Δωρεά σπέρματος: Γίνεται όλο και πιο δημοφιλής - Οι φόβοι αιμομιξίας, οι νόμοι και οι περιορισμοί
Τα ζητήματα που προκύπτουν και το παράδειγμα με έναν Αμερικό δωρητή σπέρματος που έχει ξεκινήσει «αγώνα» για να συναντήσει τα 96 του «παιδιά»
Πέγκυ Μπαμπάθα
Με τη δωρεά σπέρματος να έχει γίνει πια μια από τις δημοφιλέστερες εναλλακτικές μεθόδους γονιμοποίησης, τόσο από ομόφυλα, όσο και από ετερόφυλα ζευγάρια, πολλές ανησυχίες εγείρονται σχετικά με το πόσο υπάρχουν πιθανότητες αιμομιξίας, με τους ειδικούς να ζητούνε την επιβολή νέων περιορισμών.
Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότερες ιστορίες ξεπηδούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με δότες σπέρματος που αποφασίζουν να γνωρίσουν τους απογόνους τους, οι οποίοι μπορεί να είναι από 2 έως και πάνω από 500. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ιστορία του Jonathan M, ενός Δανού δωρητή σπέρματος που έγινε «πατέρας» περίπου 550 παιδιών. Και ενώ πολλοί βλέπουν αυτή την ιστορία ως μια προσωποποίηση του αλτρουϊσμού ενός ατόμου, οι ειδικοί, αλλά και οι οικογένειες αντιλαμβάνονται τις επικείμενες καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να επιφέρει μια τόσο μεγάλη αλυσίδα απογόνων.
Όλες εστιάζουν στο ίδιο ερώτημα: τι θα γινόταν αν δυο άνθρωποι γίνονταν ερωτικοί σύντροφοι, χωρίς να ξέρουν ότι έχουν τον ίδιο πατέρα; Η αλήθεια είναι ότι ο συγκεκριμένος άνδρας βοήθησε, σύμφωνα με τις ολλανδικές αρχές, στην δημιουργία 550 έως 600 παιδιών από τότε που ξεκίνησε να δωρίζει σπέρμα το 2007, παρόλο που οι κλινικές οδηγίες στην Ολλανδία αναφέρουν ένας δότης δεν πρέπει να είναι πατέρας περισσότερων από 25 παιδιών σε 12 οικογένειες. Η υπόθεση κατευθύνθηκε προς τα έδρανα του δικαστηρίου μετά από πρωτοβουλία της μητέρα ενός εκ των «παιδιών» του, η οποία προσέφυγε στην δικαιοσύνη για να τον εμποδίσει να κάνει περαιτέρω δωρεές στο μέλλον. Ο Jonathan M πρέπει σύμφωνα με τους δικαστές να προσφέρει το σπέρμα του, ενώ αν συνεχίσει θα αντιμετωπίσει ποινή 100.000 ευρώ για κάθε παράβαση, όπως και επιπρόσθετα πρόστιμα.
Σπέρνοντας ανεξέλεγκτα απογόνους Το ζήτημα της ανεξέλεγκτης δωρεάς σπέρματοςέχει πλέον επιστημονικές, ηθικές και νομικές προεκτάσεις. Αρχικά η δωρεά σπέρματος είναι μια διαδικασία κατά την οποία ένας άνδρας προσφέρει το σπέρμα του, μέσω μιας κλινικής γονιμοποίησης, για να βοηθήσει άλλα άτομα ή ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά. Ωστόσο, εάν ένας δότης τεκνοποιήσει μεγάλο αριθμό παιδιών, μπορεί να προκληθούν σημαντικές επιπλοκές, οι οποίες πυροδοτούνται από το γεγονός ότι αυξάνεται η πιθανότητα μιας τυχαίας συνάντησης μεταξύ δύο ατόμων που είναι αδέρφια.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, εκτός από την επιβολή περιορισμών στη δωρεά όσον αφορά την υγεία του δότη (για παράδειγμα, για την προστασία από λοιμώξεις που μεταδίδονται μέσω της δωρεάς), υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη τάση να περιορίζεται ο αριθμός των απογόνων ανά δότη για την αποφυγή του κινδύνου διασταύρωσης.
Γιατί; Η διασταύρωση, δηλαδή η παραγωγή απογόνων από τη σύζευξη ατόμων που είναι στενά συγγενικά ή προέρχονται από πολύ μικρούς, κλειστούς πληθυσμούς, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης υπολειπόμενων γονιδιακών διαταραχών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θεωρείται ιατρικά μη συνετή. Επιπλέον, η δωρεά αυξάνει την πιθανότητα καταστάσεων αιμομιξίας λόγω έλλειψης γνώσης.
Από δεοντολογική άποψη, το θέμα αυτό εγείρει επίσης σοβαρά ερωτήματα όσον αφορά την ευθύνη των δωρητών. Εάν οι δότες είναι ανέντιμοι και παρέχουν ψευδείς πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των φορών που έχουν δωρίσει σπέρμα ή το ιατρικό ιστορικό τους, διακυβεύεται η υγεία, η βασισμένη στη γνώση ελευθερία επιλογής και η ευημερία των ατόμων που έχουν τεκνοποιήσει με δότη. Ο προαναφερόμενος Ολλανδός δότης σπέρματος για παράδειγμα είναι γνωστό ότι έκανε δωρεές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αφού αρκετές ολλανδικές κλινικές αρνήθηκαν να δεχτούν τις συνεισφορές του.
Αν και έλλειψη κεντρικού μητρώου και κοινού ευρωπαϊκού προτύπου για το θέμα αυτό, σημαίνει ότι τέτοιες καταστάσεις μπορούν εύκολα να προκύψουν, το Ηνωμένο Βασίλειο ήδη έχει απαγορεύσει την ανώνυμη δωρεά σπέρματος από το 2005, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική μείωση των δωρεών. Η Γερμανία έχει επίσης απαγορεύσει την ανώνυμη δωρεά και έχει χορηγήσει στα παιδιά που έχουν συλληφθεί μέσω δωρεάς σπέρματος το δικαίωμα πρόσβασης στις πληροφορίες των δοτών τους.
Κλείσιμο
Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται και νέες τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής καθίστανται διαθέσιμες, αλλά και πιο δημοφιλείς, είναι απαραίτητο να βρεθούν λύσεις που να προστατεύουν τα δικαιώματα όλων των εμπλεκομένων και να δημιουργηθεί μια κοινή νομοθεσία σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω διεθνών συνθηκών. Ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα κοινό μητρώο και δεσμευτικοί κανονισμοί μεταξύ των κρατών μελών θα ήταν ιδιαίτερα επωφελείς.
Ωστόσο, πέρα από αυτό το ζήτημα, τη σύγκρουση μεταξύ του δικαιώματος στην υγεία και την πληροφόρηση και του δικαιώματος του δότη στην ανωνυμία, η δωρεά και η κατάψυξη σπέρματος, ωαρίων και εμβρύων εγείρει και άλλα βιοηθικά και βιονομικά ζητήματα. Για παράδειγμα, σε περίπτωση θανάτου ενός μη ανώνυμου δότη, ενδέχεται να υπάρξει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των επιθυμιών του δότη και της χρήσης αυτών των βιολογικών δειγμάτων. Εάν οι γαμέτες (σπέρμα ή ωάρια) ή τα έμβρυα καταψυχθούν και ο δότης αργότερα πάρει διαζύγιο και πεθάνει, μπορεί ο πρώην σύντροφος του δότη να τα χρησιμοποιήσει για αναπαραγωγικούς σκοπούς; Πώς επηρεάζει αυτό τα δικαιώματα των απογόνων στην πατρική κληρονομιά; Και αν δεν είναι πλέον βιώσιμα, ποιος αποφασίζει για τον τρόπο διάθεσής τους;
Τα ζητήματα που προκύπτουν από την εύρεση ενός δότη/ βιολογικού πατέρα Μια ιστορία που δημοσίευσε η Wall Street Journal, μας ταξιδεύει στην ζωή του Dylan Stone-Miller, ο οποίος έχει ξεκινήσει εδώ και τρία χρόνια να ταξιδεύει παντού στην Αμερική για να συναντά τα παιδιά του. Ο ίδιος υπολογίζει ότι έχει 96 απογόνους μετά από τις δωρεές σπέρματος που έκανε και έχει ήδη γνωρίσει τα 25 από αυτά, σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στη ζωή τους. Μπορεί όντως αυτός ο ρόλος να είναι ενεργός;
Μέχρι στιγμής, ο 32χρονος Dylan Stone-Miller έχει συναντήσει τα 25 παιδιά του
Η τεχνολογία και η ευκολία στην επικοινωνία, αιτιατό της εξέλιξης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν πλέον καταρρίψει πολλά δεδομένα γύρω από την δωρεά υλικού αναπαραγωγής. Για ορισμένους ανθρώπους που έχουν τεκνοποιηθεί με δότη, τους είναι αρκετό να γνωρίζουν βασικές πληροφορίες για αυτόν. Άλλοι είναι περίεργοι να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες για τη γενετική τους προέλευση. Στην δεύτερη περίπτωση όμως, πολλοί ψυχολόγοι εξηγούν ότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει περίπλοκες καταστάσεις και αμφιλεγόμενες σχέσεις, τόσο στον ρόλο που θα έχει ο βιολογικός δότης στην οικογένεια, όσο και τα δικαιώματα που θα έχει πάνω στο παιδί.
Ο δότης σπέρματος δεν θα πρέπει να έχει κανένα νομικό δικαίωμα
Στο παρελθόν είχε προταθεί ότι ο δότης σπέρματος δεν θα πρέπει να έχει κανένα νομικό δικαίωμα σε ένα παιδί που έχει συλληφθεί με γονιμοποίηση από δότη. Ωστόσο, στο Ηνωμένο Βασίλειο μια τροποποίηση του άρθρου 31 των κανονισμών της Αρχής Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας του 2004, SI 2004/1511, αφαίρεσε την ανωνυμία από τους δότες γαμετών. Το άρθρο 31 προβλέπει πλέον ότι στην ηλικία των 18 ετών, ένα άτομο που έχει συλληφθεί με τη χρήση γαμετών δότη αποκτά το δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με την ταυτότητα των βιολογικών του γονέων. Συνεπώς, είναι στη συνέχεια δυνατό για τα παιδιά που έχουν συλληφθεί με δότη να έρθουν σε επαφή με τον βιολογικό τους πατέρα και να γνωρίσουν τον δότη και τα αδέλφια τους που σχετίζονται με τον δότη. Ωστόσο, πρέπει ο δότης να έχει την αμοιβαία δυνατότητα να επικοινωνεί με τα παιδιά του;
Η νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου που τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2009 ορίζει ότι, σε περιπτώσεις όπου η γυναίκα είναι παντρεμένη ή σε σύμφωνο συμβίωσης και ο σύζυγος ή ο σύντροφος έχει συναινέσει στη θεραπεία, μπορεί να είναι ο σύζυγος ή ο σύντροφος που καταχωρίζεται ως δεύτερος νόμιμος γονέας. Μπορούν να κατονομάζονται ως τέτοιοι στο πιστοποιητικό γέννησης. Ο δότης σπέρματος δεν θεωρείται νόμιμος γονέας του παιδιού. Η νομοθεσία προστατεύει τον δότη από το να αντιμετωπίζεται ως νόμιμος πατέρας ενός παιδιού που έχει συλληφθεί με δότη, ακόμη και αν ο σύντροφος της γυναίκας αρνείται, ή στη συνέχεια αποσύρει τη συγκατάθεσή του, να αντιμετωπιστεί ως πατέρας του παιδιού (HFEA 2008, ss. 38[1] και 41[1]).
