Κωνσταντίνος Γιάνναρης: «Η Αριστερά πήρε την εξουσία και έχασε την ηγεμονία»

Μια συμμορία από εφήβους που ληστεύουν κάπως άσκοπα και σχεδόν μυθιστορηματικά καταστήματα και σπίτια πλούσιων Γερμανών, μια απίστευτα αισθησιακή έφηβη πρωταγωνίστρια σε αρχηγικό ρόλο, τοπία από τη βασανισμένη Αθήνα -το Γαλάτσι, την πλατεία Βικτωρίας, τα μικροαστικά προάστια-, αίμα που κοχλάζει, ερωτισμός, ατμόσφαιρα και μια ζωή στα όρια. Ολα αυτά δηλαδή που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζουν το σινεμά του Κωνσταντίνου Γιάνναρη και έρχονται να γίνουν ακόμα πιο έντονα ή να λειτουργήσουν με τρόπο πολύ πιο εσωτερικό στη νέα του ταινία που μόλις βγήκε στις αίθουσες με τον τίτλο «Το Ξύπνημα της άνοιξης» από την Odeon. 

Μόνο που τώρα ο γεννημένος στο Σίδνεϊ σκηνοθέτης αποφάσισε να γίνει πιο αισθησιακός στην κινηματογραφική ματιά του, δίνοντας τον πρώτο λόγο σε ένα κορίτσι που αναλαμβάνει τον ρόλο της πλανεύτρας - και η αλήθεια είναι ότι η Δάφνη Πατακιά κλέβει κυριολεκτικά την παράσταση: «Είναι όντως ειρωνικό αν σκεφτείς», λέει ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης μιλώντας στο «ΘΕΜΑ», «ότι περιμένει κανείς άλλη μια “αγορίστικη” ταινία από τον Γιάνναρη με γκέι ταυτότητα και έρχεται μια γυναίκα για να συγκεντρώσει πάνω της τα φώτα αναλαμβάνοντας τον ηγετικό ρόλο της συμμορίας και υποσκάπτοντας τους μάγκες. Είναι τρομερό, αλλά η Ιωάννα -την οποία υποδύεται η Πατακιά- έχει μεγάλη πέραση σε όλες τις ηλικίες - από νεαρούς έως την 82χρονη θεία μου που είχε ενθουσιαστεί». 

Oχι τυχαία και πάλι, η Πατακιά κλήθηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βερολίνου ως ξεχωριστό ταλέντο να συμμετάσχει στον θεσμό του Shooting Star, αφού στην ταινία ξεδιπλώνει όλο της το ταλέντο ως έφηβη Λαίδη Μάκβεθ με ψυχρό βλέμμα και απίστευτο ερωτισμό.

Για μια ακόμα φορά, πάντως, ο Γιάνναρης αποδεικνύεται γοητευτικά παράφορος στα κινηματογραφικά του μέσα και στην αφήγηση, οπλίζοντας τα χέρια εφήβων που γεύονται την περιπέτεια της παραβατικότητας κλέβοντας και διαμορφώνοντας ένα παράξενο τρίγωνο με κεντρικά πρόσωπα, εκτός από την Πατακιά, τον υπέροχο Κώστα Νικούλι και τον ξεχωριστό Κωνσταντίνο Ελματζίογλου. Οι τρεις πιτσιρικάδες συλλαμβάνονται από την Αστυνομία και από εκεί αρχίζει το φλας μπακ μιας όμορφης κινηματογραφικής αφήγησης με μακρινά και κοντινά πλάνα, φωτογραφικά εσταντανέ που παρεμβάλλονται στην αφήγηση και με μια σειρά από καινοτομίες που δείχνουν ότι ο Γιάνναρης βρίσκεται στα καλύτερά του.

Από τα καλάσνικοφ στην εφηβική άνοιξη

«Ο Θεός έπλασε τους ανθρώπους, ο Κολτ τούς έκανε ισοδύναμους» είναι ένα από τα μότο της ταινίας, όπως και το «Ξέρεις, είναι ωραία η βία». «Ασφαλώς και κρύβει έναν υπόγειο ερωτισμό», σχολιάζει σχετικά ο Γιάνναρης. «Νομίζω πάντως ότι στους Ελληνες αρέσει η βία, όπως και ο θεατρινισμός γύρω από αυτήν. Ολοι θέλουν να γίνουν κινηματογραφικοί αστέρες με έντονο και βίαιο τρόπο, να βγουν έξω να φωνάξουν, να καταραστούν το σύστημα, τα λαμόγια, τους φασίστες - όποιον βρουν. Το βλέπεις με τους αγρότες στα τρακτέρ, υπάρχει μια παραφορά, ένα ξέσπασμα μιας ανελέητης λεκτικής και σωματικής βίας. Και φυσικά μην ξεχνάμε τους φίλους μας τους ανάρχες - όλοι μέσα σ’ αυτό το τουρλουμπούκι που έχει χαρακτηριστικά μιας παιδικότητας που μάλλον ταιριάζει στην κουλτούρα μας. Ωρες-ώρες μάλιστα αναρωτιέμαι: “Μα πού στο καλό είναι αυτός ο σοφός λαός που αποφασίζει; Πού κρύβεται;”. Ως Ελληνες προτιμάμε να πιστεύουμε και να διαισθανόμαστε παρά να σκεφτόμαστε και να ξέρουμε - κι αυτά είναι κατεξοχήν χαρακτηριστικά εφηβείας. Εξ ου και το όνομα της ταινίας που τελικά τον άλλαξα από “Καλάσνικοφ” σε “Ξύπνημα της άνοιξης”, η οποία εμπνέεται τύποις τελικά από το ομώνυμο θεατρικό του Φρανκ Βέντεκιντ. Ουσιαστικά αναφέρεται στην εφηβεία και σ’ αυτό το διονυσιακό, οργιαστικό, εκρηκτικό και αυθόρμητο μείγμα πέρα από τη σκέψη - όπως ένα λουλούδι που ήταν ένα τίποτα και ξαφνικά ανθίζει. Είναι σχεδόν κανιβαλιστικό και έχει μια παράδοξη αγριότητα αν το καλοσκεφτείς το ξαφνικό άνθισμα της άνοιξης».

Βέβαια πολλοί κατηγόρησαν τον Γιάνναρη ότι δεν αγάπησε τους ήρωές του όπως στο «Από την άκρη της πόλης», αλλά ο ίδιος επιμένει ότι ως καλλιτέχνης και ιδανικός παρατηρητής ήθελε να ακολουθήσει τις αλλαγές που συμβαίνουν ούτως ή άλλως στην Ελλάδα του σήμερα. «Τότε ήταν σαφές ότι βλέπαμε τους μετανάστες ως αισθησιακούς και περιθωριακούς τουρίστες τους οποίους παρατηρούσαμε εκ του ασφαλούς, αφού δεν ήταν ακόμα ενσωματωμένοι», εξηγεί σχετικά ο Γιάνναρης και συνεχίζει: «Προτιμούσαμε να αγναντεύουμε από μακριά το περιθώριο και να βουτάμε το δάχτυλο στην πισίνα της αμαρτίας, μέχρι όμως ενός σημείου. Ωστόσο, τα παιδιά του τότε περιθωρίου έτρεφαν ελπίδες που τώρα έχουν ξεφτίσει. Σε αντίθεση με το “Από την άκρη της πόλης”, οι έφηβοι στο “Ξύπνημα” δεν έχουν καμία χαρά, όπως συμβαίνει και στην πραγματικότητα. Η ιστορία είναι πέρα για πέρα σκοτεινή, αφού ξεκινάει με τη σύλληψή τους από την Αστυνομία, ενώ στην “Aκρη” το κράτος εμφανιζόταν μόνο στο τέλος. Τώρα όμως η προοπτική έχει χαθεί από το πρώτο κιόλας πλάνο, όπως και στην ίδια τη χώρα - η Ελλάδα του 2000 δεν είναι η Ελλάδα του 2016».



Η Δάφνη Πατακιά με τον Κώστα Νικούλι σε σκηνή από το «Ξύπνημα της άνοιξης» που ήδη προβάλλεται στις αίθουσες



Στην ταινία του Γιάνναρη η Δ. Πατακιά κλέβει την παράσταση στον ρόλο της Ιωάννας, μιας έφηβης Λαίδης Μάκβεθ με ψυχρό βλέμμα και απίστευτο ερωτισμό: «Είναι τρομερό, αλλά η “Ιωάννα” έχει μεγάλη πέραση σε όλες τις ηλικίες - από νεαρούς έως την 82χρονη θεία μου που είχε ενθουσιαστεί», λέει ο σκηνοθέτης

Σε μία από τις πρώτες σκηνές ο πατέρας ενός από τους εφήβους μιλάει στο τηλέφωνο με κάποιον πρώην σύντροφο ζητώντας του χρήματα και βρίζοντας τις τράπεζες και το κεφάλαιο: «Οντως παρακολουθούμε όλη την πορεία των πρώην αριστερών, που τώρα δείχνουν να έχουν άλλη σχέση με το χρήμα. Πρόκειται για την εξέλιξη ενός ταξιδιού: αν ο “Ομηρος” ήταν η ενδιάμεση στάση με κάποιους να αντιστέκονται και άλλους γοητευμένοι από το Σύνδρομο της Στοκχόλμης να γίνονται ψυχολογικά όμηροί του και να πραγματοποιούν τελικά το ταξίδι, εδώ αυτά τα παιδιά φαίνεται να το έχουν κάνει ήδη και ότι πάνε να μαζέψουν τα τελευταία κομμάτια». Εύλογα αναρωτιέται κανείς σε ποιον βαθμό θεωρεί ο ίδιος ο Γιάνναρης ότι υπάρχει ακόμα τρόπος αντίστασης και αν γοητεύεται από τους ανθρώπους των κινημάτων ή του δρόμου - τουλάχιστον στην ταινία είναι πολλά και έντονα αυτά τα στοιχεία: «Νομίζω ότι πρόκειται για έναν ειρωνικό διάλογο, ένα δούναι και λαβείν. Από το χτύπημα του νεαρού πρωταγωνιστή από τους μπάτσους έως τα συνθήματα κατά των μπάτσων στους τοίχους, όλα είναι ταυτόχρονα ειρωνικά και ανατριχιαστικά. Χαρακτηριστική και η σκηνή στο λατομείο με το μαύρο σκηνικό που ουσιαστικά συμβολίζει την κάθοδο στον Αδη. Οπότε, για ποια αντίσταση μιλάμε; Σε ποια ακριβώς βάση στήθηκε μια αληθινή μορφή αντίστασης τα τελευταία 6 χρόνια; Ή μήπως ήταν ένα ψέμα για το οποίο προφανώς θα αποφανθούν οι ιστοριογράφοι του μέλλοντος; Αν και έχω μια αίσθηση ότι πρόκειται για τη διαιώνιση της ίδιας πολιτικάντικης στάσης. Επίσης, δεν μπορώ να καταλάβω, ίσως γιατί κατά βάθος είμαι Αγγλοσάξονας, την ανοχή απέναντι στην κατάληψη του δημόσιου χώρου, από όποιον κι αν προέρχεται, σε αυτή τη χώρα. Τα πάντα γίνονται χωρίς όρια και δίχως κανόνες. Ολόκληρη η Ελλάδα φαίνεται να μην έχει όρια - από τον παραβάτη που πάει αντίθετα στον δρόμο μέχρι τον άγνωστο που θα καπνίσει το πούρο του δίπλα σου. Το «χωρίς όριο» αρχίζει από τα μικρά και επεκτείνεται παντού. Οι μόνοι κανόνες που δείχνουν να επιβάλλονται σχεδόν καταλυτικά είναι στον στενό οικογενειακό κλοιό, αλλά εδώ πρόκειται για φατρία. Είναι κάτι προμοντερνιστικό, μιας άλλης εποχής».

Η οικογένεια, η Αριστερά και τα ψέματα

Από την άλλη, μιλώντας για την οικογένεια σημειώνει πως δεν είναι τυχαίο ότι όλο το σύγχρονο «παράδοξο ελληνικό σινεμά», για το οποίο μιλάνε στο εξωτερικό, δεν είναι κάτι άλλο παρά ένα ανάποδο σχόλιο για την ελληνική οικογένεια. «Ναι, συμφωνώ, και ίσως δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς αφού η οικογένεια είναι ο πιο σημαντικός και διεστραμμένος θεσμός που έχουμε στην Ελλάδα. Παρότι δεν μου αρέσουν το ίδιο όλες οι ταινίες του “παράδοξου σινεμά”, χαίρομαι που παίρνει σβάρνα όλες τις κυρίαρχες αφηγήσεις. 

Χαρακτηριστική είναι, για παράδειγμα, η μεγάλη αφήγηση περί Αριστεράς, η οποία θεωρώ ότι πρέπει να νιώθει πολύ άβολα σήμερα που πήρε την εξουσία και έχασε την ηγεμονία. Είναι τραγική στιγμή για τον χώρο να βλέπει τα τελευταία πέπλα να πέφτουν και να στηρίζεται σε λάθος ανθρώπους για να την εκπροσωπήσουν συμβολικά». Πάντως τον Γιάνναρη δεν τον θλίβει μόνο η κατάσταση στην Ελλάδα, αφού «όλοι έχουμε κάνει τεράστια λάθη -και οι πατρίκιοι και οι πληβείοι- και όλοι έχουμε βάλει το πετραδάκι μας χτίζοντας ένα σύστημα που κατέρρευσε υπό το βάρος των ψεμάτων. Φαίνεται πάντως να μας αρέσει το ψέμα. Το λατρεύουμε. Δεν μπορούμε το απόλυτα στεγνό, ορθολογικό γεγονός και τη λογική διαπίστωση». Οι ψευδαισθήσεις όμως φαίνεται ότι δεν τέλειωσαν μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη, και με αυτό ο Γιάνναρης συμφωνεί απόλυτα. «Το φαντασιακό της Ευρώπης τελείωσε με έναν κρότο και έναν λυγμό. Πώς ακριβώς, λοιπόν, θα επαναπροσδιορίσουμε αυτή την ταυτότητα; Ουσιαστικά αυτή τη στιγμή μεγάλο ποσοστό των Ευρωπαίων πολιτών είναι μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς, Γάλλοι, Βέλγοι κ.λπ., που διαμόρφωσαν μια πολυπολιτισμικότητα, φαινομενική όμως. Μάλλον επρόκειτο για μια παράδοξη μορφή απαρτχάιντ που έλεγε “εντάξει, κάνε ό,τι θέλεις, αλλά μόνο στο σπίτι σου”, κρύβοντας μια υποσυνείδητη απέχθεια για τον άλλο που βρίσκεται ακριβώς δίπλα σου».