«Η πιο σκοτεινή ώρα»: Ένας επίκαιρος Τσόρτσιλ

Στις 9 Μαΐου του 1940 το Αγγλικό Κοινοβούλιο έμοιαζε με χύτρα που έβραζε. Το καπάκι έτοιμο να εκραγεί. Ετοιμο να κόψει και να διαχωρίσει το κεφάλι του πρωθυπουργού Νέβιλ Τσάμπερλεν από τον υπόλοιπο κορμό. Απέναντί του, όρθιος, οργισμένος και φλεγόμενος ο αντίπαλός του Κλέμεντ Ατλι, ο αρχηγός του κόμματος των Εργατικών.
 

Στη μέση ο Speaker (πρόεδρος της Βουλής) να ωρύεται «Order, order, order» (τάξη). Ο Ατλι σαρωτικός. Επαναλαμβάνει δεκάδες φορές: «Παραιτήσου, άνθρωπέ μου». Το «άνθρωπέ μου» με σαρκασμό. Σαν να λέει «είσαι ένα τίποτα, ένα τοσοδούλικο ανθρωπάκι». Ο Νέβιλ Τσάμπερλεν μαζί με τον προκάτοχό του Στάνλεϊ Μπόλντουιν, του Συντηρητικού Κόμματος, οι εγκέφαλοι της «πολιτικής του κατευνασμού». Αργότερα ο Ουίνστον Τσόρτσιλ (αν και το σωστό είναι σαφέστατα Τσέρτσιλ) θα πει περίπου «εγώ να συμβιβαστώ μ’ έναν μπογιατζή (house painter) ποτέ των ποτών»!

Ο Νέβιλ Τσάμπερλεν με τις υποχωρήσεις του είχε ανοίξει την όρεξη του Αδόλφου Χίτλερ. Ιδιαιτέρως μετά τη Συμφωνία του Μονάχου. Ετσι ο «μπογιατζής» χλαπάκιασε την Αυστρία. Στη συνέχεια Σουδητία και Τσεχοσλοβακία. Και φυσικά στο τέλος εφόρμησε εναντίον της Πολωνίας. Αφού προηγουμένως είχε αναρτήσει σε όλες σχεδόν τις κεντροευρωπαϊκές χώρες τον αγκυλωτό σταυρό και όλα τα σύμβολα της χιτλερικής Γερμανίας. Τα 2/3 των χωρών της Ευρώπης (μαζί με τα θησαυροφυλάκιά τους) είχαν μεταβληθεί σε προτεκτοράτα της Γερμανίας
Η χύτρα του Κοινοβουλίου έβραζε. Οι μισοί και πλέον βουλευτές χόρευαν τον Τσάμπερλεν στο ταψί. 

Οι στιγμές της επαφής του Τσόρτσιλ απευθείας με τον λαό έχουν αποτυπωθεί σε φωτογραφίες εποχής και αποδίδονται εξαιρετικά και από τον Γκάρι Ολντμαν, σε μία από τις πιο δυνατές σκηνές της ταινίας «Η πιο σκοτεινή ώρα»

Εκείνος, συρρικνωμένος, μαραμένος, «τελειωμένος», είχε αποφασίσει να καταθέσει την παραίτησή του στον «Bertie», τον βασιλέα Γεώργιο τον ΣΤ’, τον επονομαζόμενο «Τραυλό» (από την οσκαρική ταινία «Ο λόγος του βασιλιά»). Το ερώτημα ήταν ποιος ο τυχερός. Που μαζί με τον πρωθυπουργικό θώκο θα κρατήσει και την καυτή πατάτα λύση ανάγκης: Ο Τσόρτσιλ.
Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ εντελώς απών. Οι ΗΠΑ εξακολουθούσαν να παραμένουν αφοσιωμένες στην πολιτική του απομονωτισμού. Ο Ιωσήφ Στάλιν και η ρωσική «αρκούδα», επίσης, απόντες. Κάτι χειρότερο. Οκτώ μήνες πριν από αυτό το σκοτεινό περιστατικό, είχαν συνάψει σύμφωνο με τη χιτλερική Γερμανία. Οι Γάλλοι σχεδόν με τα χέρια ψηλά.

Εκείνο τον Μάιο του 1940 στην παραλία της Δουνκέρκης (το είδαμε και στην ταινία «Δουνκέρκη», επίσης οσκαρική) 300.000 αξιωματικοί και οπλίτες, κατά βάση Βρετανοί, αλλά και Γάλλοι, ήταν στριμωγμένοι σαν «μεζεδάκια» στα πιάτα της γερμανικής Αεροπορίας, των τεθωρακισμένων Πάντσερ και του γερμανικού Πυροβολικού. Σε λίγο το Παρίσι θα έπεφτε σαν ώριμο φρούτο. Χωρίς αντίσταση.

Μοναδική χώρα που αντιστάθηκε και θριάμβευσε -προσωρινά- η μικρή Ελλάς. Γι’ αυτό ο Τσόρτσιλ είχε πει την περιβόητη φράση: «Στο εξής πρέπει να λέμε όχι ότι οι Ελληνες πολέμησαν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Ελληνες» (φράση που δεν ακούγεται όμως στην «Πιο σκοτεινή ώρα»). Αργότερα, αυτή η θρυλική πολιτική ιδιοφυΐα, κατά την 24ωρη παραμονή του στη «Μεγάλη Βρεταννία» της Αθήνας, την 25η Δεκεμβρίου του 1944, θα πει «αν οι Ελληνες μορφωθούν και ομονοήσουν, αλίμονό μας».

Ετοιμοι να συμβιβαστούν

Το πραγματικό όνομα του Λόρδου Χάλιφαξ ήταν Εντουαρντ Φρέντερικ Λίντλεϊ Γουντ. Ο αρχιτέκτων της πολιτικής του κατευνασμού. Ο άνθρωπος που ασκούσε μεγάλη επιρροή στον εύθραυστο Νέβιλ Τσάμπερλεν. Ο Χάλιφαξ ήταν κάτι παραπάνω από συμβιβαστικός. Το 1937, τρία χρόνια πριν από εκείνη τη «σκοτεινή ώρα», είχε φιλοξενηθεί στο Βερολίνο από τον Αδόλφο Χίτλερ με τη μεσολάβηση του Χέρμαν Γκέρινγκ, του δεύτερου ισχυρότερου παράγοντα του Γ’ Ράιχ.

Μέρος της αγγλικής αριστοκρατίας φλέρταρε με τον γερμανικό ναζισμό. Η Αμερικανίδα Γουόλις Σίμπσον, ερωμένη του βασιλιά Εδουάρδου Ζ’, που λόγω αυτού του δεσμού του αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να παραδώσει τον θρόνο στον αδελφό του Γεώργιο ΣΤ’, είχε κατηγορηθεί ως μυστική πράκτορας της χιτλερικής Γερμανίας (το φλερτ της αγγλικής αριστοκρατίας με τον Χίτλερ είναι το θέμα της ταινίας «Τ’ απομεινάρια μιας μέρας»).
Η κατάσταση απελπιστική. Μοναδική προσωπικότητα που είχε αντιληφθεί το βάθος αυτής της μεγάλης εικόνας ήταν ο Σερ Ουίνστον Λέοναρντ-Σπένσερ Τσόρτσιλ. Που έλεγε ότι «η επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία πάντα με ενθουσιασμό».

Σκηνή από την ταινία με τον Τσόρτσιλ να υποκλίνεται στον βασιλιά Γεώργιο, στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ. Αν και ο τραυλός μεγαλειότατος είχε αντιρρήσεις στην αρχή για την επιλογή του πληθωρικού αλκοολικού και απρόβλεπτου χιουμορίστα, επηρεασμένος από τους Συντηρητικούς, στη συνέχεια του ζήτησε συγγνώμη και τον στήριξε ανοιχτά στην επιλογή 
της ματωμένης αντίστασης  


Πρωταγωνιστές αυτής της μεγάλης -εφιαλτικής- εικόνας ήταν: εκ δεξιών ο «μπογιατζής» Αδόλφος Χίτλερ και εξ ευωνύμων η «αρκούδα» Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς (Στάλιν). Η διορατικότητα αυτού του ευτραφούς 64χρονου (τότε) Ουίνστον Τσόρτσιλ προέβλεπε ότι το μέλλον, μετά το τέλος του Πολέμου, θα ήταν ένας κόσμος κομμένος στα δύο. Ανάμεσα στην κτηνώδη βαρβαρότητα του χιτλερισμού και το «σιδηρούν παραπέτασμα», όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε, του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Επομένως το τέλος του φιλελεύθερου καπιταλισμού. Το τέλος της βρετανικής κυριαρχίας. «Ο καπιταλισμός», έλεγε «έχει ένα ελάττωμα: την άνιση κατανομή του πλούτου. Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, έχει ένα σταθερό προτέρημα: την ίση κατανομή της φτώχειας»!

Μοναδική λύση αυτού του αδιεξόδου ήταν η παράδοση της πρωθυπουργικής σκυτάλης στον Ουίνστον Τσόρτσιλ (στην ταινία τον υποδύεται ο πλήρως μεταμορφωμένος και εντελώς με τον Τσόρτσιλ ταυτισμένος ο Γκάρι Ολντμαν, το μεγάλο φαβορί των φετινών Οσκαρ).

Καπνιστής, αλκοολικός, βουλιμικός, εγωπαθής, αχώνευτος 

Το εξωφρενικό αυτής της «αναγκαστικής λύσης» ήταν το γεγονός ότι όλοι οι βασικοί παράγοντες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είχαν να πουν τα χειρότερα για τον μέλλοντα πρωθυπουργό και «πατέρα της νίκης». Οπως «εγωπαθής», «εγωκεντρικός», «ιδιόρρυθμος», «απρόβλεπτος», «παράξενος», «αλκοολικός», «ανάποδος», «αχώνευτος»!

Το πούρο δεν έφυγε στιγμή από τα γυρίσματα της ταινίας, με τον -αγνώριστο- Γκάρι Ολντμαν  να τρέχει στα νοσοκομεία προκειμένου να ενσαρκώσει πειστικά τον Βρετανό ηγέτη 


«Ο Τσόρτσιλ πάντα έχει εκατό καινούριες ιδέες να σου πει, εκ των οποίων οι 96 είναι για πέταμα», έλεγε ο Χάλιφαξ. Και όλοι, συμπεριλαμβανομένου του «Bertie» (του βασιλιά), είχαν τα χειρότερα να του φορτώσουν για την πανωλεθρία που είχε υποστεί ο βρετανικός στρατός στη Μάχη της Καλλίπολης (κι αυτή η μαύρη σελίδα της Ιστορίας έχει γίνει ταινία).
Ο Τσόρτσιλ είχε κατηγορηθεί -και δικαίως- για την απώλεια 50.000 Βρετανών στρατιωτών.

Ομως ταυτόχρονα με αυτή την πανωλεθρία, στο βιογραφικό του υπάρχει και μία, από τις πολλές, κρυφή λαμπρή σελίδα. Το 1929, στη μεγάλη γενική απεργία είχε παραλύσει το σύμπαν και ήταν ζήτημα χρόνου τα συνδικάτα και το προλεταριάτο να πολιορκήσουν και να αλώσουν την εξουσία. Τότε λοιπόν ο Τσόρτσιλ με πονηριά, ελισσόμενος σαν αλεπού, κατάφερε να ντριμπλάρει τους κομμουνιστές και να επαναφέρει το σύστημα σε λειτουργία.

Αυτός ο ιδιόρρυθμος ευτραφής τύπος από το πρωί «κολυμπούσε» στο ουίσκι. Η αυτογνωσία του μοναδική και σαρκαστική: «Εγώ δεν έπαθα τίποτα από το αλκοόλ, το αλκοόλ έπαθε από εμένα». Και είναι αλήθεια. Παρά τους καθημερινούς «τόνους» ουίσκι. Παρά τον άπειρο καπνό από τα χιλιάδες πούρα που είχαν ποτίσει και καταμαυρίσει τα πνευμόνια του. Φανταστείτε ότι ο Γκάρι Ολντμαν, αναγκασμένος να καπνίζει κι αυτός ατελείωτο αριθμό πούρων, χάριν της ταύτισης με τον Τσόρτσιλ, βρέθηκε στο νοσοκομείο λιπόθυμος, με τον οργανισμό του στραγγαλισμένο από τον καπνό.

Το τρέιλερ της ταινίας

Το αδέκαρο «γουρουνάκι»

Παρά, λοιπόν, την ακόρεστη βουλιμία του που προσπαθούσε να την ηρεμήσει καταβροχθίζοντας για πρωινό δύο αυγά τηγανητά με μπόλικο μπέικον και πολλά λουκάνικα. Παρά τα 100 και πλέον κιλά, αυτό το «γουρουνάκι» (Piggy), όπως τρυφερά τον πείραζε η πολυαγαπημένη του και τόσο κομψή Κλέμι (Κλημεντίνη), που στην ταινία την υποδύεται η Κριστίν Σκοτ Τόμας, κατάφερε να εγκαταλείψει αυτόν τον μάταιο τούτο κόσμο σε ηλικία 91 ετών (1965). Ρεκόρ!

Ο «Piggy» ήταν τότε πρώτος Λόρδος του Βρετανικού Ναυαρχείου (κάτι σχεδόν ισοδύναμο με το υπουργείο Αμυνας). Προηγουμένως, στη μακρόχρονη και ταραγμένη διαδρομή του είχε αναλάβει όλα σχεδόν τα υπουργικά χαρτοφυλάκια, μέχρι και το Εμπορίου. Είχε πολεμήσει στην Ινδία, ενώ ήταν ανταποκριτής, για ένα φεγγάρι, στον Πόλεμο των Μπόερς για λογαριασμό της λονδρέζικης εφημερίδας «Morning Star». Η δημοσιογραφική του καριέρα ήταν το κρυφό οιδιπόδειό του με την (Αμερικανίδα) μητέρα του, κόρη ενός εκ των ιδιοκτητών των «New York Times». Αυτή η πολυμορφική του προσωπικότητα ήταν που τον διαχώριζε από το σύνολο του υπόλοιπου πολιτικού προσωπικού.





Οσο τζέντλεμαν, αριστοκράτης και σνομπ ήταν, άλλο τόσο του δρόμου και της καθημερινής ζωής. Η κορυφαία αυτή αντίθεση καθρεφτίζεται στην οικονομική του κατάσταση. Αν και πρωθυπουργός. Αν και αριστοκράτης. Αν και εκλεκτό μέλος της αγγλικής αφρόκρεμας, καταλήγει -κάποια στιγμή- να μην έχει δεκάρα να πληρώσει τους λογαριασμούς του νερού και του ηλεκτρικού!

«Γουρουνάκι», του λέει η Κλέμι και μάλιστα τη στιγμή που εκείνος είχε φορτωθεί ολόκληρη την κόλαση της Μεγάλης Βρετανίας, «δεν έχουμε να πληρώσουμε νερό και φως». Ακριβώς έτσι. Τ’ ακούτε εσείς του Ελληνικού Κοινοβουλίου; Αντέστε να δείτε την «Πιο σκοτεινή ώρα» μπας και βάλετε μυαλό!

Μόνος εναντίον όλων 

Μέσα σ’ ένα πολιτικό περιβάλλον εντελώς υπονομευμένο από ατελείωτες συνωμοσίες και άλλες τόσες ίντριγκες. Οπου όλοι εναντίον του, εκείνος αποφασίζει να οργανώσει War Cabinet (κάτι σαν Πολεμικό Συμβούλιο) Ανάμεσα στα μέλη του συμβουλίου οι δύο κορυφαίοι αντίπαλοί του: ο Λόρδος Χάλιφαξ και ο Νέβιλ Τσάμπερλεν. «Τους εχθρούς σου πρέπει να τους έχεις πιο κοντά από τους φίλους σου».

Το πιο επείγον καθήκον -ζωής και θανάτου- ήταν οι 300.000 ψυχές που από ώρα σε ώρα θα παραδοθούν στα «σαγόνια» του καρχαρία Χίτλερ. «Our Boys in Dunkirk» (τα αγόρια μας στη Δουνκέρκη). Ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων απλώνει τον χάρτη, δείχνει το σημείο και σηκώνει τα χέρια ψηλά. Dead End. Αδιέξοδο. Ο Τσόρτσιλ με άφθονο ρεαλισμό (στα όρια του κυνισμού) ρωτάει: - «Εχουμε δικές μας δυνάμεις κάπου εκεί κοντά;» - «Εχουμε» -  «Πού;» - «Στο Καλέ». - «Πόσοι είναι;» - «Περίπου 4.000».

Σύμφωνα με τους ιστορικούς συμβούλους της «Πιο σκοτεινής ώρας», στο Καλέ είχε στρατοπεδεύσει ένα από τα πιο αξιόμαχα και συγκροτημένα συντάγματα του Βρετανικού Στρατού. Ο Τσόρτσιλ δίνει εντολή για αντιπερισπασμό ώστε οι γερμανικές δυνάμεις να κατευθυνθούν προς τα εκεί. «Μα θα σκοτωθούν όλα τα’ αγόρια μας», απαντάει ο αρχηγός του Επιτελείου. «Να σκοτωθούν», η απάντηση του Τσόρτσιλ.

Η επόμενη κίνηση ήταν προς τον «Bertie». Τηλεφωνικώς. Σχεδόν σαν να υπαγορεύει στον προσωπικό του μπάτλερ. «Κάνε ό,τι μπορείς», του λέει, «ώστε αμέσως να αποπλεύσουν όλα τα ιδιωτικά σκάφη, άνω των εννέα μέτρων, με κατεύθυνση τη Δουνκέρκη». Κάπως έτσι περί τα 900 σκάφη περιμαζεύουν χιλιάδες ψυχές από την παραλία.

Η αφρόκρεμα της Βρετανίας, έτοιμη να παραδοθεί στον Χίτλερ

Ομως ο Χάλιφαξ πιέζει αφόρητα τον Τσόρτσιλ. Η υπεροπλία του «μπογιατζή». Η ακατανίκητη -μέχρι στιγμής- γερμανική πολεμική μηχανή και η «μοναχικότητα» της Αγγλίας συγκροτούν τα βασικά επιχειρήματά του. «Πρέπει να έρθουμε σε συμφωνία με τον Χίτλερ».

Ο Τσόρτσιλ επικοινωνεί τηλεφωνικά με τον Ρούζβελτ. Εκείνος, ατάραχος, σχεδόν από άλλον κόσμο, του προτείνει να στείλει κάποιες ενισχύσεις στον Καναδά και οι Αγγλοι με... άλογα να τις μεταφέρει στο Λονδίνο. Η πρόταση μοιάζει με ανέκδοτο. Ο Χάλιφαξ εξακολουθεί να πιέζει για συμβιβασμό. Η πρόταση κυκλοφορεί στην αφρόκρεμα της πολιτικής σκηνής ως μάννα εξ ουρανού.

Ο Χάλιφαξ, με δική του πρωτοβουλία, κουβεντιάζει με τον Μουσολίνι. Οι δίαυλοι επικοινωνίας του με τον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό ναζισμό παραμένουν ανοικτοί. Ο Τσόρτσιλ ακούει, δυσανασχετεί και παρορμητικά λέει «εγώ δεν θα υποκύψω σ’ έναν μπογιατζή», αλλά στο τέλος της ημέρας αρχίζει να συμβιβάζεται με την ιδέα.

Το «γουρουνάκι» είναι στριμωγμένο. Στη γωνία. Του ρινγκ. Ολοι εναντίον του. Ο Τσάμπερλεν τρίβει τα χέρια του. Περιμένει την αποκαθήλωση του αντιπάλου του. Στο ίδιο το κόμμα του. Το «γουρουνάκι» μαθαίνει εντελώς τυχαία ότι το Λονδίνο διαθέτει υπόγειο σιδηρόδρομο. Δεν το ήξερε. Και το επόμενο πρωινό, όταν κάθε λεπτό μοιάζει με ολόκληρο 24ωρο, ξεγλιστράει από την προσοχή των φρουρών και μόνος του κατρακυλάει στα σκαλιά ενός σταθμού του υπόγειου.

«Δεν έχω τίποτε να προσφέρω εκτός από αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα»

Το περιστατικό είναι μοναδικό. Το «γουρουνάκι» εισβάλλει λαχανιασμένο σε κάποιο βαγόνι. Ολοι οι επιβάτες πετάγονται σαν να τους είχε τσιμπήσει σφήκα. Εκείνος σηκώνεται, πλησιάζει και αφού τους εξηγεί την κατάσταση και την διάθεση για συμβιβασμό, ρωτάει το ανώνυμο πλήθος: «Τι να κάνουμε;».

Η απάντηση με μα φωνή: «Never surrender». Σαν να λέμε «Μολών λαβέ». Ο Τσόρτσιλ, με γεμάτες τις μπαταρίες του, αποφασισμένος και με απέραντο θράσος οπλισμένος, κατευθύνεται στο Κοινοβούλιο. 

Η στιγμή είναι η πιο κρίσιμη. Το θερμόμετρο έχει σπάσει κάθε κόκκινο. Το «γουρουνάκι» σηκώνεται και λέει: «Δεν έχω τίποτε να σας προσφέρω εκτός από αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα. Εχουμε μπροστά μας ένα μαρτύριο της πιο οδυνηρής μορφής. Εχουμε μπροστά μας πολλούς, πολλούς μήνες αγώνα και πόνου. Ρωτάτε ποια είναι η πολιτική μας. Μπορώ να πω ότι είναι το να διεξαγάγουμε πόλεμο από θαλάσσης, ξηράς και αέρος, με όλες τις εσωτερικές μας δυνάμεις και μ’ όλη τη δύναμη που μπορεί να μας δώσει ο Θεός. Να διεξαγάγουμε πόλεμο εναντίον μιας τερατώδους τυραννίας που κανείς ποτέ δεν την έχει υπερβεί στον σκοτεινό, αξιολύπητο κατάλογο της ανθρώπινης εγκληματικότητας. Ρωτάτε ποιος είναι ο σκοπός.

Μπορώ ν’ απαντήσω με μια λέξη. Είναι η νίκη. Νίκη με κάθε κόστος, νίκη παρ’ όλο τον τρόμο, νίκη, όσο μακρύς και σκληρός και αν είναι ο δρόμος. Γιατί χωρίς νίκη δεν υπάρχει επιβίωση. Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό. Καμία επιβίωση για τη Βρετανική Αυτοκρατορία, καμία επιβίωση για όλα όσα αντιπροσωπεύει η Βρετανική Αυτοκρατορία. Θα πολεμήσουμε στη Γαλλία, θα πολεμήσουμε σε θάλασσες και ωκεανούς, θα πολεμήσουμε με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους αιθέρες, θα υπερασπίσουμε το νησί μας ό,τι και να μας κοστίσει, θα πολεμήσουμε στους διαδρόμους προσγείωσης, θα πολεμήσουμε στα χωράφια και στους δρόμους, θα πολεμήσουμε στους λόφους. Δεν θα παραδοθούμε ποτέ!». The rest is history.