Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Στις τρεις προηγούμενες συνταγματικές αναθεωρήσεις οι βουλευτικές εκλογές που παρεμβάλλονται μεταξύ της προ-αναθεωρητικής Βουλής, η οποία προτείνει την αναθεώρηση, και της Αναθεωρητικής Βουλής, η οποία αποφασίζει για το περιεχόμενο των αναθεωρητέων διατάξεων, επιβεβαίωσαν κατά βάση τον προϋφιστάμενο κοινοβουλευτικό συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων. Αντίθετα, στις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019 το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης απέκτησε την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία στη νέα Βουλή. Ετέθη έτσι για πρώτη φορά στην πράξη το ζήτημα αν η Αναθεωρητική Βουλή δεσμεύεται από τις τυχόν υποδείξεις της προ-αναθεωρητικής Βουλής, όσον αφορά το περιεχόμενο των αναθεωρητέων διατάξεων, ιδίως στην περίπτωση υπερψήφισής τους με 180 ή περισσότερες ψήφους, χωρίς όμως να υπάρχει ταυτότητα απόψεων για την κατεύθυνση της αναθεώρησης.

Οπως αποδείχτηκε τελικά, αυτό που μετράει υπό το ισχύον αναθεωρητικό σύστημα είναι το αποτέλεσμα των παρεμβαλλόμενων βουλευτικών εκλογών: αν μια διάταξη κριθεί ως αναθεωρητέα με 180 ή περισσότερες ψήφους, η κοινοβουλευτική πλειοψηφία στην Αναθεωρητική Βουλή μπορεί να διαμορφώσει ελεύθερα το περιεχόμενό της ακόμη και με 151 ψήφους, ενώ αν μόνη της ή με σύμπραξη άλλων πολιτικών δυνάμεων διαθέτει τουλάχιστον 180 ψήφους μπορεί να διαμορφώσει ελεύθερα και το περιεχόμενο δια-τάξεων που κρίθηκαν αναθεωρητέες με 151 έως 179 ψήφους.

Από τις νέες συνταγματικές ρυθμίσεις η πιο σημαντική είναι αναμφίβολα εκείνη που αφορά τη δυνατότητα εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας με απόλυτη ή και σχετική κοινοβουλευτική πλειοψηφία, χωρίς διάλυση της Βουλής, σε περίπτωση μη επίτευξης αυξημένης πλειοψηφίας. Διορθώθηκε έτσι, με μεγάλη καθυστέρηση, το ιστορικό λάθος του Συντάγματος του 1975, το οποίο συνέδεε την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ Κοινοβουλίου και κυβέρνησης, κατά παρέκκλιση από τις αρχές του κοινοβουλευτικού συστήματος. Περισσότερο συμβολική παρά πρακτική σημασία έχει η καθιέρωση του θεσμού της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας: δεν είναι εύκολο να συγκεντρωθούν υπογραφές 500.000 εκλογέων για να προτείνουν στη Βουλή την ψήφιση ενός νόμου.

Μια ειδική μορφή προστασίας της αντιπολίτευσης, την οποία υιοθετούν ευάριθμα κοινοβουλευτικά Συντάγματα -υπήρχε και στο Ελληνικό Σύνταγμα του 1927-, αποτελεί η δυνατότητα σύστασης εξεταστικών επιτροπών με την ψήφο 120 βουλευτών, ανεξαρτήτως πλειοψηφίας. Η νέα συνταγματική ρύθμιση για τον τρόπο άσκησης του εκλογικού δικαιώματος των Ελλήνων πολιτών που βρίσκονται μόνιμα ή προσωρινά στο εξωτερικό αποσκοπεί κυρίως στον περιορισμό της επιρροής της ψήφου τους στο εκλογικό αποτέλεσμα, με τη θέσπιση προϋποθέσεων που δεν ισχύουν για τους άλλους Eλληνες πολίτες.

Αυτό επιβεβαιώνεται και από την αιτιολογική έκθεση του σχετικού νομοσχεδίου στο οποίο γίνεται λόγος για «δικλίδες ασφαλείας» που θα επιφέρουν «μια στάθμιση του αποτελέσματος», ώστε οι εκλογείς του εξωτερικού να μην αλλοιώσουν τη βούληση του εντός επικρατείας εκλογικού σώματος. Ωστόσο, το μη αναθεωρήσιμο -κατά τη γνώμη μου- άρθρο 51 παρ. 3 του Συντάγματος δεν επιτρέπει τέτοιες σταθμίσεις και δικλίδες ασφαλείας που περιορίζουν την αρχή της καθολικότητας της ψήφου.

Στην ουσία, η ratio της νέας συνταγματικής ρύθμισης είναι οι ανησυχίες για τις πολιτικές τάσεις των Ελλήνων του εξωτερικού.

*Καθηγητήs Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ