Ευάγγελος Μπεκιάρης

Επιβατικές μεταφορές – Δυσχέρειες αλλά και ευκαιρίες

Οι διασυνοριακές και διεθνείς μετακινήσεις ανθρώπων ήταν αυτές που κατά κύριο λόγο επλήγησαν από τα περιοριστικά μέτρα, αλλά και αυτές που θα είναι δυσκολότερο να επιστρέψουν σε μια “Νέα Κανονικότητα”.

Πιο συγκεκριμένα, στον Τομέα των επιβατικών μεταφορών, το μεγαλύτερο πλήγμα υπέστησαν οι αεροπορικές μεταφορές, που κατέγραψαν Πανευρωπαϊκά μέση πτώση 95%- κι η ανάκαμψή τους αναμένεται δυσχερής κι επώδυνη. Οι σιδηροδρομικές μεταφορές από την άλλη, έχοντας τη δυνατότητα χρήσης κλινοθέσιων βαγονιών μπορούν να αποσπάσουν ενδεχομένως σημαντικό μερίδιο στις μετακινήσεις μέσων και μεγάλων αποστάσεων, αφού με τη χρήση αυτών εξασφαλίζεται η απαραίτητη κοινωνική απόσταση, ενώ αποφεύγεται ακόμη και η διανυκτέρευση σε ξενοδοχείο για σύντομα επαγγελματικά ταξίδια. Με την ίδια λογική, ανάκαμψη (τουλάχιστον αναλογικά) δύνανται να δουν οι ιδιωτικές μεταφορές δια θαλάσσης στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης τόσο ψυχαγωγικών σκοπών, κάνοντας χρήση ιδιωτικών σκαφών, αλλά και σε αυτό της εξυπηρέτησης πρακτικών καθημερινών αναγκών μετακίνησης κάνοντας χρήση θαλάσσιων ταξί και παρεμφερών μέσων.

Αναφορικά με τις αστικές μετακινήσεις, στην Ελλάδα συγκεκριμένα, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, παρουσίασαν μείωση της επιβατικής κίνησης κατά 70% το Μάρτιο και κατά 90% τον Απρίλιο του 2020. Η τήρηση των απαιτουμένων αποστάσεων ασφαλείας σημαίνει περιορισμό από 50% έως και 25% του φόρτου αιχμής, ακόμη και στη “Νέα Κανονικότητα”. Ακόμη κι η χρήση των ταξί μειώθηκε αισθητά, π.χ. κατά 33% στη Ρώμη. Ελλοχεύει λοιπόν ο κίνδυνος να μεγιστοποιηθεί η χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου, γεγονός που αντίκειται στις αρχές της βιώσιμης κινητικότητας κι επιβαρύνει το περιβάλλον αλλά και το κόστος μετακίνησής μας.

Μικροκινητικότητα και έργα υποδομής στις ευρωπαϊκές πόλεις

Ως αντίβαρο πρέπει να δοθούν κίνητρα και υποδομές για τη χρήση ήπιων μέσων μετακίνησης, όπως πεζή, με ποδήλατο, ή με την ανερχόμενη “Μικροκινητικότητα”, δηλαδή τη χρήση ηλεκτρικών ποδηλάτων, πατινιών, κλπ. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, πόλεις όπως η Βαρκελώνη και το Μιλάνο ξεκίνησαν την κατασκευή πολλών νέων χιλιομέτρων ποδηλατοδρόμων (21 χλμ. για Βαρκελώνη, 35 χλμ. για Μιλάνο). Επίσης, στη Ρώμη διατέθηκαν 100 κοινόχρηστα αυτοκίνητα και στο Παρίσι 200 κοινόχρηστα ηλεκτροκίνητα ποδήλατα σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό χωρίς Ι.Χ. Ωστόσο, η κοινόχρηστη χρήση προϋποθέτει ενδιάμεση απολύμανση των οχημάτων, επεμβάσεις σε υποδομές (π.χ. κατάλληλες λωρίδες κυκλοφορίας), κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο μικρο-μετακίνησης, ώστε η ασφάλεια των μετακινήσεων σε κάθε επίπεδο να είναι εγγυημένη και κίνητρα, όπως η συγχρηματοδότηση ως και 50% ηλεκτροκίνητων ποδηλάτων για μετακίνηση ή μεταφορά φορτίων στο Παρίσι μετά την κρίση, με ήδη 14,500 αιτήσεις.

Εμπορευματικές μεταφορές - Άνθηση αλλά και δυσκολίες για το ηλεκτρονικό εμπόριο

Στον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών, παρατηρήθηκε μια αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου από 97% ως 101% στις κυριότερες Ευρωπαϊκές αγορές. Ωστόσο, η έλλειψη κατάλληλων υποδομών διαχείρισης και διανομής οδήγησε σε προσωρινή διακοπή των εφοδιαστικών αλυσίδων ως και κατά 75% το Μάρτιο του 2020, ενώ 46% των εμπορευματικών μεταφορών υπέστησαν σοβαρές καθυστερήσεις στη διανομή των προϊόντων. Η ανάπτυξη νέων δικτύων, αλλά και η επέκταση νέων μορφών διανομής, αποτελούν απαραίτητες νέες μορφές οργάνωσης του τελικού δικτύου διανομής. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε τοπικά κέντρα, όπου η τελική διανομή μπορεί να γίνεται ακόμη και από ιδιώτες, αλλά και στην “pick-pack&ship” διαδικασία, όπου η επιχείρηση αναλαμβάνει να προετοιμάσει την ηλεκτρονική παραγγελία και να τη στείλει στον τελικό πελάτη, ή σε ενδιάμεσο σταθμό. Η διασυνοριακή μεταφορά θα πρέπει αναπόφευκτα να χρησιμοποιήσει όλο και περισσότερο τις λεγόμενες “Πράσινες Ζώνες” (“Green Lanes”), που επιτρέπουν την ταχεία κι αδιάλειπτη μεταφορά αγαθών, και οι οποίες πιστοποιούνται και παρακολουθούνται ηλεκτρονικά από την αρχή ως το τέλος της διαδρομής τους, χωρίς την ανάγκη ενδιάμεσων χρονοβόρων και δαπανηρών ελέγχων.

Θετικές επιπτώσεις - Εκδημοκρατισμός της γνώσης, ψηφιακός μετασχηματισμός και πορεία προς την αυτόνομη μετακίνηση

Στα θετικά των επιπτώσεων, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι αναδύονται και σημαντικές ευκαιρίες. Βασικοί παίκτες διεθνούς βεληνεκούς (π.χ. Google) αλλά και τοπικοί φορείς μεταφορών ανοίγουν τα δεδομένα τους για την ιχνηλάτηση των επαφών των μετακινουμένων, τόσο σε αστικές, όσο και σε υπεραστικές και διεθνείς μεταφορές.

Ταυτόχρονα, μια ολόκληρη νέα βιομηχανία αναμένεται να ανθίσει, από την κατασκευή αντιμικροβιακών φίλτρων ενεργού άνθρακα για προστασία του αερισμού των μέσων μεταφοράς, ειδικών αντιμικροβιακών επιφανειών και υφασμάτων για χρήση εντός κι εκτός του οχήματος, έως και την κατασκευή ειδικών αποσπώμενων προστατευτικών, που θα βοηθούν να απομονώνεται η μια θέση από τη διπλανή της τόσο σε αεροπλάνα αλλά και λοιπά μέσα μεταφοράς. Σημαίνουσα αναμένεται και η ευρεία χρήση θερμικών καμερών για τη θερμομέτρηση επιβατών, αλλά και οπτικών καμερών για την τήρηση ασφαλών αποστάσεων.

Παράλληλα, η κρίση τείνει να επισπεύσει την εφαρμογή αυτόνομων συστημάτων στις μεταφορές, από ρομποτικά συστήματα καθαρισμού των μεταφορικών μέσων ανάμεσα στα δρομολόγιά τους, έως, αργότερα, πλήρως αυτόνομων οχημάτων χωρίς οδηγό αλλά και τηλεχειρισμό στόλων οχημάτων, συμπεριλαμβανομένων αυτόνομων αυτοκινήτων, λεωφορείων, φορτηγών, τραίνων, πλοίων και αεροπλάνων. Η νέα αυτή πραγματικότητα υλοποιείται ήδη πιλοτικά μέσω των Ερευνητικών Ευρωπαϊκών έργων DriveτοTheFuture και SHOW, με το ΙΜΕΤ ως Γενικό και Τεχνικό Συντονιστή αντίστοιχα όλης της Κοινοπραξίας, με πιλοτική εφαρμογή και στην Ελλάδα (Τρίκαλα).

Επιπλέον, μια σειρά από εφαρμογές για χρήση επί κινητού τηλεφώνου έχουν ήδη αρχίσει να σχεδιάζονται και αναπτύσσονται από εταιρείες και ερευνητικούς οργανισμούς, οι οποίες επιτρέπουν την οργάνωση και τον έλεγχο του αριθμού των μετακινουμένων σε συγκεκριμένους χώρους προσέλκυσης και συνάθροισης πληθυσμού, όπως σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος, χώροι εστίασης, νοσοκομεία, κλπ. Με τις εφαρμογές αυτές ελέγχεται ο μέγιστος αριθμός ατόμων και παρέχεται η δυνατότητα στους ενδιαφερομένους να κρατήσουν θέση ή να προγραμματίσουν την επίσκεψή τους σε συγκεκριμένη ώρα/μέρα, διασφαλίζοντας έτσι τους κανόνες κοινωνικής απόστασης του εκάστοτε χώρου.

Όπως είναι ευνόητο, όλες αυτές οι εφαρμογές και λύσεις προϋποθέτουν ταχεία προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, των συνεργαζόμενων φορέων, των βιομηχανικών υποδομών, αλλαγή συμπεριφοράς των μετακινουμένων αλλά και συμφωνία επί ενός ηθικού πλαισίου εφαρμογής, που εγγυάται την προστασία των προσωπικών δεδομένων των μετακινουμένων.

Επιπτώσεις για το περιβάλλον - Τηλεργασία και πολυμεσικά αστικά δίκτυα μεταφορών

Οι επιπτώσεις που η κρίση αυτή θα έχει στην προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι ακόμη ξεκάθαρες. Τα επίπεδα του CO₂ στην Ευρώπη έπεσαν προσωρινά στο 58% της προ κρίσης κατάστασης και έπιασαν τον Ευρωπαϊκό στόχο για το 2030. Ωστόσο, ο σημαντικός αυτός περιορισμός των ρύπων τους μήνες της Παγκόσμιας καραντίνας δεν είναι απαραίτητα ενδεικτικός του τι πρόκειται να ακολουθήσει. Η υιοθέτηση της τηλεργασίας από μερίδα του εργατικού δυναμικού μπορεί να βοηθήσει να καταλήξουμε σε θετικό ισοζύγιο, ωστόσο η διόγκωση του ηλεκτρονικού εμπορίου και η χρήση ιδιωτικών μέσων μετακίνησης, μπορεί τελικώς να οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα. Μοναδική λύση εδώ είναι η ανάπτυξη διασυνδεδεμένων πολυμεσικών δικτύων αστικών και υπεραστικών μεταφορών, όπου ο μετακινούμενος θα χρησιμοποιεί βέλτιστα διασυνδεδεμένες αλυσίδες μεταφορικών μέσων αντί του Ι.Χ. του, όπως σχεδιάζεται και υλοποιείται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου MyCorridor, με Τεχνικό Συντονιστή το ΙΜΕΤ.

Νέος στρατηγικός σχεδιασμός για τις μεταφορές -5Ε:Ευελιξία, Επάνοδος, Επαναπροσδιορισμός, Εκσυγχρονισμός και Έρευνα

Όλα τα παραπάνω οδηγούν στην ανάγκη υιοθέτησης ενός νέου Στρατηγικού Σχεδιασμού για τις Μεταφορές της “Νέας Κανονικότητας”, που θα βασίζεται στα 5 «Ε»: Ευελιξία, Επάνοδος του Δικτύου, Επαναπροσδιορισμός, Εκσυγχρονισμός και Έρευνα.

Με απλά λόγια, το Σύστημα Μεταφορών του αύριο πρέπει να είναι Ευέλικτο και Ανθεκτικό ώστε εάν η χρήση κάποιου μέσου ή υποδομής (π.χ. αεροπλάνο/αεροδρόμιο) εμποδιστεί, να μπορεί να αναπληρωθεί από άλλα μέσα (π.χ. τραίνο/σταθμός). Σχετικές προδιαγραφές ανθεκτικής διαχείρισης συστημάτων μεταφορών έχουν εκπονηθεί από το ΙΜΕΤ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου RESOLUTE. Πρέπει επίσης να επιστρέψει το συνολικό Δίκτυο Μεταφορών σε πλήρη λειτουργία μέσω κατάλληλων περιορισμών και βοηθημάτων (π.χ. διαχωριστικών θέσεων, προστατευτικού εξοπλισμού). Έπεται να επαναπροσδιοριστεί η συνολική λειτουργικότητα του συστήματος, και κυρίως, πότε μετακινούμαστε (με πιθανή υιοθέτηση μεταβλητών ωραρίων προσέλευσης στην εργασία, αλλά και για τη μετακίνηση ευπαθών ομάδων), για ποιό λόγο, καθώς και ποιά είναι τα καταλληλότερα μέσα μεταφοράς, ώστε να καταλήξουμε να υιοθετήσουμε μια πράσινη και βιώσιμη κινητικότητα. Απαιτείται να εκσυγχρονιστεί αντίστοιχα το Σύστημα Μεταφορών με επενδύσεις και κίνητρα για την εξάπλωση των καταλλήλων μέσων και τεχνολογιών (π.χ. ηλεκτροκίνηση, αυτόνομη οδήγηση, εφαρμογές αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης), με καθιέρωση διαδρομών έκτακτης ανάγκης κι επανακαθορισμό τοπικών και χρονικών ζωνών κυκλοφορίας, ώστε οι Μεταφορές να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα και στις ανάγκες αδιάλειπτης, ασφαλούς και καθαρής λειτουργίας. Και για να υλοποιηθούν όλοι οι παραπάνω στόχοι απαιτείται να δοθεί έμφαση και βέβαια πόροι στην Έρευνα σε όλους τους σχετικούς τομείς, προκειμένου να έχουμε παραγωγή συγκεκριμένης κι εξειδικευμένης γνώσης, που αδιαμφισβήτητα θα μας οδηγήσει στην απόκτηση της δέουσας γνώσης που στερούμαστε σήμερα.

Κλείνοντας, πιστεύω πως είναι κρίσιμο να διδαχθούμε από τις πρόσφατες αστοχίες του υφισταμένου Συστήματος Μεταφορών και να προετοιμαστούμε κατάλληλα για το μέλλον, διασφαλίζοντας την ανθεκτικότητα των μεταφορικών δικτύων, υπηρεσιών και συστημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Σωκράτης μας καθοδηγεί, λέγοντας “Κρείττον οψιμαθή είναι ή αμαθή” (καλύτερα να έχεις μάθει πρόσφατα παρά να μην έχεις μάθει καθόλου)…