Κάποτε υπήρξε ένα κόμμα που το έλεγαν ΕΔΑ

Πέρασαν ήδη 50 χρόνια -μισός αιώνας!- από εκείνη τη μαύρη ημέρα που βγήκαν τα τανκς στους δρόμους της Αθήνας, βάζοντας τέρμα στη σύντομη άνοιξη της δεκαετίας του ΄60. Κάτω από τις ερπύστριες των τανκς -πέραν όλων των άλλων συνεπειών από την εκπόρθηση της Δημοκρατίας- χάθηκε στην πλέον ώριμη και ενδιαφέρουσα φάση του και το πιο πρωτοποριακό πολιτικό εγχείρημα στην Ελλάδα, αλλά και στη Δυτική Ευρώπη - το εγχείρημα της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ). Ένας πολιτικός οργανισμός που αναδείχθηκε μέσα από τα συντρίμμια της στρατιωτικής ήττας των κομμουνιστών, αλλά και της αναγκαστικής υπερορίας της ηγεσίας τους και βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην ακένωτη δεξαμενή της ΕΑΜικής παράδοσης. 

Μάλιστα, στις πρώτες γραμμές της βρέθηκαν σχεδόν από την αρχή όλα εκείνα τα στελέχη της μη κομμουνιστικής Αριστεράς που δεν είχαν ακολουθήσει τον Ζαχαριάδη και τους συντρόφους του στην τραγωδία του Εμφυλίου Πολέμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πρόεδρός της από την αρχή μέχρι την έλευση της χούντας, ο σεβάσμιος Πόντιος γιατρός από την Θεσσαλονίκη, ο επικεφαλής του μικρού Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, Γιάννης Πασαλίδης. 

Με την ΕΔΑ που βρέθηκε να συνομιλεί ακόμη και με τον Σπύρο Μαρκεζίνη για εκλογική σύμπραξη το 1958 (χρονιά που αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση) συνεργάστηκαν σε όλη τη διαδρομή της από το 1951 έως το 1967 αστοί πολιτικοί όπως ο Γεώργιος Καρτάλης, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Μιχάλης Κύρκος (πατέρας του Λεωνίδα), ο Αλκιβιάδης Λούλης και ο Σταμάτης Μερκούρης (πατέρας της Μελίνας, προερχόμενος από τη Δεξιά). 

Παλιές ιστορίες, θα πείτε, και ίσως δεν έχετε καθόλου άδικο. Αλλά, σε κάθε περίπτωση η πολιτική ιστορία του τόπου μας ενδιαφέρει και πρέπει να ενδιαφέρει. Στη χώρα μας τα βιβλία που μιλούν για την ιστορία των κομμάτων είναι ελάχιστα. Το κόμμα της ΕΔΑ, «ένα εφήμερο, μεταβατικό σχήμα» για τους άρχοντες της κομματικής ορθοδοξίας -εσωτερικού και εξωτερικού-, ευτύχησε να διαθέτει τη δική του βιβλιογραφία. Πρόσφατα προστέθηκε και το βιβλίο της Κατερίνας Λαμπρινού, «ΕΔΑ, 1956-1967, Πολιτική και ιδεολογία» (Πόλις, 2017), που μόλις κυκλοφόρησε.

Όπως αναφέρει και η ίδια συγγραφέας, το βιβλίο των 560 σελίδων αποτελεί μια επεξεργασμένη και συντομευμένη εκδοχή της διδακτορικής της διατριβής, αλλά αυτό δεν αφαιρεί σε τίποτα την πρωτοτυπία της δουλειάς της. Και αυτό γιατί η -γεννημένη το 1978- Λαμπρινού φτιάχνει ένα στέρεο ερμηνευτικό σχήμα, το οποίο βοηθά η ακτινογραφία της ΕΔΑ της περιόδου 1956-1967 (αυτή είναι η περίοδος που επιλέγει η συγγραφέας). Η Λαμπρινού δεν φτιάχνει αγιογραφία, αλλά μιλάει για τα «δύσκολα» -ακόμη και αν χρειάζεται να προχωρήσει σε αποκαθηλώσεις προσώπων- κομματικών ηγετών με ευθύνες στην προδικτατορική περίοδο. 

Και αυτό γιατί η ΕΔΑ για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα αποκτώντας την δική της δυναμική λειτούργησε στο σύνορο των δύο κόσμων. O ένας κόσμος αφορούσε την υπεράσπιση του καθεστώτος κηδεμονίας από τους «έξω» από την εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ, αλλά και από τους κατά καιρούς εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους της (μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ, η πλειοψηφία των οποίων στελέχωσε το ΚΚΕ Εσωτερικού μετά τη διάσπαση). O άλλος κόσμος ήταν αυτός μιας νέας πραγματικότητας (κοινωνικής και πολιτισμικής), την οποία απελευθέρωσε η δυναμική της δεκαετίας του ΄60. Μια τάση που στο εσωτερικό της παράταξης της Αριστεράς τροφοδοτήθηκε από το εμβληματικό ΄56, με το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ και την αποκαθήλωση του Στάλιν, τις λαϊκές εξεγέρσεις στην Ανατολική Ευρώπη (Πολωνία και Ουγγαρία), το Σουέζ του Νάσερ και τον αγώνα των Κυπρίων.

Το βιβλίο της Λαμπρινού αξίζει να διαβαστεί. Η ίδια σε ένα σημείωμά της που φιλοξενείται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου γράφει: «Ποια ήταν τα πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά της ανασυγκρότησης της ελληνικής Αριστεράς μετά την ήττα του Εμφυλίου; Πώς συντελέστηκε η μετάβαση από τον μεταπολεμικό αντιφασισμό στη διαιρετική τομή Δεξιά-Αντιδεξιά, που καθόρισε και τη μεταπολιτευτική πολιτική σκηνή; Πώς η υπό διαμόρφωση αντιδεξιά ιδεολογία διασταυρώθηκε με την αναδιαμόρφωση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, ξεκινώντας από το εμβληματικό 1956, που εγκαινίασε την αντιφατική εποχή της αποσταλινοποίησης; 

»Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στον τρόπο που η ΕΔΑ, την περίοδο 1956-1967, υποδέχθηκε αλλά και διαμόρφωσε τους πολιτικούς μετασχηματισμούς και τις πολιτισμικές αντιλήψεις της μεταπολεμικής Ελλάδας.

»Υπό το πρίσμα της πολιτικής ιστορίας και της ιστορίας των πολιτικών ιδεών, εξετάζονται οι απόπειρες της ΕΔΑ για την αναθεώρηση της σχέσης της Αριστεράς με τις ιδέες, τους διανοούμενους αλλά και τη "σοβιετική πατρίδα", η εκ νέου πραγμάτευση της αντιφασιστικής και "αντιστασιακής" εμπειρίας καθώς και των παραδόσεων που ανάγονται στη δεκαετία του ’30, η επιστροφή του κόμματος στη δεξαμενή της "λαϊκότητας" και του "εθνικού", όπως αποτυπώθηκε και στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη ή στο πολιτικό-μουσικό εγχείρημα του Μίκη Θεοδωράκη.

»Διαμορφώνοντας έναν ιδιότυπο "ταυτοτικό υβριδισμό", και μέσα στα όρια του διπολικού κόσμου, η ΕΔΑ έγινε ο αντιφατικός τόπος διαμόρφωσης νέων πολιτισμικών στάσεων και πολιτικών-ανθρωπολογικών τύπων που καθόρισαν την ελληνική πολιτική ζωή για τις επόμενες δεκαετίες».