Eθνική Λυρική Σκηνή: «Δέσπω – Ελληνικοί χοροί»

Πρόκειται για την όπερα Δέσπω του Παύλου Καρρέρ και τους Ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα που αποτελούν την παραγωγή «Δέσπω – Ελληνικοί χοροί» η οποία είναι μέρος του μεγάλης κλίμακας επετειακού προγράμματος με το οποίο η ΕΛΣ τιμά τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

Χορηγός της παραγωγής είναι η Τράπεζα Πειραιώς ενώ το επετειακό πρόγραμμα της ΕΛΣ υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Η παραγωγή τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Για τη φιλόδοξη αυτή παραγωγή, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης προσκάλεσε σημαντικούς νέους Έλληνες καλλιτέχνες, δίνοντάς τους την ευκαιρία να δώσουν ζωή στα έργα αυτά και να εκφράσουν τις δικές τους σκέψεις πάνω στην έννοια της επανάστασης. Ο ίδιος σημειώνει: «Η επιθυμία μας αναφορικά με το επετειακό πρόγραμμα του 2021 είναι να δώσουμε αφορμές για σκέψη και αναστοχασμό, ακόμα και για διαφωνίες. Δεν θα αναπαραγάγουμε τα στερεότυπα των εθνικών επετείων, αλλά, μέσω του καλλιτεχνικού μας έργου, ελπίζουμε να φωτιστεί η σπουδαία αυτή στιγμή της ιστορίας μας, με τρόπο ψύχραιμο και ενωτικό. Η παραγωγή «Δέσπω – Ελληνικοί χοροί» φέρνει δύο σπουδαία έργα της ελληνικής μουσικής επί σκηνής μέσα από τη ματιά σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών».

Η Δέσπω χαρακτηρίζεται ως το πρώτο ελληνικό τραγικό μελόδραμα. Βασίζεται στο μονόπρακτο του Αντωνίου Μανούσου «Ο ηρωικός θάνατος της Δέσπως και των νυφάδων της εις τον πύργον του Δημουλά». Aφορά τα γνωστά γεγονότα στο Σούλι το 1803, πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης. Η όπερα ολοκληρώθηκε από τον Παύλο Καρρέρ το 1875 και πρωτοπαρουσιάστηκε στην Πάτρα, στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων, ανήμερα Χριστούγεννα του 1882.

Οι 36 Ελληνικοί χοροί του Νίκου Σκαλκώτα αντλούν την έμπνευσή τους από τη δημοτική μουσική και έχουν οργανωθεί σε τρεις σειρές των δώδεκα χορών. Η συνεργασία του συνθέτη με τη Μέλπω Μερλιέ, η οποία του ζήτησε να μεταγράψει σε νότες 44 δημοτικά τραγούδια από ηχογραφήσεις 78 στροφών, τον ενέπνευσε προκειμένου να χρησιμοποιήσει υλικό δημοτικής ή δημοτικοφανούς μουσικής σε έναν σημαντικό αριθμό ατονικών και δωδεκάφθογγων έργων του.

Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διευθύνει και στα δύο έργα ο ανερχόμενος αρχιμουσικός Γιώργος Ζιάβρας, ο οποίος ως Έλληνας που ζει και εργάζεται στο εξωτερικό βίωσε ιδιαίτερη συγκίνηση μελετώντας τα έργα αυτά. «Έχω καταγωγή από την Ήπειρο και, κάθε φορά που θα ακούσω ένα ηπειρώτικο μοιρολόι, συγκινούμαι βαθιά. Αισθάνομαι ότι είναι πολύ σημαντική αυτή η επέτειος για να γνωρίσουμε την ιστορία μας και να δούμε πού βρισκόμαστε σήμερα. Θα ήταν ευχής έργο ο εορτασμός αυτός να καταφέρει να μας κάνει να συνεννοηθούμε μεταξύ μας».

Τη σκηνοθεσία της Δέσπως υπογράφει ο διακεκριμένος σκηνοθέτης Γιώργος Νανούρης, τα σκηνικά-κοστούμια ο Άγγελος Μέντης και τους φωτισμούς ο Αλέκος Γιάνναρος. Ο Γιώργος Νανούρης σημειώνει για το έργο και τη σημασία του στη σημερινή εποχή: «Διακόσια χρόνια πριν: μια γυναίκα πολεμά μέχρι την τελευταία ρανίδα και μένει στην ιστορία για την αντίστασή της. Διακόσια χρόνια μετά: σε όλο τον κόσμο οι γυναίκες πολεμούν και αντιστέκονται ακόμα για τα δικαιώματά τους. Σήμερα η Δέσπω επιστρέφει για να θυμίσει πώς αγωνίζονται οι γυναίκες».

Τον ομώνυμο ρόλο στην όπερα Δέσπω ερμηνεύει η διακεκριμένη μεσόφωνος Άρτεμις Μπόγρη, η οποία αναφέρει: «Η Δέσπω είναι μια γυναίκα έμπνευση, μια μαχήτρια που αποφασίζει να είναι ελεύθερη, έστω και νεκρή, αντί να σκλαβωθεί στους Τούρκους. Η Δέσπω είναι μια προσωπικότητα η δύναμη της οποίας μπορεί να δώσει κουράγιο σε κάθε γυναίκα της εποχής μας». Μαζί με την Μπόγρη, στην όπερα πρωταγωνιστούν οι Δημήτρης Πακσόγλου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Γιάννης Σελητσανιώτης, ενώ συμμετέχει η Χορωδία της ΕΛΣ.

Τους Ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα ερμηνεύει το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε χορογραφίες Πατρίσιας Απέργη και Λίντας Καπετανέα – Γιόζεφ Φρούτσεκ. Η Πατρίσια Απέργη ονόμασε τη χορογραφία της Εθνική ενηλικίωση. Τα σκηνικά υπογράφει ο Δημήτρης Νασιάκος, τα κοστούμια η Πατρίσια Απέργη και η Ειρήνη Γεωργακίλα, τους φωτισμούς ο Νίκος Βλασόπουλος και τον ηχητικό σχεδιασμό ο Αλέξανδρος Δράκος- Κτιστάκης. Η χορογράφος σημειώνει για το έργο: «Με αφορμή την επέτειο ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους, το έργο Εθνική ενηλικίωση μιλάει για έναν κόσμο του σήμερα που, ενώ δανείζεται στοιχεία από το παρελθόν, αναφέρεται στις ανάγκες, τις προκλήσεις και τις διεκδικήσεις μιας σύγχρονης κοινωνίας. Έναν κόσμο που επεξεργάζεται τα διαφορετικά στοιχεία της ελληνικής ταυτότητας και κληρονομιάς, με το αποτύπωμα που άφησε ο απελευθερωτικός αγώνας, μέσα όμως από το φίλτρο των ανθρώπων του σήμερα. Για μας ο κόσμος αυτός είναι μελαγχολικός αλλά και ζωογόνος. Δυστοπικός αλλά και πολλά υποσχόμενος. Ανήκει στο τότε αλλά ανήκει και στο τώρα. Αντανακλά τις αντιθέσεις του λαού μας και την πολυπλοκότητα της ιστορίας μας. Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο, η συνομιλία με την εμβληματική μουσική αλλά και τη συνθετική ιδιοφυΐα του Σκαλκώτα γεννάει και αναδεικνύει στον κόσμο αυτό όλο το πάθος αλλά και τη μελαγχολία μιας σύγχρονης γενιάς».

Οι RootlessRoot – Λίντα Καπετανέα, Γιόζεφ Φρούτσεκ ονόμασαν τη δική τους χορογραφία Finality. Στη χορογραφία αυτή τα σκηνικά υπογράφει ο Πάρις Μέξης, τα κοστούμια η Ίζαμπελ Λόας, τους φωτισμούς ο Περικλής Μαθιέλλης και τον ηχητικό σχεδιασμό ο Χρήστος Παραπαγκίδης. Οι χορογράφοι αναφέρουν: «Χορεύουμε. Πέφτουμε. Και το χαιρόμαστε. Δεν υπάρχει τίποτε παραπάνω από αυτό και δεν υπάρχει τίποτε μεγαλύτερο από αυτό. Φέρουμε το σώμα μας, το βάρος μας, την ύπαρξή μας και τη μνήμη μας. Δημιουργούμε ιστορίες για ήρωες, για θεούς, για μύθους, για γεγονότα. Με αυτή τη διαδικασία ο κόσμος μας εκτείνεται πέρα από το σώμα μας, πέρα από τον χρόνο και τον χώρο. Από την άλλη φέρουμε και την Ιστορία. Τιμούμε το παρελθόν και ο τρόπος με τον οποίο το αντιμετωπίζουμε μας καθορίζει. Άλλοτε μένουμε προσκολλημένοι στο παρελθόν αποτυγχάνοντας να δούμε τι υπάρχει ακριβώς μπροστά στα μάτια μας. Άλλοτε πάλι δεν το γνωρίζουμε και είμαστε εντελώς χαμένοι. Μπορούμε να εμπνευστούμε πραγματικά από την Ιστορία όπως από κάθε ιστορία; Μπορούμε να σταματήσουμε να τη μειώνουμε σε τυποποιημένα κείμενα και αδιάφορες επαναλήψεις;».

H παραγωγή βιντεοσκοπήθηκε στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ στις 6 και 7 Μαρτίου 2021 και θα είναι διαθέσιμη στην GNO TV από τις 17 Μαΐου έως και τις 31 Ιουλίου 2021 στο www.nationalopera.gr/GNOTV