Βενεζουέλα: Πώς χρεοκόπησαν βήμα-βήμα οι σοσιαλιστές

Ήταν Σεπτέμβριος του 2013 όταν για πρώτη φορά μετά την εποχή των διθυράμβων για την επιτυχή διαδοχή του ιστορικού ηγέτη της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβες από ένα δικό του παιδί, τον πρώην οδηγό λεωφορείου και συνδικαλιστή Νικολάς Μαδούρο, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια σημαντική κρίση.

Πιο σωστά, μια πρωτοφανή κοινωνική κρίση, διαρκώς κλιμακούμενη, με αφορμή τη δραματική έλλειψη χαρτιών υγείας στη χώρα και την αλματώδη αύξηση της τιμής των όποιων ελάχιστων ποσοτήτων χαρτιού είχαν απομείνει!

Ακούγεται τουλάχιστον παράδοξο, αλλά αυτή ήταν απλώς μια πράξη στο δράμα που τότε ξεκινούσε και έκτοτε εξακολουθεί να κλιμακώνεται στη χώρα αυτή της Λατινικής Αμερικής, μια χώρα που μέχρι πρότινος -και πάντως όσο ζούσε ακόμα ο φυσικός της ηγέτης Ούγκο Τσάβες- αποτελούσε πρότυπο οικονομικής και πολιτικής διάρθρωσης για τους ανά τον κόσμο αριστερούς στην ιδεολογία. Μια χώρα εξαιρετικά πλούσια σε πρώτες ύλες και δη σε πετρέλαιο, από το οποίο αντλούσε και αντλεί (;) δύναμη για να αντιπαρατεθεί ενίοτε και κόντρα στα κελεύσματα των δυτικών αγορών. Από τις οποίες πάντως δεν απείχε, έχοντας καταφέρει να συνδυάσει την αριστερή ιδεολογία και ρητορική με τον δυτικό, αστικό τρόπο διακυβέρνησης και έχοντας καταλήξει σε ένα μοναδικό στο είδος του καθεστώς, το οποίο ισορροπούσε περίτεχνα ανάμεσα στον κομμουνισμό και τον καπιταλισμό. Ενα καθεστώς που αίφνης μοιάζει να κατέρρευσε με το που πέθανε ο εμπνευστής του και, όπως όλα δείχνουν, ο μοναδικός που μπορούσε να το εφαρμόσει. Ο θρύλος Τσάβες…

JP Morgan: Βενεζουέλα, ένας αδύναμος κρίκος με πολύ πετρέλαιο

Η οικονομία της χώρας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα υψηλά αποθέματα πετρελαίου που διαθέτει. Ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί περίπου το 1/3 του ΑΕΠ της χώρας και παράγει περίπου το 80% των εξαγωγών. Η κυρίαρχη εταιρεία είναι η Petroleos de Venezuela (PDVSA). Η Βενεζουέλα είναι μία από τις 5 ιδρυτικές χώρες του ΟΠΕΚ. Ως αγροτική οικονομία έχει επίσης σημαντικούς πόρους, καθώς παράγει σημαντικές ποσότητες καφέ και κακάο. Μάλιστα το 1970 ήταν εξίσου σημαντικός παραγωγός καφέ όσο και η Κολομβία, αλλά σε βάθος χρόνου ο πετρελαϊκός τομέας έχει μειώσει αρκετά την αγροτική παραγωγή.

Η διάρθρωση της οικονομίας της είναι τέτοια ώστε να έχει αναπτυχθεί μια σχετικώς ευμεγέθης μέση αστική τάξη, κυρίως λόγω της επιλογής του ιστορικού ηγέτη της χώρας να αναπτύξει τη βιομηχανία, ενίοτε κρατική, συχνότερα σε κοινοπραξίες με δυτικούς, γεγονός που στάθηκε ικανός παράγων για τη δημιουργία αστών υπαλλήλων, επιστημόνων και εξειδικευμένου εργατικού προσωπικού με απολαβές μεγαλύτερες της αντίστοιχης τάξης των υπόλοιπων λατινοαμερικανικών χωρών.

Τα προβλήματα του Μαδούρο και το πεπερασμένο οικονομικό μοντέλο

Ο θάνατος του Τσάβες και η ανάδειξη του Νικολάς Μαδούρο ως διαδόχου του, ουσιαστικά αποτέλεσε το πρώτο crash test για το όλο σύστημα της Βενεζουέλας. Στην πραγματικότητα η πλευρά του Μαδούρο ισχυρίζεται πως από τον Απρίλιο του 2013, όταν ο ίδιος ανέλαβε την προεδρία της Βενεζουέλας, έχει ξεκινήσει μια διαδικασία αποδόμησής του, κατευθυνόμενη από τις ΗΠΑ που βρήκαν την ευκαιρία να ξηλώσουν ένα αριστερό καθεστώς από χώρα της ηπείρου τους! Η πραγματικότητα είναι πως το ίδιο το οικονομικό μοντέλο στο οποίο είχε βασίσει τις προηγούμενες δεκαετίες την ευμάρειά της η χώρα, τώρα έδειχνε το άσχημο πρόσωπό του, συνέπεια διεθνών εξελίξεων και αστάθμητων παραγόντων. Επί της ουσίας η Βενεζουέλα είχε στηρίξει την οικονομική της ισχύ και συνεπακόλουθα την κοινωνική της πολιτική στα έσοδα από το πετρέλαιο. Τα έσοδα αυτά εξαϋλώνονται μέρα με τη μέρα και βδομάδα τη βδομάδα εδώ και μήνες και τα ταμεία απλά αδειάζουν.

Προφανώς και συνετέλεσε και η κερδοσκοπική δράση συγκεκριμένων επιχειρηματικών ομάδων και ομίλων. Προφανώς και υπήρξαν εισαγωγείς και έμποροι που έκρυψαν προϊόντα για να κερδοσκοπήσουν με τις τιμές. Αλλά εξίσου λογικό είναι να μην προσφέρει καμία λύση η επιλογή της κρατικοποίησης των εγχώριων βιομηχανιών που δεν κάλυπταν τις ανάγκες της αγοράς σε αγαθά, από τη στιγμή που μόλις εξαντλήθηκε το στοκ τους έπαψε και η δυνατότητά τους να συνεχίσουν να τροφοδοτούν την αγορά, ελλείψει πόρων για αγορά πρώτων υλών από τις ΗΠΑ ή την Ασία.

Η αντίδραση των αστών

Στην πράξη πάντως και παρά το γεγονός ότι η οικονομική κρίση έχει γίνει πλέον αισθητή σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού, αυτοί που πρώτοι κατέβηκαν στους δρόμους και τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ήταν αυτοί που πρώτοι επλήγησαν από την κρίση. Δηλαδή οι αστοί. Η κρίση χτύπησε πρώτους και περισσότερο από τους υπόλοιπους όλους όσοι ανήκουν στα μεσαία και ανώτερα στρώματα του πληθυσμού, με τον Μαδούρο να τους κατηγορεί πως αντιδρούν επειδή επιθυμούν την ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησής του και τους ίδιους να θεωρούν πως ο σκληρός κομμουνισμός του και η απουσία εναλλακτικής πολιτικής τους αφαιρεί καθημερινά προνόμια.

Το παράδοξο της Βενεζουέλας είναι πως τα τελευταία χρόνια η φτώχεια μειώνεται και το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται. Με τη διαφορά πως αυτά αφορούν στα κατώτερα λαϊκά στρώματα που επωφελούνται των κοινωνικών μέτρων αλλά και της μείωσης της ψαλίδας με τη μεσαία τάξη. Απλώς η ψαλίδα κλείνει μόνο από τη μία πλευρά, αυτή των αστών της μεσαίας τάξης.

Τα μεσαία νοικοκυριά βλέπουν την αγοραστική τους δύναμη να συρρικνώνεται έναντι των πιο φτωχών. Ο πληθωρισμός τους τελευταίους 18 μήνες κινήθηκε από το 40% στο 56%. Μόνο που το ισχύον σύστημα -εμπνεύσεως Τσάβες- αναπροσαρμόζει τους μισθούς των εργατών και των φτωχότερων ομάδων σχεδόν αυτόματα στο εκάστοτε ύψος του πληθωρισμού, μειώνοντας σημαντικά τις επιπτώσεις για τον πληθυσμό. Τα έσοδα, όμως, των ελεύθερων επαγγελματιών, των καταστηματαρχών, των ανώτερων υπαλλήλων, των εκπροσώπων της μεσαίας και ανώτερης τάξης, δεν αναπροσαρμόζονται από κανένα αυτόματο σύστημα και διαρκώς μειώνονται.

Την πλήρη εικόνα της κατάστασης που επικρατεί τώρα στη Βενεζουέλα αποτύπωσαν τον περασμένο Σεπτέμβριο τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ που έδειχναν τον αντιπρόεδρο της Βενεζουέλας Ζόρζε Αρεάτζα να ανακοινώνει την «προσωρινή ανάληψη του ελέγχου και της λειτουργίας της μεγαλύτερης χαρτοποιίας της χώρας από την κυβέρνηση». Ηταν τότε που οι εικόνες στα δελτία έδειχναν τις πρώτες ουρές στα σούπερ μάρκετ και την έλλειψη χαρτιών υγείας! Η κυβέρνηση «έλυσε» το πρόβλημα αναλαμβάνοντας τον έλεγχο και τη λειτουργία του εργοστασίου της εταιρείας Paper Manufacturing Company στην Αράγκουα. Επισήμως πέτυχε τον «εξορθολογισμό της παραγωγής και διάθεσης του χαρτιού υγείας»... Για δύο μήνες. Μετά τελείωσαν τα αποθέματα και δεν υπήρξε διαθέσιμο κονδύλι για εισαγωγή νέων ποσοτήτων.

Ο Αρεάτζα δεν πτοήθηκε και δήλωσε πως η κυβέρνηση «εξ’ ονόματος του λαού και προστατεύοντας τα συμφέροντά του,δεν θα αφήσει να καταγραφούν κενά στη διανομή όλων των βασικών καταναλωτικών αγαθών. Ακόμα κι αν χρειαστεί να παρεμβαίνει σε τομείς της παραγωγής, της οικονομίας και του εμπορίου»...

Με τις δηλώσεις του αυτές ουσιαστικά φωτογράφισε τον ακήρυχτο πόλεμο που μαίνεται εδώ και μήνες στη Βενεζουέλα μεταξύ μιας μερίδας επιχειρηματιών, εισαγωγέων και βιομηχάνων και της κυβέρνησης Μαντούρο. Οι επιχειρηματίες κατηγορούν την κυβέρνηση για την πολιτική της, ιδίως όσον αφορά στην επιβολή πλαφόν στις τιμές βασικών αγαθών και αυστηρών περιορισμών στην εξαγωγή συναλλάγματος. Οι περιορισμοί αυτοί έχουν πλήξει καίρια τα συμφέροντα των πιο πλούσιων της χώρας, οι οποίοι με τη σειρά τους αντιδρούν επιβάλλοντας τεχνητές ελλείψεις σε βασικά αγαθά, ή υπερκοστολογώντας τα εισαγόμενα είδη.
Αυτό τον «πόλεμο» πλήρωσαν και πληρώνουν ακόμη όσοι έχουν πόρους, έστω πεπερασμένους, και δεν έχουν πρόσβαση σε αγαθά. Η μεσαία τάξη δηλαδή. Με αποκορύφωμα τις τελευταίες εβδομάδες που αρχικά στην πρωτεύουσα Καράκας και στη συνέχεια στα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα καταγράφηκαν σταδιακά ελλείψεις σε χαρτί τουαλέτας, γάλα, ρύζι και λάδι. Στα λίγα μαγαζιά που ακόμα πουλάνε τέτοια είδη, οι ουρές των καταναλωτών είναι τεράστιες και οι τιμές υπερδιπλάσιες σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα.

Η κυβέρνηση αντέδρασε μοιράζοντας σε fixed τιμές αυτά τα προϊόντα μέσω κοινωνικών παντοπωλείων και σούπερ μάρκετ με αυστηρή δοσολογία όμως: δύο φορές την εβδομάδα μπορεί πια να αγοράσει κανείς τα βασικά αγαθά του νοικοκυριού του.
Οι πλέον αγανακτισμένοι δεν φεύγουν από τους δρόμους. Μετά την ουρά στα μαγαζιά μαζεύονται στις πλατείες και συγκρούονται με την αστυνομία ζητώντας να σταματήσει η σοσιαλιστική οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Μαδούρο.

Ο τελευταίος, πιεζόμενος πια ακόμα και από φίλα προσκείμενες κυβερνήσεις νοτιοαμερικανικών χωρών, υπόσχεται τώρα αλλαγές στο ελεγχόμενο νομισματικό σύστημα της Βενεζουέλας μέσω του οποίου ο Ούγκο Τσάβες είχε επιτύχει να τροφοδοτεί την αγορά του με το απαιτούμενο ξένο συνάλλαγμα για την εισαγωγή των αναγκαίων ποσοτήτων πρώτων υλών, ανταλλακτικών και καταναλωτικών προϊόντων χωρίς να απεμπολεί την ισχύ του μπολιβάρ. Τώρα ο πρόεδρος Μαδούρο φέρεται να σχεδιάζει ριζική μεταρρύθμιση του νομισματικού συστήματος, η οποία, όπως όλα δείχνουν, θα περιλαμβάνει υποτίμηση του μπολιβάρ.

Η Βενεζουέλα μπορεί να το κάνει. Εχει ακόμα εθνικό νόμισμα. Αλλοι δεν έχουν πια τη δυνατότητα αυτή.  

Ένας χρόνος αναταραχών - Το χρονικό της κρίσης

Η υφέρπουσα κρίση στη χώρα κορυφώθηκε τους τελευταίους μήνες. Πρακτικά εδώ και έναν περίπου χρόνο η ανοχή -οι αντοχές πρωτίστως- των κατοίκων των μεγάλων αστικών κέντρων δοκιμάστηκε σκληρά και εντέλει τερμάτισε. Η αρχή του τέλους ξεκίνησε, ως είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις, από τους δρόμους, με μπροστάρηδες φοιτητές και υπαλλήλους.

18/02/2014: Οι μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που πραγματοποιούνταν εδώ και εβδομάδες στη Βενεζουέλα, οδηγήθηκαν σε ευθεία σύγκρουση με τις αρχές ασφαλείας. Αποτέλεσμα των βίαιων επεισοδίων ήταν τρεις νεκροί και πάνω από 60 τραυματίες σε αυτό που ήταν η μεγαλύτερη κινητοποίηση κατά του προέδρου Μαδούρο από την εκλογή του τον Απρίλιο του 2013. Η μη κυβερνητική οργάνωση OVV ανέβασε τον συνολικό αριθμό των ανθρώπων που έχουν χάσει τη ζωή τους σε βίαια επεισόδια και συγκρούσεις, από την ημέρα της εκλογής του Μαδούρο, στον εξωφρενικό αριθμό των 24.800! Ο πρόεδρος αντέδρασε συλλαμβάνοντας τρεις Αμερικανούς διπλωματικούς υπαλλήλους τους οποίους κατηγόρησε ότι συνωμοτούσαν εναντίον της κυβέρνησής του, ενώ μετά από λίγες ώρες παραδόθηκε στις αστυνομικές αρχές ο ηγέτης του κόμματος της «Λαϊκής Θέλησης» και εκ των αρχηγών  της αντιπολίτευσης, Λεοπόλδο Λόπες, τον οποίο ο Μαδούρο κατηγορούσε για «υποκίνηση αιματηρών ταραχών», χαρακτηρίζοντάς τον «φασίστα εμπνευστή πραξικοπήματος» εναντίον του!

11/04/2014: Μετά από σχεδόν τρεις μήνες με τον λαό στους δρόμους και σε βίαιες διαδηλώσεις ξεκινούν συνομιλίες του προέδρου της χώρας με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης. Ο  Μαδούρο συναντήθηκε, μεταξύ άλλων, με τον βασικό αντίπαλό του, ηγέτη της αντιπολίτευσης Ενρίκε Καπρίλες Ραδόνσκι, σε μια συνάντηση στην οποία παρόντες ήταν και οι υπουργοί Εξωτερικών τρίτων νοτιοαμερικανικών κρατών που κλήθηκαν ως ένα είδος ουδέτερων παρατηρητών και εγγυητών της εκεχειρίας! Ο Μαδούρο σε αυτή τη συνάντηση επέμεινε πως οι διαδηλώσεις, η αύξηση της εγκληματικότητας, οι αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις, ο καλπασμός του πληθωρισμού στο 56% και η έλλειψη βασικών καταναλωτικών αγαθών είναι απόρροια και αποτέλεσμα μιας «φασιστικής συνωμοσίας» με εμπνευστή τις ΗΠΑ και στόχο τον ίδιο. Στο τέλος έκλεισε πρόωρα τις διαπραγματεύσεις λέγοντας πως «κάθε μορφής επίσημη συμφωνία με την αντιπολίτευση θα με καθιστούσε προδότη του τσαβισμού και της σοσιαλιστικής πλατφόρμας»!

Από τη μεριά του ο ηγέτης της αντιπολίτευσης ξεκαθάρισε πως η αντιπολίτευση δεν επιθυμεί μια πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης, αλλά την εξεύρεση μιας λύσης για την αντιμετώπιση της φτώχειας, του πληθωρισμού, ο οποίος τότε είχε σκαρφαλώσει στο εξωφρενικό 56%.

27/05/2014: Ο λαός της Βενεζουέλας δίνει ακόμα ένα μήνυμα προς τον πρόεδρο Μαδούρο. Στις δημοτικές εκλογές στις πόλεις Σαν Κριστομπάλ και Σαν Ντιέγκο, πρωτεύουσες μεγάλων περιφερειών της χώρας, εξελέγησαν με συντριπτική πλειοψηφία δύο γυναίκες, η Πατρίσια Γκουτιέρεζ και Ρόζα Μπραντονίσιο, σύζυγοι των απερχόμενων δημάρχων που φυλακίστηκαν από την κυβέρνηση μετά την άρνησή τους να συνεργαστούν με τις αρχές για την αντιμετώπιση των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. Οι δύο πόλεις αποτελούν προπύργια της αντιπολίτευσης...

4/06/2014: Από το προεδρικό μέγαρο Μιραφλόρες ο πρόεδρος της Βενεζουέλας απηύθυνε ραδιοφωνικό μήνυμα προς τον λαό εγκαινιάζοντας μια νέα εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή με τίτλο «Σε επαφή με τον Μαδούρο». Στόχος της εκπομπής, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι να ανοίξει διάλογο με τον λαό, με σκοπό τον τερματισμό της πολιτικής κρίσης στη χώρα. Η ουσία είναι πλέον πως ο Μαδούρο δεν μπορεί πια να απευθυνθεί στον λαό με φυσική παρουσία καθώς κινδυνεύει από τις εκτός ελέγχου αντιδράσεις του λαού. Οι δρόμοι ανήκουν στην αντιπολίτευση.

Ο Μαδούρο και οι εσωτερικοί τριγμοί

Η περίπτωση της Βενεζουέλας πάντως, όσο διαφορετική κι αν είναι σε σχέση με ανάλογα προβλήματα που ενδεχομένως θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια ευρωπαϊκή χώρα, τόσο διδακτική είναι για το πώς διαμορφώνεται και κλιμακώνεται μια κρίση. Στην παρούσα φάση ο Μαδούρο αντιμετωπίζει τη μεσαία τάξη της χώρας του, όμως ακόμα έχει την ανοχή των λαϊκών τάξεων. Αυτών που δεν έχουν και τίποτε να χάσουν.

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας φαίνεται επίσης να μην αντιμετωπίζει ακόμη οποιαδήποτε αμφισβήτηση από τον στρατό, που θα μπορούσε να ανατρέψει και να επιταχύνει δραματικά τις εξελίξεις.

Πλην όμως όλα όσα συμβαίνουν στη χώρα τους τελευταίους 18 μήνες πυροδοτούν προβλήματα και τριγμούς στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος. Η νομή της εξουσίας ενώνει αλλά παράλληλα τροφοδοτεί και προσωπικές φιλοδοξίες. Στην παρούσα φάση το εσωτερικό πρόβλημα του Μαδούρο ακούει στο όνομα Χοσέ Βιέλμα. Ο περί ου ο λόγος είναι ο νυν κυβερνήτης της επαρχίας Ταχίρα, που κατηγορεί την κυβέρνηση Μαδούρο για αυταρχική στάση απέναντι στους διαδηλωτές. Ο ίδιος φέρεται μάλιστα να απαγόρευσε στις ένοπλες δυνάμεις που σταθμεύουν στην επαρχία του να εμπλακούν σε συγκρούσεις με τους διαδηλωτές. Το περίεργο είναι πως οι επικεφαλής των συγκεκριμένων στρατιωτικών δυνάμεων υπάκουσαν στη διαταγή του έπαρχου και όχι σε αυτή της κεντρικής κυβέρνησης!