Χάσαμε την πραγματικότητα. Στοπ!
Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Χάσαμε την πραγματικότητα. Στοπ!

Όλα τα μεγάλα γεγονότα, ιδίως εκείνα που έχουν και δραματικό ή τραυματικό χαρακτήρα στο συλλογικό ασυνείδητο, έχουν την τάση να προκαλούν κοινωνικές ρωγμές ή και βαθύτερους διχασμούς

Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό σήμερα όπου οι μεταμοντέρνες κοινωνίες μας τείνουν προς έναν συνεχή κατακερματισμό, με διάφορες αχαρτογράφητες υποκουλτούρες να είναι εκείνες που διαμορφώνουν τις προσλήψεις της πραγματικότητας από τα ατομικά υποκείμενα.
Τις τάσεις αυτές επηρεάζουν ασφαλώς καταλυτικά και τα ψηφιακά δίκτυα που εξ ορισμού και από την φύση τους τρέφουν και τρέφονται από τους διχασμούς, ευνοώντας τις (ομολογουμένως ευκαιριακές και χαλαρές) ομαδοποιήσεις και τις ψηφιακές “φούσκες” στη βάση συγκολλητικών “ουσιών” που δεν περιορίζονται στη συμπάθεια και την οικειότητα αλλά συχνά κρύβουν μια ροπή στην ιδεοληψία ή και την συνωμοσιολογία.

Έτσι κι αλλιώς, η φυσική τάση του καθενός μας είναι να επιβεβαιώνουμε όσα ήδη γνωρίζουμε ενώ για όσα δεν γνωρίζουμε, είναι ευκολότερο να τα ερμηνεύουμε με προκαθορισμένα σχήματα ή ακόμη καλύτερα με ευφάνταστες θεωρίες όπου δήθεν σκοτεινά κέντρα απεργάζονται το κακό απλών καλοκάγαθων ανθρώπων, δηλαδή ημών των ιδίων. Άλλωστε, ο διαχωρισμός του κόσμου σε “κακούς” και “καλούς” (όπου, επαναλαμβάνω, οι δεύτεροι είμαστε πάντα “εμείς”) είναι η κλασικότερη διαίρεση από καταβολής της ανθρωπότητας.

Οι διχασμοί της Μεταπολίτευσης

Οι μεγάλες διαιρετικές τομές της ελληνικής κοινωνίας στη Μεταπολίτευση ακολούθησαν τις τάσεις και τις διαμάχες κουλτούρας της εκάστοτε εποχής. Έτσι, την δεκαετία του '80, στο απώγειο των μαζικών κομμάτων και με νωπές ακόμη τις τραυματικές μνήμες της δικτατορίας αλλά και της ταραγμένης προδικτατορικής εποχής, η μεγάλη διαιρετική τομή υπήρξε εκείνη της Δεξιάς-Αντιδεξιάς. Ο φανατισμός και ο διχασμός ήταν μάλιστα τέτοιος που ξεπερνούσε οποιαδήποτε μετέπειτα διαμάχη των σόσιαλ μήντια. Το έχουμε ίσως απωθήσει αλλά οι πολιτικές ταυτότητες για πάνω από μια δεκαετία υπήρξαν τότε τόσο σκληρές και ανελαστικές που δεν επέτρεπαν κανέναν διάλογο και καμία συναίνεση γύρω από τα μεγάλα προβλήματα της χώρας. Η παραταξιακή ένταξη υπερτερούσε κάθε ρεαλισμού στην οικονομία, την Παιδεία, την εξωτερική πολιτική κλπ. Αν κάτι το ισχυριζόταν ο αντίπαλος, ήταν εκ των προτέρων λάθος και ύποπτο αφού ήταν “πασοκτζής” ή “νουδούλα”.

Δεν μιλάμε καν για την “Αριστερά” που έφερε έτσι κι αλλιώς εκ προοιμίου το φωτοστέφανο του ενάρετου και βασανισμένου. Οι προθέσεις της ήταν πάντοτε “καλές” καθότι είχε πείσει τους πάντες ότι αν προσέβλεπε σε κάτι, ήταν σε μια όμορφη ουτοπία. Και ως γνωστό, αν έχω πείσει ότι είμαι φορέας του καλού στον κόσμο τούτο, λίγοι ασχολούνται με το είδος των μέσων που είμαι έτοιμος να χρησιμοποιήσω για να το πετύχω, ακόμη κι αν αυτά δεν είναι πολύ ηθικά. Ηθικός είναι ο σκοπός, και αυτό καθαγιάζει αυτομάτως και τα μέσα.

Στη δεκαετία του '90, η νέα διαιρετική τομή, που προσδιορίστηκε από το μεγάλο διακύβευμα της εποχής, ήταν ο εξευρωπαϊσμός/εκσυγχρονισμός του κράτους. Με την χώρα να έχει χάσει πολύτιμο χρόνο μετά τους “σοσιαλιστικούς” πειραματισμούς της προηγούμενης δεκαετίας, έθεσε ως στόχο την ένταξη στην ευρωζώνη, η οποία ωστόσο προϋπέθετε μια σειρά μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονιστικών παρεμβάσεων σε πολλά πεδία της οικονομίας, των θεσμών του κράτους και των υποδομών του. Ενώ απέναντι σε αυτόν τον στρατηγικό στόχο υπήρξε μάλλον διακομματική συναίνεση, τουλάχιστον των κομμάτων εξουσίας της εποχής, είχε την ίδια ώρα συγκροτηθεί μια διόλου αμελητέα κοινωνική αντιπολίτευση, έντονα αντιεκσυγχρονιστική, που έβρισκε διάφορες ευκαιρίες για να αναδειχτεί και να εκφραστεί με ογκώδεις διαδηλώσεις όπως στο Σκοπιανό ή με την αντίσταση στις νέες αστυνομικές ταυτότητες (όπου δεν αναγραφόταν το θρήσκευμα), και μάλιστα με την ενεργή συμμετοχή τότε της επίσημης Εκκλησίας (επί ημερών Αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου). Για να αντιληφθούμε, παρεμπιπτόντως, τις υπόγειες συνέχειες αυτής της αντικουλτούρας μετά από μια γενιά, αρκεί να δούμε όσους σπεύδουν σήμερα να αποφύγουν τις νέες ηλεκτρονικές ταυτότητες από φόβο για το “τσιπάκι” που δήθεν θα ελέγχει ως “Μεγάλος Αδερφός” τη ζωή μας.

Στον αστερισμό της συνωμοσιολογίας και της ιδεοληψίας

Κλείσιμο
Πάντως, η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα μπορεί να χαρακτηριστεί, τουλάχιστον μέχρι το 2007, ως εποχή των γενικευμένων ψευδαισθήσεων, απόρροια μιας πλαστής ευημερίας, η οποία για τον λόγο αυτό δεν παρήγαγε μεγάλες κοινωνικές διαιρέσεις. Το εύκολο χρήμα διαθέτει πάντα το πλεονέκτημα να δρα ενοποιητικά στην κουλτούρα, σκεπάζοντας εν πολλοίς τις επιμέρους αντιστάσεις. Αλλά με τις πυρκαγιές του 2007 και τα “Δεκεμβριανά” του 2008, η “εποχή της αστακομακαρονάδας” είχε αρχίσει ήδη να γκριζάρει και να φαίνονται τα πρώτα απειλητικά σύννεφα. Η καταιγίδα της χρεοκοπίας που επακολούθησε το 2010, θα επαναπροσδιόριζε καταλυτικά τις παλιές διαιρετικές τομές οι οποίες θα οργανώνονταν πλέον γύρω από το δίπολο “μνημόνιο-αντιμνημόνιο”· και ως απόρροια αυτού, μετά το τραγελαφικό δημοψήφισμα του 2015, γύρω από το δίπολο, “ΣΥΡΙΖΑ-αντιΣΥΡΙΖΑ”.

Δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως η εποχή των πολιτικών τεράτων διότι μέσα στα πολλά τερατώδη που γέννησε ήταν και αρκετά διαδεδομένες υποκουλτούρες, η βάση των οποίων ήταν η ιδεοληψία και η συνωμοσιολογία. Ήταν ένας ολόκληρος κοινωνικός χώρος που προερχόταν τόσο από την αγανακτισμένη λαϊκιστική αριστερά όσο και από την ψεκασμένη λαϊκιστική δεξιά, τον οποίο αν ενοποιούσε κάτι ήταν η ροπή σε ποικίλες θεωρίες συνωμοσίες, για την οικονομία και όσους υποτίθεται “επιδιώκουν να αγοράσουν φθηνά τα ασημικά της χώρας”, για τον ρόλο των “κακών ξένων” που θέλουν να αφανίσουν τον “ανυπότακτο ελληνισμό” ο οποίος πάντα αντιστέκεται στους “μεγάλους”, για το εγχώριο “διεφθαρμένο σύστημα” που καταδυναστεύει και παραπληροφορεί τον “αγαθό λαό” κλπ. Στο τέλος, όπως ξέρουμε, η κοινωνική αυτή συμμαχία επικυρώθηκε και πολιτικά μέσω της κυβερνητικής σύμπραξης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ.

Η μεγάλη επίδραση αυτής της αντικουλτούρας των “αγανακτισμένων” και “ψεκασμένων” που δεν ήταν πάντως μόνο ελληνικό φαινόμενο, φάνηκε πόσο καταστροφική μπορεί να γίνει και μέσα στην πανδημία, με το “αντιεμβολιαστικό κίνημα” και όσους υπονόμευαν με διαδηλώσεις αντισυστημικές ή εθνικιστικές την καραντίνα που είχε επιβληθεί ως αναγκαίο μέτρο για την αντιμετώπιση του φονικού ιού. Παρά τα αναμφισβήτητα επιστημονικά και ιατρικά δεδομένα που αποδείκνυαν πασιφανώς τον σωτήριο ρόλο των εμβολίων, ένα σεβαστό τμήμα των συμπολιτών μας αρνούνταν σθεναρά “να βάλει το μπόλι του θανάτου στο σώμα του”, και ακόμη χειρότερα κάποια κόμματα έδειχναν από κατανόηση μέχρι ευθεία στήριξη σε αυτόν τον παραλογισμό. Ήταν μια σημαντική ένδειξη ότι η ιδεολογικοποίηση των πάντων και η ροπή προς τη συνωμοσιολογία έχει πλέον εμπεδωθεί απόλυτα σε ένα τμήμα του πληθυσμού, και όπως συμβαίνει πάντα όταν υπάρχει μια τέτοια “πελατεία”, θα βρεθούν οπωσδήποτε και οι πωλητές της πολιτικής τους κάλυψης.

Έλλειψη ρεαλισμού

'Ετσι η σημερινή μεγάλη διαιρετική τομή της ελληνικής κοινωνίας είναι εκείνη ανάμεσα στον ρεαλισμό και την ιδεοληψία/συνωμοσιολογία. Το βλέπουμε να αναδεικνύεται σχεδόν σε κάθε έκφανση της δημόσιας ζωής. Ας πούμε, με αφορμή την προσφυγική κρίση μετά το 2016, οι μετανάστες έχουν μετατραπεί στην ουσία σε ιδεολογικές καρικατούρες: είτε “διαβολικοί” και αιτία κάθε προβλήματος για την ακροδεξιά, είτε αγιοποιημένοι και “ιερές μορφές” για την Αριστερά και τους φιλελεύθερους δικαιωματιστές, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για απελπισμένους και αδύναμους ανθρώπους χωρίς δικαιώματα οι οποίοι θέτουν στα εθνικά κράτη της Δύσης (που εξακολουθούν πάντως να έχουν σύνορα) σοβαρά πολιτικά διλήμματα ανάμεσα στο κράτος δικαίου, την ανάγκη για ενσωμάτωση κάποιων εξ αυτών στην αγορά εργασίας και την διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης.

Το είδαμε επίσης στην διαχείριση των μεγάλων πυρκαγιών φέτος (αλλά και κάθε χρόνο): από τη μία, ανυπόστατες θεωρίες για μετανάστες και “ξένα κέντρα” που βάζουν τις φωτιές για να αποσταθεροποιήσουν την χώρα, μαζί με ακροδεξιές αυτασχέδιες μιλίτσιες που κυνηγούν να τους “συλλάβουν” ως σερίφηδες στον άγριο Έβρο. Από την άλλη, υποτίμηση του μηχανισμού των εκκενώσεων που εξαιτίας της επιτυχίας του έχει οδηγήσει στην προστασία εκατοντάδων χιλιάδων ζωών τα τελευταία χρόνια μετά το Μάτι. Και τελικά, πλήρης άγνοια για την πολυπλοκότητα τέτοιων φυσικών καταστροφών σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής, και τις δυσκολίες που θέτουν ως προς την αντιμετώπισή τους παντού στον κόσμο, πόσο μάλλον σε ένα χρόνια προβληματικό κράτος όπως το ελληνικό.

Το ζήσαμε όμως και με την επίσκεψη στην Ελλάδα του Προέδρου της Ουκρανίας, Β. Ζελένσκι. Από την μία Ρωσόφιλοι και πουτινόφιλοι της φανατικά θρησκευόμενης ακροδεξιάς που θεωρούν ότι αυθεντικός φορέας της ορθοδοξίας είναι σήμερα μόνο το “ξανθό γένος”. Από την άλλη, αντι-νατοϊκοί Αριστεροί που δηλώνουν αορίστως υπέρ της ειρήνης και του “Ανθρώπου”, την ώρα που είναι σαφές ποιος είναι ο εισβολέας και ποιος ο αμυνόμενος. Όλοι μαζί τελικά βαθιά αντιδυτικιστές και υποτίθεται υπερ-πατριώτες που όμως αδιαφορούν προκλητικά για το εθνικό συμφέρον το οποίο μπορεί να υπηρετηθεί ρεαλιστικά μόνο εντός του ΝΑΤΟ και μόνο καταδικάζοντας έμπρακτα κάθε αναθεωρητισμό συνόρων στην Ευρώπη, από την στιγμή που έχουμε ως γείτονα μια δύναμη με αναθεωρητικές φαντασιώσεις όπως η ερντογανική Τουρκία.

Ο T.S Eliot έγραφε κάποτε ότι η ανθρωπότητα δεν μπορεί, έτσι κι αλλιώς, να αντέξει πάρα πολλή πραγματικότητα. Έχω την εντύπωση, ωστόσο, ότι διανύουμε την φάση όπου αντέχει την λιγότερη από ποτέ στην ιστορία της.
Ακολουθήστε το protothema.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Ειδήσεις Δημοφιλή Σχολιασμένα
δειτε ολες τις ειδησεις

Δείτε Επίσης

Συνεχίζοντας σε αυτό τον ιστότοπο αποδέχεστε την χρήση των cookies στη συσκευή σας όπως περιγράφεται στην πολιτική cookies

Μάθετε περισσότερα εδώ

Αποδοχή