Τα μυστήρια του αρχαίου θησαυρού: Νέα θεωρία για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων

Ο πιο ξακουστός και μυστηριώδης μηχανισμός της αρχαιότητας επανέρχεται στο προσκήνιο καθώς, σύμφωνα με δημοσίευμα του Live Science, δεν πρόκειται για έναν επιστημονικό μηχανισμό αλλά για ένα περίτεχνο παιχνίδι. Επιστήμονες του Εθνικού Πανεπιστημίου της Μαρ ντελ Πλάτα δημιούργησαν μια προσομοίωση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων σε υπολογιστή και εξετάζοντας τα τριγωνικά δόντια των γραναζιών διαπίστωσαν ότι οι κατασκευαστικές ανακρίβειες θα προκαλούσαν εμπλοκή και άρα εκ των πραγμάτων αυτό το περίτεχνο κατασκεύασμα δεν προσφερόταν για επιστημονική χρήση.

Κατόπιν τούτου, η ερευνητική ομάδα επιμένει ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων θα κατέληγε να χρησιμεύει μονάχα για παιχνίδι, που απλώς ήταν πολύ πιο έξυπνο για την εποχή του, με τα συστήματά του να μη λειτουργούν σαν ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής-πλανητάριο της εποχής, αλλά απλώς ως ένα μέσο ψυχαγωγίας.

Το συγκεκριμένο δημοσίευμα από τους Αργεντίνους επιστήμονες πολύ σύντομα πήρε τεράστια έκταση, αφού αναπαράχθηκε από κορυφαία έντυπα του κόσμου, με τους επιστήμονες ωστόσο που εμπλέκονται εδώ και χρόνια στη μελέτη του να επιμένουν ότι η πολυπλοκότητα του μηχανισμού δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να αφορά ένα παιχνίδι.

Το μυθιστορηματικό ναυάγιο

Δεν είναι όμως μόνο ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων που είναι τόσο μυθιστορηματικός, αλλά και το ομώνυμο ναυάγιο που έφερε στο φως αμέτρητους θησαυρούς, μεταξύ των οποίων και τον μηχανισμό, και εξακολουθεί να έλκει το επιστημονικό ενδιαφέρον. Το ναυάγιο, που βρέθηκε τυχαία για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 1900 από μια ομάδα σφουγγαράδων από τη Σύμη που βουτούσαν με πρωτόγονα σκάφανδρα και κράνη, κατέληξε να φέρει στο φως, ύστερα από προσπάθειες ενός ολόκληρου έτους, θησαυρούς που στολίζουν ακόμα τις περίοπτες προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Πρόσφατα μάλιστα χαρήκαμε πολλά από αυτά τα πρόσκαιρα ευρήματα στην περιοδική έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: 124 χρόνια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας» στο ισόγειο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, που τόσα χρόνια ενισχύει με τις χορηγίες τις επιστημονικές έρευνες που σχετίζονται με το ναυάγιο. Στο ναυάγιο επανήλθε μετά από 75 χρόνια ο Ζακ Ιβ Κουστό και να πραγματοποιήσει έρευνα στην περιοχή το 1976, ανακαλύπτοντας μάλιστα μια σειρά από τέχνεργα - κυρίως νομίσματα.

Στην περιοχή που πάντοτε είχε κόντρα τον καιρό -το περίφημο σημείο του Καβομαλιά δυσκόλεψε ακόμα και τον Οδυσσέα!- επιχείρησε εκ νέου ο ενάλιος αρχαιολόγος, Μπρένταν Φόλεϊ, ξεκινώντας προκαταρκτική έρευνα με τη βοήθεια των rebreathers (αναπνευστική συσκευή κλειστού κυκλώματος) ώστε να επιτύχει την πληρέστερη παραμονή σε βάθος 70 μέτρων σε μια σειρά από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με την άδεια του ελληνικού κράτους και τη συμμετοχή μελών της Ελληνικής Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, όπως του Θεοτόκη Θεοδούλου.

Πρόβλεψη των άστρων και των αγώνων!

Το τελευταίο και πιο αποτελεσματικό κομμάτι της επιχείρησης που λέγεται Ναυάγιο των Αντικυθήρων ονομάστηκε «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» και πραγματοποιείται μέχρι σήμερα με τη συμμετοχή μιας πολυπληθούς ομάδας, αποτελούμενης από καταδυόμενους αρχαιολόγους, τεχνικούς βυθού και δύτες, αλλά και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, όπως γεωλόγους, χημικούς και φυσικούς. Κύριος στόχος της παρούσας έρευνας -που στηρίζουν το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, το ίδρυμα Nereus Research, η ελβετική ωρολογοποιία Humblot και η Cosmote στην επικοινωνία- ήταν όχι μόνο να βρει νέα ευρήματα, όπως γινόταν μέχρι τώρα, αλλά με τη βοήθεια της τεχνολογίας να λύσει πολλά προβλήματα αναφορικά με τον ακριβή εντοπισμό του ναυαγισμένου πλοίου, την κατεύθυνσή του, αλλά και τις συνθήκες βύθισής του, κάτι άγνωστο έως τώρα.

Παρότι είναι άπειρες οι επιστημονικές μελέτες που έχουν προσπαθήσει να λύσουν τον άλυτο γρίφο ενός μηχανισμού που έφτασε να εμπνέει μέχρι ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς, ακόμα δεν έχει δοθεί σαφής απάντηση που θα έλυνε όλες τις απορίες. Το δυστύχημα είναι ότι η συσκευή βρέθηκε διαβρωμένη και θρυμματισμένη, που σημαίνει ότι δεν έχουμε στη διάθεσή μας όλα τα πολύτιμα στοιχεία που θα συνέβαλαν με αξιώσεις στη σαφή λύση του μυστηρίου. Αλλοι λένε ότι επρόκειτο για ένα είδος πρωτόγονου υπολογιστή με γρανάζια και έναν μηχανισμό που βοηθούσε τους Ελληνες της εποχής να προβλέπουν την κίνηση των πλανητών, όπως τη θέση του Ηλιου, της Σελήνης και την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, και άλλοι, όπως οι Αργεντίνοι επιστήμονες, με περίτεχνο παιχνίδι.

Σε αυτόν τον συναρμολογημένο πάνω σε ένα ξύλινο κιβώτιο (πυξίδα), μεγέθους όσο ένα λάπτοπ σήμερα, σχηματισμό είχε πάντως στηθεί ένας τόσο πολύπλοκος μηχανισμός που δεν μπορεί να αποκωδικοποιηθεί εύκολα ούτε με τα σημερινά δεδομένα. Εκτός από τα καιρικά φαινόμενα, το σύστημα αυτό μπορούσε να προβλέπει εκλείψεις, αλλά και να προσδιορίζει την ημερομηνία τέλεσης συγκεκριμένων αγώνων όπως των Ολυμπιακών. Υπάρχει μάλιστα η εικασία ότι μπορεί ο Αρχιμήδης που είχε εμπλακεί με τον σχεδιασμό τέτοιων μηχανισμών να είναι ο πνευματικός του πατέρας, ενώ άλλα τόσα σενάρια καταγράφουν κορυφαία πνεύματα που μπορεί να συνδέονται με την αδιανόητη σύλληψή του, πολύ προηγμένη ακόμα και για τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα.

Οι διαρκείς μελέτες, που δεν έπαψαν να πραγματοποιούνται αναφορικά με το ζήτημα, και η βοήθεια της τεχνολογίας έφεραν στο φως πολύτιμα συμπεράσματα, αποδεικνύοντας την υψηλή τεχνολογία ενός μηχανισμού που παραμένει εδώ και 22 αιώνες τόσο πολύπλοκος που δεν μπορεί παρά να ξεπερνά ένα περίτεχνο παιχνίδι, όπως επιμένει τώρα η ομάδα του Μαρ ντελ Πλάτα. Επιπλέον, στο βιβλίο του «Ενας φορητός κόσμος - Φέρνοντας στο φως τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, ένα επιστημονικό θαύμα του αρχαίου κόσμου» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης - ΠΕΚ) ο Αλεξάντερ Τζόουνς, ιστορικός των επιστημών με ειδίκευση στην Αρχαία Ελληνική Αστρονομία και μέλος αυτής της Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, αποκαλύπτει όλο το μυθιστορηματικό χρονικό της απίθανης ανακάλυψης του εκπληκτικού μηχανισμού, που έχει τόσα μυστικά όσα και οι επιστήμονες που εμπλέκονται στην αποκωδικοποίησή του.

Οταν είχε ανακαλυφθεί για πρώτη φορά, ανάμεσα σε άλλα ευρήματα στις αρχές του περασμένου αιώνα, ελάχιστοι φαίνεται να πίστευαν ότι η «ενεπίγραφη πλάκα», όπως την αποκαλούσαν, μπορεί να αποκαλύψει κάτι σπουδαίο, για να φτάσουμε σήμερα να τον παρομοιάζουμε είτε με παιχνίδι, είτε με υπολογιστή, είτε ακόμα και με έναν μηχανισμό με τον οποίο επικοινωνούσαν με άλλους προηγμένους κόσμους οι εξωγήινοι (έχει ειπωθεί ακόμα και αυτό!). Η ουσία είναι ότι κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι αυτό το θαυμάσιο δείγμα του προηγμένου Ελληνιστικού Κόσμου που είχε συγκεντρώσει το ενδιαφέρον κορυφαίων επιστημόνων και φιλοσόφων θα απασχολούσε τόσους αιώνες αργότερα τη διευρυμένη επιστημονική κοινότητα που αδυνατεί ακόμα να λύσει τους γρίφους του.

Σε τι δεν απαντούν οι Αργεντινοί επιστήμονες

Η συνέχεια ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, καθώς τα θραύσματα δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να δώσουν την εντύπωση ενός ενιαίου σχηματισμού και έπρεπε, καθώς λέγεται, να παρέμβει ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας, Σπύρος Στάης, που είχε την επίβλεψη του εγχειρήματος, κατά την επίσημη διάσκεψη που έγινε τότε στο Αρχαιολογικό Μουσείο, ο οποίος ως μαθηματικός πρόσεξε ότι πρόκειται για σύστημα οδοντωτών τροχών που διακρινόταν στην επιφάνεια της μια πλάκας και για μέρη ενός ενιαίου μηχανισμού. Ωστόσο, η πολυπλοκότητά του δεν βοηθούσε ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, με αποτέλεσμα όλες οι εργασίες να εστιάζουν στο θέμα της συντήρησης παρά της αξιολόγησης.

Το πρόβλημα επομένως είναι ότι ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης στοιχείων ακόμα και οι προσομοιώσεις δεν βοηθούν στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

Ενδεχομένως πιο πρόσφορη από τη λύση της προσομοίωσης να είναι μια εμβριθής μελέτη με τη συμμετοχή όλων των επιστημόνων, κάτι που έχει συμβεί με την περίπτωση της ομάδας των ερευνητών από το University College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (το περίφημο UCL), στο οποίο συμμετείχαν μάλιστα και δύο Ελληνες, η αρχαιομεταλλουργός Μυρτώ Γεωργακοπούλου και ο φυσικός Αρης Δακανάλης. Πρόκειται για την περίφημη Antikythera Research Team που οργάνωσε και σχετικό συνέδριο, αρχικά στις 30 Νοέμβρη και 1η Δεκέμβρη του 2006, και έναν χρόνο αργότερα προχώρησε σε σχετικές δημοσιεύσεις.

Οι ανακοινώσεις του ελήφθησαν σοβαρά υπόψη από την επιστημονική κοινότητα, αφού προέβλεπαν με σχετική ακρίβεια τις κινήσεις πλανητών γνωστών στην αρχαιότητα στις οποίες προέβαινε ο μηχανισμός. Τα ευρήματα αυτά έκαναν τον ερευνητή Μάικλ Ράιτ, που ήταν ο μόνος μέχρι τότε που είχε διαμορφώσει ένα υλικό μοντέλο με βάση τον μηχανισμό, να αλλάξει ριζικά τη ρεπλίκα που είχε σχεδιάσει και να φτιάξει καινούρια.

Αλλά απέναντί του είχε την Επιστημονική Ομάδα των Αντικυθήρων, η οποία με επικεφαλής τον Βρετανό καθηγητή Μαθηματικών Τόνι Φριθ, ο οποίος τον περιεργάζεται για πάνω από μία 20ετία, είχε καταθέσει πρόταση για το πώς ακριβώς ήταν ο μηχανισμός. Αλλά και αυτός αντικρίζοντας την ακριβή ρεπλίκα που κατέθεσε με τα δικά του επιστημονικά δεδομένα ο Ράιτ δεν μπορούσε να κρύψει τον ενθουσιασμό του.

Η πίσω όψη

Για να καταφέρουν τα ευρήματα να συμφωνούν με τα σημερινά, οι επιστήμονες μελέτησαν όλες τις θεωρείς των αρχαίων αστρονόμων και μελετητών και κατέληξαν σε συμπεράσματα εκπληκτικά ακόμα και για τις σύγχρονες επιστήμες. Σύμφωνα άλλωστε με μία ακόμα επιστημονική ανακοίνωση που ήρθε στο φως πριν από δύο χρόνια, έχουν καταφέρει πλέον να αποκωδικοποιηθούν όλες σχεδόν οι επιγραφές που περιέχουν τα δεκάδες θραύσματα που υπάρχουν στην πίσω όψη του μηχανισμού και μας αποκαλύπτουν το μέγεθος της τεχνολογίας που είχαν οι Αρχαίοι Ελληνες, πολύ πιο εξελιγμένης από αυτή που ακολούθησε τις επόμενες χιλιετίες.

Το ζήτημα, λοιπόν, είναι να συγκεντρωθούν όλα αυτά τα συμπεράσματα και να υπάρξουν συγκρίσεις ώστε να μπορέσουν να έρθουν στο φως όλα τα μυστικά αυτού του εκπληκτικά προηγμένου μηχανισμού, μιας ζωντανής απόδειξης της εξελιγμένης πορείας των αρχαίων αλλά και των ανθρώπων του Ελληνιστικού Κόσμου στον τομέα των επιστημών - και όχι μόνο.
Μέχρι τότε απλώς θα προστρέχουμε σε μία ακόμα θεωρία που ξεδιπλώνει κάποια από τα επιμέρους μυστικά του και θα χρειαζόμαστε έναν Ιντιάνα Τζόουνς για να λύσει πλήρως το μυστήριο.

ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΑΡΓΕΝΤΙΝΟΙ

Η ερευνητική ομάδα δημιούργησε μια προσομοίωση του μηχανισμού σε υπολογιστή και εξετάζοντας τα τριγωνικά δόντια των γραναζιών διαπίστωσε ότι οι κατασκευαστικές ανακρίβειες θα προκαλούσαν εμπλοκή και άρα εκ των πραγμάτων αυτό το περίτεχνο κατασκεύασμα δεν προσφερόταν για επιστημονική χρήση, αλλά μόνο για παιχνίδι που απλώς ήταν πολύ πιο έξυπνο για την εποχή του, με τα συστήματά του να μη λειτουργούν ως ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής-πλανητάριο της εποχής, αλλά απλώς ως ένα μέσο ψυχαγωγίας

Η ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΘΕΩΡΙΑ

Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι ο μηχανισμός ήταν ένα είδος πρωτόγονου υπολογιστή με γρανάζια και ένας μηχανισμός που βοηθούσε τους Ελληνες της εποχής να προβλέπουν την κίνηση των πλανητών, όπως τη θέση του Ηλιου, της Σελήνης και την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, τις εκλείψεις, αλλά και να προσδιορίζει την ημερομηνία τέλεσης συγκεκριμένων αγώνων όπως των Ολυμπιακών

Η ANTIKYTHERA RESEARCH TEAM

Για έναν άθλο της αρχαίας ελληνικής μεγαλοφυΐας μιλούν οι επιστήμονες της διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας UCL Antikythera Research Team. Η ομάδα ρίχνει φως στον τρόπο λειτουργίας των γραναζιών στο μπροστινό μέρος του μηχανισμού. Οπως είπε ο επικεφαλής καθηγητής Τόνι Φριθ του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών, «ο Ηλιος, η Σελήνη και οι πλανήτες παρουσιάζονται με τρόπο που αποτελεί έναν εντυπωσιακό άθλο της αρχαίας ελληνικής μεγαλοφυΐας»