«Μνήμη ενάντια στη λήθη»

Με αφορμή το επεισόδιο Μπαρμπαρούση στη Βουλή θυμήθηκα τον Μίλαν Κούντερα – τον συγγραφέα που ζώντας στον παράδεισο του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού έγραψε κάποτε το εξής: «Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη» [Μίλαν Κούντερα, Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης, μτφ. Α. Τσάκαλης, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1981].

«Ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη» παντού και πάντα αποτελεί την καλύτερη ασπίδα των πολιτών απέναντι στις συμπεριφορές που θίγουν και τραυματίζουν την Ελευθερία και την Δημοκρατία. Και τον αγώνα αυτό τον ενισχύει σταθερά η Τέχνη και οι άνθρωποι της, οι οποίοι στις δύσκολες ώρες απέναντι σε καταπιεστικά καθεστώτα ορθώνουν την δημιουργική τους διάθεση .Με αυτή την έννοια μια έκθεση που συνεχίζεται στο κέντρο της Αθήνας στην αίθουσα του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ) στη Βαλαωρίτου μπορεί να λειτουργήσει πέραν όλων των άλλων και ως φόρος τιμής για τους εικαστικούς καλλιτέχνες που με τα έργα τους αψήφησαν την καταπίεση, τις απειλές και την λογοκρισία της χούντας. Η έκθεση “Εναντίωση - Η τέχνη σε σκοτεινά χρόνια, 1967-1974” είναι όντως «ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη» στον καμβά και όχι μόνο. Η έκθεση θα συνεχιστεί μέχρι και τον Σεπτέμβριο και οργανώνεται σε επιμέλεια των Γιάννη Μπόλη – Δόμνας Γούναρη. Στο σημείωμα των διοργανωτών διαβάζουμε: «Πως εκφράζει ένας εικαστικός καλλιτέχνης την εναντίωσή του σ’ ένα ανελεύθερο, καταπιεστικό και απάνθρωπο πολιτικό σύστημα; Αυτό το ερώτημα εντοπίζεται στον πυρήνα της έκθεσης "Εναντίωση - Η τέχνη σε σκοτεινά χρόνια, 1967-1974".

Η ανώμαλη και έκρυθμη πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 είχε ως τραγική κατάληξη τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Η μη συμμετοχή σε κάθε είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι ο τρόπος που επιλέγει η πλειοψηφία των καλλιτεχνών σε μια «άτυπη» μεταξύ τους συμφωνία, ώστε να εκφράσει την εναντίωσή της στη χούντα των συνταγματαρχών και να αποκλείσει οποιαδήποτε νομιμοποίησή της. Όταν η στάση της αποχής φαίνεται ότι οδηγεί σε αδιέξοδο και εξαντλεί την όποια δυναμική της, οι εικαστικοί αναθεωρούν την απόφασή τους, σπάνε τη σιωπή τους, ανασυντάσσονται, παρεμβαίνουν και παρουσιάζονται στο κοινό υπό το κράτος της απειλής, της αστυνόμευσης και της λογοκρισίας. Σε μια μεγάλη σειρά έργων, παλαιότερων και νεώτερων, περισσότερο ή λιγότερο πολιτικοποιημένων, καλλιτεχνών –που η δουλειά τους κινείται σε "παραδοσιακούς" δρόμους ή προσανατολίζεται σε πιο πρωτοποριακούς, για την ελληνική τέχνη εκείνης της περιόδου, τρόπους, πειραματισμούς και εκφράσεις (περιβάλλοντα, εγκαταστάσεις, happenings, περφόρμανς) διευρύνοντας μέσα και υλικά και επιδιώκοντας τη συμμετοχικότητα και την αμφίδρομη σχέση με το κοινό– οι αναφορές ενάντια στην ωμότητα και τη σκληρότητα του στρατιωτικού καθεστώτος διεκδικούν πρωταρχική θέση. Το πνεύμα της κριτικής, της καταγγελίας και της διαμαρτυρίας, αναδύεται άλλοτε άμεσα και δυνατά, άλλοτε υπαινικτικά και συμβολικά, θέτοντας επιτακτικά ερωτήματα για τον ρόλο του δημιουργού και του έργου τέχνης σε κρίσιμες και ανελεύθερες εποχές. Η έκθεση επικεντρώνεται στις έννοιες της εναντίωσης και της αντίστασης, όπως αυτές αποτυπώνονται στις συνθέσεις της ομάδας των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών (Γιάννης Βαλαβανίδης, Κλεοπάτρα Δίγκα, Κυριάκος Κατζουράκης, Χρόνης Μπότσογλου, Γιάννης Ψυχοπαίδης), καθώς και σε εκείνες των Ηλία Δεκουλάκου, Ασαντούρ Μπαχαριάν, Δημοσθένη Κοκκινίδη, Βαγγέλη Δημητρέα, Δήμου Σκουλάκη, Λευτέρη Κανακάκη, Βάσως Κυριάκη, και Σωτήρη Σόρογκα, στην ένταση των χαρακτικών της Βάσως Κατράκη και του Α. Τάσσου, στις δράσεις της Μαρίας Καραβέλα, στους γραφιστικούς σχεδιασμούς της Βουβούλας Σκούρα, στις προτάσεις των Βλάση Κανιάρη, Κωνσταντίνου Ξενάκη, Γιάννη Γαΐτη, Δημήτρη Αληθεινού και Λήδας Παπακωνσταντίνου που ανοίγονται σε μια νέα διάσταση διαμαρτυρίας, πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης-πράξης, μακριά από συμβάσεις, κυρίαρχες και δεσμευτικές αρχές και αξίες.

Παράλληλα, το αρχειακό υλικό (φωτογραφίες, χειρόγραφα και μανιφέστα, κατάλογοι ατομικών και ομαδικών εκθέσεων) έρχεται καθοδηγητικά και αποκαλυπτικά, να συμπληρώσει καίρια την παρουσίαση των έργων».