Ένας πρωταγωνιστής στο ΚΕΘΕΑ

Ο Δημήτρης Μικιός αποφοίτησε ως σκιτσογράφος από την σχολή σκίτσου Ορνεράκης το 1998, αλλά ποτέ δεν ασχολήθηκε επαγγελματικά με αυτό. Παρ’ όλα αυτά είναι βαθιά επηρεασμένος από αυτήν την τέχνη, κυρίως για τον τρόπο που βλέπει και προσεγγίζει τις σκηνοθεσίες του στο θέατρο. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά για το τελευταίο: «Το θέατρο μπήκε σχεδόν χωρίς να το καταλάβω στην ζωή μου και χωρίς να το καταλάβω επίσης άρχισα να ζω από αυτό».

Από την ερασιτεχνική ομάδα του Γυμνασίου Λαυρίου (1992) στο θεατρικό εργαστήρι του Δήμου Λαυρεωτικής (1993- 1998) και από εκεί σεμινάρια επί σεμιναρίων. Θέατρο δρόμου, παιδικές παραστάσεις και θέατρο σκιών πλαισιώνουν την επαγγελματική του πορεία με τελικό σταθμό στο ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων) Διάβαση όπου δουλεύει ως δάσκαλος πια, αλλά και σε δύο ομάδες του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Είχα την τύχη να είμαι μαθητής του Λάκη Καραλή, ενός ανθρώπου που με έκανε να ερωτευτώ το θέατρο της ομάδας και να βρίσκω διέξοδο μέσω αυτού. Έμεινα κοντά του περισσότερο από οκτώ χρόνια και ακόμα θεωρώ πως φέρω τις αξίες του για την τέχνη και τις πτυχές της διδασκαλίας του που αντιστοίχως προσπαθώ να μεταλαμπαδεύω στους δικούς μου μαθητές», αναφέρει ο ίδιος για τον άνθρωπο που του χάραξε την πορεία προς το θέατρο ομάδας.

Μετά τον Λάκη Καραλή -τον πνευματικό του πατέρα- συνάντησε αυτό που λέει συνήθως ο ίδιος την «πνευματική του μητέρα», Ασπασία Κράλλη. «Δούλεψα σαν μαθητής της και σαν ηθοποιός της για τρία χρόνια αποκτώντας γνώση και εμπειρία στο δικό της θεατρικό είδος, “θέατρο της σιωπής” [είδος που παντρεύει αρμονικά την κλασσική παντομίμα και το θέατρο σώματος]. Διδάχτηκα, αλλά και χρησιμοποίησα σαν επαγγελματίας τεχνικές όπως αυτές της commedia dell arte, του αυτοσχεδιασμού, της μάσκας, της κούκλας και της μαριονέτας, και αφηγήθηκα παραμύθια. Πειραματίστηκα μόνος μου σε τεχνικές του θεάτρου σκιών, δημιουργώντας μια παράσταση διασκευή στους “Νεκρικούς διαλόγους” του Λουκιανού. Έχω σκηνοθετήσει εδώ και δώδεκα χρόνια πάνω από 50 παραστάσεις και δρώμενα στο ΚΕΘΕΑ και στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με περίπου τους 500 μαθητές», αναφέρει ο ίδιος.

Στη συνέχεια ο Δημήτρης αναφέρεται στη σχέση του με το ΚΕΘΕΑ: «Η πρώτη μου συνάντηση με το ΚΕΘΕΑ Διάβαση ήταν το καλοκαίρι του 2004. Κλήθηκα από μια φίλη να συμμετάσχω εθελοντικά με ένα διήμερο μάθημα παντομίμας, σε μια από τις γιορτές του προγράμματος “Πόλη και ναρκωτικά” στο πλαίσιο ενημέρωσης για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου. Η τότε υπεύθυνη εκπαίδευσης προγράμματος, Έλλη Κυπριώτη, μου έκανε πρόταση να αναλάβω της ομάδες θεάτρου. Από το 2005 λοιπόν έως και σήμερα είμαι επιμορφωτής θεάτρου στο ΚΕΘΕΑ Διάβαση.

»Με πάνω από 40 παραστάσεις/δρώμενα και πάνω από 400 μαθητές όλα αυτά τα χρόνια, ακόμα μαθαίνω πώς είναι να διδάσκεις ομάδες με ανθρώπους που είναι σε θεραπευτική διαδικασία, αλλά κυρίως με ενήλικες που δεν έχουν κάνει ποτέ στη ζωή τους θέατρο. Η τέχνη είναι μία, δεν έχει διαφορά αν κάνεις θέατρο με παιδιά, με ανθρώπους στην απεξάρτηση, γονείς ή φοιτητές. Πολλές φορές έρχονται άνθρωποι που η μόνη τους εμπειρία από θέατρο είναι οι παραστάσεις που έχουν δει κατά καιρούς στην τηλεόραση ή τα κακά σίριαλ των καναλιών. Κάποιοι δεν βρίσκουν λόγο να συμμετάσχουν, μια και θεωρούν έως και άχρηστες τις τέχνες.

»Άλλοι είναι κρυφά ταλέντα, μπορείς να τους καταλάβεις από τους πρώτους αυτοσχεδιασμούς και τις πρώτες αναγνώσεις, αρκεί να είναι σε ψυχική διάθεση να στο χαρίσουν. Το δύσκολο κομμάτι της δουλειάς μου είναι αυτός ακριβώς ο συγκερασμός των διαφορετικών διαθέσεων και απόψεων, των διαφορετικών κουλτούρων και επιθυμιών. Ο κάθε μαθητής φέρνει μια πιθανή κακή εμπειρία του ή την αντίστασή του σε κάθε είδους έκφραση, αλλά και τις επιθυμίες του που σε πρώτη φάση μπορεί να φαίνονται ως άρνηση επί της διαδικασίας, αλλά τελικά να είναι ο φόβος της έκθεσης. Έχοντας πάντα τα λόγια ενός δασκάλου του θεάτρου (του Κιθ Τζόνστοουν) στο μυαλό μου, ότι “οι μαθητές δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ατάλαντοι, αλλά ως φοβισμένοι με τη σκηνή”, ξεκινάω με όλες μου τις ομάδες.



»Ασκήσεις, παιχνίδια και αυτοσχεδιασμοί, που χρησιμοποιούν όλοι όσο κάνουν θέατρο της ομάδας με ερασιτέχνες, όπως και το καλό κλίμα της ομάδας είναι τα κλειδιά για καμφθούν οι πρώτες αντιστάσεις. Δεν κάνω δραματοθεραπεία ούτε ψυχόδραμα. Η ίδια η τέχνη είναι θεραπευτική από μόνη της. Δεν μπαίνουμε σε αναλύσεις και σε κουβέντες περί αυτού. Και μόνο που κάποιος που αισθανόταν στην αφάνεια, βγαίνει μπροστά σε μια ομάδα ή σε ένα κοινό και βγάζει ένα μέρος του καλού του εαυτού, ήδη έχει κάνει ένα τεράστιο βήμα. Υπάρχουν μέλη που δηλώνουν ρητά πως η ομάδα και η τέχνη του θεάτρου τούς βοήθησε στη θεραπευτική τους διαδρομή. Έχω μέλη που μένουν στην ομάδα εδώ και οκτώ χρόνια επειδή το θέλουν. Οι παραστάσεις και οι στόχοι που επιτυγχάνει το καθένα από τα μέλη εγγράφονται μέσα του ως μια προσωπική νίκη στη μάχη του για ζωή. Το θέατρο είναι ο δρόμος να δηλώσει παρών, να ακουστεί η φωνή του και να γίνει κοινωνός μιας διαδικασίας ψυχικής ωρίμανσης». Ο Δημήτρης μάς απαντά σε λίγες ακόμα ερωτήσεις σχετικά με το λειτούργημά του.

Πόσο δύσκολο είναι αυτό που κάνεις;
Η δουλειά μου είναι να κάνω θέατρο, αυτό από μόνο του έχει πολλές δυσκολίες. Ο καθένας έρχεται σε μία ομάδα θεάτρου με εμπειρίες, σκέψεις, φόβους, συμπλέγματα, αγωνίες και επιθυμίες - πολλές φορές όλα αυτά ακατέργαστα και με λανθάνουσα μορφή. Έτσι, αυτά τα χαρακτηριστικά όταν έρχονται σε επαφή και με άλλους ανθρώπους δημιουργούν περίπλοκες δυναμικές. Πόσο μάλλον όταν δουλειά σου είναι να κάνεις θέατρο με ανθρώπους σε απεξάρτηση. Εκεί έχεις να κάνεις με όλα τα αυτά, αλλά μεγεθυμένα. Η δυσκολία, λοιπόν, έγκειται στον συγκερασμό της επιθυμίας του καθενός από τα μέλη, στη διάθεσή του να ανοίξει τον συναισθηματικό του κόσμο και να «εκτεθεί» μπροστά σε ένα σύνολο ανθρώπων, να ανακαλύψει καινούργιους εκφραστικούς δρόμους.
Πολλές φορές αρνούνται να συμμετάσχουν, προφασίζονται δικαιολογίες, αλλά όλα αυτά είναι μόνο γνωρίσματα της μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης. Βλέπεις σώματα που λογοκρίνονται και φοβούνται, βλέμματα που ψάχνουν το πάτωμα για να μη δουν κατάματα τους άλλους, φωνές που βραχνιάζουν ή σβήνουν από αμηχανία. Αυτά και κάθε φορά κάτι καινούργιο που φέρνει ένας νέος άνθρωπος είναι οι δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπίζω. Ο δρόμος της δημιουργίας με τα μέλη είναι κάθε φορά σαν να είναι ανεξερεύνητος, σαν να μην έχει σταθερές και κάθε περίπτωση είναι μοναδικός. Όμως η επιθυμία να συν-δημιουργήσουμε, να κάνουμε Τέχνη, να απαλύνουμε και να κοινωνήσουμε τις αγωνίες μας, είναι πιθανόν η δεξαμενή από όπου αντλείται κάθε φορά η δύναμη.

Μπορεί να αλλάξει κάποιος έναν δύσκολο δρόμο; Εννοώ τον δρόμο της εξάρτησης.
Η πορεία του κάθε μέλους των κοινοτήτων είναι διαφορετική και σαφώς έχει πολλές δυσκολίες. Το περιβάλλον, η οικονομική κρίση και σαφώς η πρωθύστερη αξιακή, καθώς και προσωπικές και ψυχολογικές κρίσεις. Η κοινωνία και το κράτος δεν βοηθούν, δεν ενισχύουν ούτε τον τομέα της πρόληψης ούτε αυτόν της θεραπείας. Αν κάποτε το κάνουν, γίνεται με τρόπο επιφανειακό, χωρίς μια εθνική στρατηγική ή κάποιο οργανωμένο σχέδιο για την ενίσχυση της απεξάρτησης. Απαξιώνονται οικονομικά και θεσμικά, μέσα στη γενικότερη απαξίωση σε ό,τι αφορά την κοινωνική μέριμνα (υγεία, παιδεία, πολιτισμός και τόσα άλλα). Μέσα σε αυτές τις δυσκολίες, ο υπό εξάρτηση άνθρωπος βρίσκει πολλές φορές δικαιολογίες ή μάταιο ακόμα και να το προσπαθήσει να πλησιάσει ένα πρόγραμμα απεξάρτησης. Μέσα στα προγράμματα, όμως, είναι ο δρόμος που θα βρει συμμάχους στην προσπάθειά του όχι μόνο το θεραπευτικό προσωπικό, αλλά και τους ανθρώπους που είναι στην ίδια φάση με αυτόν. Ο δρόμος της απεξάρτησης δεν είναι σίγουρα μοναχικός, έχει εφόδια που πρέπει κάποιος να αναζητήσει και ασφαλώς να τολμήσει να ζητήσει βοήθεια. Τότε οι περισσότερες δυσκολίες μαλακώνουν.

Πόσο καιρό περνάει συνήθως κάποιος στο πρόγραμμα;
Το πρόγραμμα είναι στεγνό, χωρίς υποκατάστατα. Είναι δωρεάν και είναι εθελοντικό, χωρίς λίστες αναμονής. Οι δομές του ποικίλλουν και έχουν να κάνουν κάθε φορά με τις ανάγκες του ανθρώπου που πλησιάζει το ΚΕΘΕΑ και το ΚΕΘΕΑ Διάβαση. Ο στόχος είναι το πρωταρχικό κομμάτι της θεραπείας να μην ξεπερνάει τους 12 μήνες, αλλά αυτό κάθε έχει να κάνει και με τον καθένα και την πορεία της θεραπείας του. Περισσότερες πληροφορίες μπορεί να πάρει κανείς στις διαδικτυακές σελίδες του προγράμματος www.kethea-diavasi.gr.


 
Τι σε κάνει ευτυχισμένο σε όλο αυτό;
Έμαθα το θέατρο από έναν άνθρωπο που θεωρούσε την Τέχνη κοινωνική αποστολή, εκπαιδευτικό και πολιτικό εργαλείο, τον Λάκη Καραλή. Ο δάσκαλός μου με έμαθε, κυρίως εμπειρικά, πώς κάνεις θέατρο με ερασιτέχνες. Πώς συντονίζεις, πώς κινητοποιείς τα μέλη, πώς να βγάζεις στον καθένα το πιο καλό κομμάτι, αλλά σπουδαιότερο απ’ όλα πώς κάνεις θέατρο ομάδας. Με αυτό το εκπαιδευτικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο δεν θα μπορούσα να μην αισθάνομαι τυχερός που κάνω θέατρο με άτομα σε απεξάρτηση. Το θέατρο είναι θεραπευτικό ούτως ή άλλως -μην ξεχνάμε τα λόγια του Καρόλου Κουν, «κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας» - πόσο μάλλον όταν γίνεται με ανθρώπους που είναι σε ανάλογες διαδικασίες. Με κάνει ευτυχισμένο όταν βλέπω ανθρώπους που στην αρχή είναι βυθισμένοι στο εγώ τους, στους φόβους τους, με οπλοστάσιο την αντίδρασή τους, την απαξίωση και την ματαίωση, να κάνουν τα πρώτα δειλά βήματα στην αρχή. Με κάνει χαρούμενο να βλέπω να αλλάζει το σώμα τους, να φωτίζεται το πρόσωπό τους και να αλλάζει η ψυχική τους διάθεση. Να αρχίζουν να εκφράζονται, να ανακαλύπτουν, να ακούν και να βλέπουν διαφορετικά τον εαυτό τους και τους άλλους. Και τέλος, αυτό το άτομο που πριν κάποιο διάστημα βρισκόταν στον δρόμο κοντά στον θάνατο, τη μαυρίλα και τη μοναξιά, να νιώθει τι σημαίνει ζω, δημιουργώ με παρέα και βρίσκω διέξοδο στις υπαρξιακές μου αγωνίες μέσω του θεάτρου ομάδας.

Περίγραψε μας μια δύσκολη στιγμή που ίσως θα θυμάσαι για πάντα.
Δύσκολες στιγμές είναι όταν κάποιος εγκαταλείπει την ομάδα, φεύγει από το πρόγραμμα για προσωπικούς του λόγους ή από κακούς χειρισμούς. Όταν έχει φτιάξει σχέσεις και δεσμούς μέσα στο πρόγραμμα και αφήνει πίσω τους άλλους στην προσπάθειά τους. Τότε καλείσαι να επαναπροσδιορίσεις τι θέλει η ομάδα, αλλά και ο καθένας προσωπικά, να ιεραρχηθεί ο ομαδικός και ο ατομικός αγώνας στην πορεία προς την απεξάρτηση και να βρούμε άμυνες και δύναμη να συνεχίσουμε παρ’ όλες τις αντιξοότητες, μια και η μάχη είναι καθημερινή και δύσκολη και τα ψυχικά εφόδια είναι αυτά που δεν πρέπει να σπαταλιούνται, αλλά ούτε και να θεωρούνται δεδομένα..

Τι περισσότερο θα ζητούσες από την πολιτεία;
Μεγαλύτερη ανταπόκριση και καλύτερη αντιμετώπιση. Μια αντιμετώπιση σοβαρή, με σχέδιο και πρόγραμμα, όχι με σπασμωδικότητα, ή αντιμετωπίσεις τύπου «θεαθήναι». Η πρόληψη είναι ένας τομέας που δεν ρίχνουμε καθόλου βάρος. Ενημερώσεις, συζητήσεις, δουλειά σε σχολεία και συλλόγους με γονείς και κηδεμόνες. Υπάρχει αδιαφορία απ’ όλους μας. Κλείνουμε τα μάτια σε τόσα πολλά, τα ναρκωτικά θα κοιτάξουμε τώρα. Μα αυτά αγγίζουν το πιο ελπιδοφόρο κομμάτι, το πιο ευάλωτο μέρος των κοινωνιών, τη νεολαία. Πολλές φορές που κάνουμε δράσεις και παραστάσεις σε χώρους έξω από την κοινότητα, μας προσεγγίζουν γονείς και ρωτάνε. Έχουν αγωνία και είναι εντελώς ανενημέρωτοι. Ένα κομμάτι ενημέρωσης είναι και δική μας υπόθεση (των προγραμμάτων εννοώ), αλλά με ελλείψεις προσωπικού και υπερφορτωμένα ωράρια, αυτό πολλές φορές είναι μη εφικτό.

Μπορείς να μας πεις για τον μισθό σου;
Όταν ξεκίνησα να κάνω θέατρο ήμουν βέβαιος ότι δεν θα πλουτίσω από αυτό, πόσο μάλλον όταν κάνεις θέατρο με ερασιτέχνες, θέατρο που δεν είναι εμπορικό και δεν έχει καμία σχέση με την τηλεόραση και τα σίριαλ που σπανίως είναι καλά. Η Τέχνη δεν κοστολογείται. Πόσο μάλλον τώρα που η οικονομική ανέχεια έχει χτυπήσει το 80 τοις 100 των ανθρώπων και η τέχνη θεωρείτε πολυτέλεια ή και άχρηστη. Είναι γεγονός πως έχει μειωθεί το εισόδημά μου πάνω από το 50%.

Η χρήση ναρκωτικών ουσιών έχει καταστεί μια θλιβερή πραγματικότητα. Χιλιάδες νέοι καθημερινά παγιδεύονται στον εφιάλτη των ναρκωτικών και οι λόγοι είναι πολλοί. Θέλω να μου πεις -έτσι όπως το βιώνεις μέσα από την κοινότητα- αν το στίγμα της κοινωνίας είναι η χαριστική βολή.
Παλαιότερα ίσως ήταν έτσι. Υπήρχε άγνοια. Μαθαίνω πως το 1990 όταν έγινε στην πλατεία Αμερικής η πρώτη κοινότητα ΚΕΘΕΑ Διάβασης οι γείτονες δεν την αντιμετώπισαν με καλό μάτι. Μέχρι και αντικείμενα πέταγαν προς το μέρος του κτιρίου, ή αντιδράσεις του τύπου ότι θα κάνουν φασαρία ή θα μεταφερθεί η πιάτσα έξω από τα προγράμματα. Ή πολλά μέλη δεν έλεγαν καν στους συγγενείς και στους εργοδότες του ότι είναι σε πρόγραμμα απεξάρτησης. Τώρα όλα αυτά, 33 χρόνια μετά το πρώτο πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ, τα πράγματα είναι καλύτερα. Τα ίδια τα μέλη λένε στο οικογενειακό και εργασιακό τους περιβάλλον για την προσπάθεια τους. Σε εκδηλώσεις της κοινότητας βλέπεις κόσμο που έρχεται και μας στηρίζει. Συνεργαζόμαστε με συλλόγους, δήμους και φορείς και αυτοί με τη σειρά τους, στηρίζουν, τουλάχιστον σε ένα πρώτο επίπεδο ενημέρωσης ή φιλοξενίας, τις δράσεις των δημιουργικών μας εργαστηρίων. Έχουμε πολλή δουλειά ακόμα, αλλά τα πράγματα είναι καλύτερα.

Πώς αισθάνεσαι κάθε φορά που περνάς από της πιάτσες των ναρκωτικών;
Είναι πολύ δύσκολο να περνάς από τις πιάτσες. Μένω στο Κέντρο και οι εικόνες ανθρώπων να κάνουν χρήση, ή να είναι υπό την επήρεια ουσιών είναι σύνηθες φαινόμενο. Μια βόλτα από την Κεραμεικού και την Ιάσονος οποιαδήποτε ώρα και στιγμή είναι ένα «θέατρο» παραστάσεων σκοτεινών εμπειριών με κυρίαρχο πρωταγωνιστή τον θάνατο. Εξαθλιωμένα σώματα νέων ανθρώπων είναι από τα πιο ανατριχιαστικά θεάματα. Παγωμένα βλέμματα και ψυχές. Καταλαβαίνω πόσο σημαντικό είναι να φύγει κανείς όσο το δυνατόν γρηγορότερα από αυτόν τον λαβύρινθο. Χαίρομαι με έναν τρόπο όταν κάποιος πλησιάζει το πρόγραμμα, γιατί ξέρω από πού θέλει να ξεφύγει και ξέρω επίσης τι καινούργιους δρόμους θα ανακαλύψει μέσω της θεραπευτικής διαδικασίας, αλλά -και σε αυτό που μου αναλογεί- και μέσω της Τέχνης του θεάτρου.

Και τέλος θέλω να μου πεις μια ευχή, μια επιθυμία σου και ένα όνειρο.
Να ανακαλύψουμε καινούργιους τρόπους να κάνουμε θέατρο που θα βοηθάει και τον μετέχοντα και τον θεατή. Να κάνουμε ένα θέατρο που μέλη του να είναι οι αδικημένοι και οι άνθρωποι που θέλουν να ξαναβρούν το φως. Να καθαρίζει μέρα τη μέρα το τοπίο των ναρκωτικών. Να γίνουμε παρέα. Να κάνουμε θέατρο ομάδας.