Ξενοφών Ι. Κοντιάδης

Στις ΗΠΑ οι συνωμοσιολόγοι του COVID-19 έχουν στενούς δεσμούς με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και το διαβόητο Κίνημα του Τσαγιού, από το οποίο προερχόταν η Σάρα Πέιλιν, υποψήφια αντιπρόεδρος του Τζον ΜακΚέιν στις εκλογές του 2008. Το Κίνημα του Τσαγιού τροφοδοτείται από παραστρατιωτικές και παραθρησκευτικές ομάδες που έχουν ισχυρά ερείσματα στη λεγόμενη «βαθιά Αμερική», από την οποία άντλησε σημαντικό μέρος της εκλογικής του δύναμης ο Τραμπ - τόσο το 2016 όσο και στις πρόσφατες εκλογές.

Ωστόσο, η Διεθνής των Συνωμοσιολόγων δεν αποτελεί μόνο αμερικανικό φαινόμενο. Αντλώντας από τη δεξαμενή των οπαδών του ανορθολογισμού, που έχει βαθιές ρίζες στην Ευρώπη, επιφέρει σοβαρές ρωγμές στις υγειονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται για την τιθάσευση της πανδημίας, συνιστώντας παράλληλα απειλή για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Δεν είναι τυχαίο ότι διάφορα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη ασκούν δριμεία κριτική για τους υγειονομικούς περιορισμούς με επιχειρήματα που δεν θεμελιώνονται σε μια εναλλακτική επιστημονική προσέγγιση, αλλά στον ανορθολογικό, αντιδιαφωτιστικό λόγο που παραδοσιακά εξέθρεψε και συνεχίζει να θρέφει τον (νεο)ναζισμό και τον φασισμό.

Η Διεθνής των Συνωμοσιολόγων βρίσκει πρόσφορο έδαφος στις απρόβλεπτες, πολυσύνθετες και δυσνόητες μεταβολές που επιφέρει η πανδημία στη ζωή όλων, καθώς και στο πλανητικό βιοπολιτικό παράδειγμα που αναδύθηκε μέσα από αυτήν (Ξ. Κοντιάδης, «Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα», Καστανιώτης, 2020). Ο λόγος περί πανδημίας αποτελεί προνομιακό πεδίο για τους απανταχού συνωμοσιολόγους προκειμένου να αναδείξουν το ανορθολογικό, πολεμικό αφήγημά τους, επινοώντας διάφορες αλλοπρόσαλλες θεωρίες για την «πηγή του κακού» και τις κακόβουλες δυνάμεις πίσω από αυτή.

Στις ΗΠΑ κρίσιμη είναι η ανάδυση και ανάπτυξη του κινήματος QAnon ήδη από το 2017, όπου ο Q (υποτίθεται ότι) είναι υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος και Anon τα ανώνυμα μέλη. Σκοπός του QAnon είναι να αποκαλύψει τη μεγάλη συνωμοσία που εξυφαίνεται από κέντρα πολιτικής, οικονομικής και επικοινωνιακής ισχύος. Είναι προφανές ότι η πανδημία αποτέλεσε την καλύτερη ευκαιρία για τη γιγάντωση του QAnon, με τις μετρήσεις της κοινής γνώμης να φέρουν το 38% των οπαδών του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος να πιστεύει ότι οι ισχυρισμοί του περιέχουν δόση αλήθειας. Στην Ευρώπη, και ιδίως στη Γερμανία, το QAnon παρουσιάζει επίσης αυξανόμενη επιρροή, καθώς οι αρνητές του κορωνοϊού και οι αντιεμβολιαστές τείνουν το χέρι στα ακροδεξιά μορφώματα.

Ωστόσο δεν είναι μόνο οι παραδοσιακοί εκφραστές της αντιπολιτικής που χρησιμοποιούν τα ανορθολογικά εργαλεία της συνωμοσιολογίας, αλλά και λαϊκιστές ηγέτες, όπως ο Τραμπ και ο Μπολσονάρο, που επιχείρησαν με αυτό τον τρόπο να θεμελιώσουν τις αντιφατικές και επικίνδυνες επιλογές τους κατά τη διαχείριση της πανδημίας, επιρρίπτοντας την ευθύνη για τις εκατόμβες νεκρών σε σκοτεινά κέντρα. Στο πλαίσιο αυτό αναδύεται μια νέα πολιτική διάκριση, μεταξύ ανορθολογιστών και ορθολογιστών, που τέμνει εγκάρσια ιδίως τον χώρο της Δεξιάς - αλλά όχι μόνο. Οι επιπτώσεις αυτών των κινημάτων τόσο στη διαχείριση της πανδημίας όσο και στο πολιτικό σύστημα δεν πρέπει να υποτιμώνται.