Μπάμπης Κούτρας

Στην Καλντέρα, η μαζική κατασκευή νέων κτιρίων και η ανεξέλεγκτη ροή επισκεπτών έχουν καταστήσει το τοπίο επικίνδυνο, ασύμμετρο και δυσλειτουργικό, ενώ στο Σαρακήνικο η ανάπτυξη έχει αγνοήσει τα φυσικά χαρακτηριστικά που έκαναν τη συγκεκριμένη παραλία μοναδική στον κόσμο.

Η έλλειψη ενός σαφούς, τοπικά προσαρμοσμένου στις ιδιαιτερότητες της Σαντορίνης και της Μήλου, πολεοδομικού σχεδιασμού είναι μία από τις βασικές αιτίες που επιτρέπουν την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη συγκροτημάτων. Χωρίς συγκεκριμένους κανόνες για το τι και πού μπορεί να χτιστεί, οι κατασκευαστικές δραστηριότητες εκμεταλλεύονται τα κενά του νομικού πλαισίου οδηγώντας σε καταστροφές που πλήττουν το περιβάλλον, υποβαθμίζουν το τοπίο - και τελικά το ίδιο το τουριστικό προϊόν. Οι κεντρικές πολιτικές συχνά επιβάλλουν γενικές κατευθύνσεις χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Αυτό οδηγεί σε μία γραμμική, μη προσαρμοσμένη προσέγγιση που δεν ανταποκρίνεται στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες κάθε περιοχής. Η έλλειψη τοπικών πολεοδομικών χαρτών με ξεκάθαρους όρους για το τι και πού επιτρέπεται να χτιστεί είναι το μεγάλο πρόβλημα. Εδώ κατοικίες, εκεί εργοστάσια και βιομηχανίες, πιο κάτω ξενοδοχεία ή άλλες τουριστικές υποδομές.

Στην Ελλάδα, το νομοθετικό πλαίσιο παρουσιάζει πολυεπίπεδα χάους. Οι δήμοι, που είναι ο πιο κοντινός κρίκος για τη διαχείριση της περιοχής, αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εφαρμογή των γενικών κατευθυντήριων γραμμών λόγω... τοπικής διαφθοράς ή έλλειψης επαρκούς τεχνικής και διοικητικής υποστήριξης. Η απουσία ολοκληρωμένων και σταθερών πολεοδομικών κανόνων οδηγεί σε αδιάκοπη και ανεξέλεγκτη οικοδόμηση και εναλλαγές. Το χάος επεκτείνεται και στο σύστημα εφαρμογής, όπου οι Αρχές συχνά δεν συντονίζονται μεταξύ τους. Η ασυνέχεια αυτή έχει ως αποτέλεσμα διπλές και αντικρουόμενες αποφάσεις να δημιουργούν ένα κλίμα αβεβαιότητας για τους επενδυτές και να επιτρέπουν την εκμετάλλευση των κενών στη νομοθεσία.

Η ασύμβατη με το περιβάλλον ανάπτυξη τουριστικών συγκροτημάτων έχει ως αποτέλεσμα μεγάλες εκτάσεις γης να καταλαμβάνονται από μπετόν, αντικαθιστώντας τους φυσικούς οικοτόπους και μειώνοντας τη βιοποικιλότητα. Οι τοπικές υποδομές δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση, με αποτέλεσμα προβλήματα στην παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως το νερό και η αποχέτευση. Η ταχεία και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μεταμορφώνει τα παραδοσιακά χωριά σε μονοτονικές τουριστικές ζώνες, σβήνοντας τον μοναδικό τους χαρακτήρα. Αν και η αρχική ανάπτυξη μπορεί να φανεί επωφελής, μακροπρόθεσμα η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος μειώνει την ελκυστικότητα του προορισμού και οδηγεί σε απώλειες του τουριστικού εισοδήματος.

Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισμού και των συγκροτημάτων, σε συνδυασμό με το χάος της ελληνικής νομοθεσίας και την έλλειψη ξεκάθαρων τοπικών πολεοδομικών χαρτών, έχει οδηγήσει σε σοβαρές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Είτε στην Ελλάδα, είτε διεθνώς, παραδείγματα όπως η Βενετία, η Μαγιόρκα, το Μπαλί μας δείχνουν ότι η έλλειψη σαφών κανόνων και η αδιαφάνεια στη νομοθεσία οδηγούν σε καταστροφικές συνέπειες για το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον.

Μόνο με έναν συντονισμένο και ολιστικό σχεδιασμό -που θα ενσωματώνει σαφείς τοπικούς πολεοδομικούς κανόνες, αυστηρή εφαρμογή της νομοθεσίας και... έντιμη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων- μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι οι τουριστικοί προορισμοί μας θα παραμείνουν χώροι ομορφιάς, πολιτισμού και βιώσιμης ανάπτυξης, αντί να μετατραπούν σε επικίνδυνες (όπως στη Σαντορίνη) ή αχανείς (όπως στο Σαρακήνικο) εκτάσεις τσιμέντου.