριστικό του προγράμματος είναι ότι ο εργαζόμενος δεν θα δικαιούται κάποια παροχή παρά μόνο αν επαναπροσληφθεί σε νέα εργασία. Οι παροχές θα διακόπτονται μετά από δύο χρόνια. Οσοι βρουν εργασία νωρίτερα μέσα στη διετία θα λαμβάνουν υψηλότερο ποσοστό αναπλήρωσης εισοδήματος. Με τον τρόπο αυτό ενισχύονται τα κίνητρα του εργαζομένου να δεχτεί άμεσα μια νέα δουλειά με μικρότερο μισθό διότι του επιτρέπει να προσγειωθεί πιο ομαλά στη νέα πραγματικότητα. Ενας τέτοιος νέος θεσμός υπερβαίνει τα αντικίνητρα των υφιστάμενων επιδομάτων ανεργίας του ΟΑΕΔ. Σήμερα ο άνεργος δεν έχει κάποιο κίνητρο να επιστρέψει στην αγορά εργασίας πριν από την εξάντληση της περιόδου των επιδομάτων.

Η έκταση κάλυψης του προτεινόμενου προγράμματος ασφάλισης απολεσθέντος εισοδήματος πρέπει να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε οικονομίας, ανάλογα με τις δημοσιονομικές δυνατότητες ή τις ασφαλιστικές εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων. Ενα πρόγραμμα ευρείας ασφαλιστικής κάλυψης θα μπορούσε να περιλάβει όσους έχουν εργασιακή προϋπηρεσία τουλάχιστον πέντε ετών (δεν θα καλύπτονται όσοι συνταξιοδοτούνται ή παραιτούνται ή απολύονται για σοβαρό λόγο). Ενα πιο περιορισμένο πρόγραμμα θα μπορούσε να καλύψει τους εργαζομένους σε τομείς της οικονομίας που διακόπτουν τη λειτουργία τους ή σε περιοχές όπου το ποσοστό ανεργίας είναι μεγαλύτερο του μέσου όρου για τη χώρα.