Περι… πατώντας στο Παγκράτι μαζί με τα παιδιά

Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, με αφορμή τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς 2017 σχεδίασε και υλοποιεί το Σάββατο 23 Σεπτεμβρίου 2017 και ώρα 11-1, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Περι-πατώντας στο Παγκράτι» και μας καλεί γονείς και παιδιά να γνωρίσουμε τη νέα του γειτονιά. Να ανακαλύψουμε, σε μια περιήγηση μεταξύ πραγματικότητας και ιστορικής φαντασίας, τη ζωή μιας αθηναϊκής γειτονιάς, μέσα από τα οδωνύμια, τους ανθρώπους, τα κτίρια και την εμπορική δραστηριότητα. Θα αναζητήσουμε τους βασιλικούς στάβλους, θα περπατήσουμε στα χνάρια του ποταμού Ιλισσού, θα «κολυμπήσουμε» ως το Βατραχονήσι, θα ταξιδέψουμε στην Οδό Ονείρων του Μάνου Χατζιδάκι και θα τερματίσουμε με τον Σπύρο Λούη στο Καλλιμάρμαρο. 

Περι…πατώντας μαζί με το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο νοερά, αναδημοσιεύουμε επικαιροποιημένη μια περιήγηση στους δρόμους του Παγκρατίου, στο χθες και το σήμερα.

Από την Πλατεία Προσκόπων στο Σιντριβάνι και από την πλατεία Βαρνάβα στο Μετς και την πρώτη πισίνα της Αθήνας!

Το Παγκράτι, πάλαι ποτέ αστική γειτονιά, και κυρίως η συνοικία πίσω από το Καλλιμάρμαρο, τον Αρδηττό και μέχρι το Μετς έχει διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό το αθηναϊκό της χρώμα, έχοντας βέβαια -αναπόφευκτα- ακολουθήσει την εξέλιξη της ελληνικής -αθηναϊκής- κοινωνίας. Οι εργαζόμενοι στη Βασιλική Αυλή και οι κυρίες τους, που κάποτε ήταν οι κάτοικοι του Παγκρατίου (και ιδίως της περιοχής γύρω από την πλατεία Βαρνάβα) άρχισαν να δίνουν τη θέση τους -από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα- στον καλλιτεχνικό κόσμο της Αθήνας (που συγκεντρώθηκε κυρίως γύρω από την πλατεία Προσκόπων και το Μετς). Όποιος ζει στο Παγκράτι σήμερα μπορεί να διακρίνει απομεινάρια εκείνης της εποχής, αλλά πλέον η κοινωνική σύνθεση της περιοχής είναι πιο σύνθετη με λιγότερες και πιο δυσδιάκριτες διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, όπως άλλωστε και η ελληνική κοινωνία ως σύνολο μετά τη δεκαετία του ’80. Αλλά αν συνεχίσω να διηγούμαι την λαογραφία του Παγκρατίου, όπως την έχω διαβάσει και όπως την έχω ζήσει, θα χρειαστώ πολλές υποσημειώσεις, γι’ αυτό θα σας πω τα «παραμύθια» και τους θρύλους που λέω στα παιδιά μου κάνοντας μια μικρή βόλτα στη γειτονιά μας. 

Τραγουδώντας το Γλάρο [«Μια βάρκα ήταν μόνη της σε θάλασσα γαλάζια…»] στην πλατεία Προσκόπων, ή αλλιώς πλατεία Μάνου Χατζιδάκι, κάθε φορά αναρωτιέμαι πώς να ήτανε τα χρόνια που ζούσε εκεί ο αξεπέραστος συνθέτης. Σύχναζε στο Μαγεμένο Αυλό, αλλά και σε όλα τα τότε εστιατόρια και καφέ της περιοχής. Σήμερα η πλατεία Προσκόπων, όταν ο καιρός είναι καλός, μαζεύει πολλές οικογένειες με παιδιά. Όλες οι ταβέρνες που έχουν τραπεζάκια πάνω στην πλατεία, αλλά και λίγο παραδίπλα ο Βρούτος και ο Καραβίτης που έχουν αυλή είναι καλές επιλογές. Στην πλατεία, σε μια γωνία, βρίσκεται η παραμυθένια σοκολατερί «Petite Fleur» και στην Αρχελάου ένα πολύ ωραίο καφέ, (που μπορεί με τη διακόσμησή του να κρατήσει το ενδιαφέρον των παιδιών) το «Σποράκι». Σχεδόν δίπλα, το θέατρο Skrow κάνει ωραίες παραστάσεις και για παιδιά (πέρσι είδαμε το «Κάτι σαν Κομμάτι»), ενώ το Λεξικοπωλείο προσφέρει μια μεγάλη γκάμα -ακόμα και ξενόγλωσσων- παιδικών βιβλίων. 



Λίγο πιο πάνω, στην αρχή της Ηρώνδα, η «Μπλε Τελεία» είναι ένα από τα ωραιότερα εικαστικά εργαστήρια της Αθήνας και προσφέρει μαθήματα για παιδιά από 6 ετών. Μπαίνοντας στον πεζόδρομο της Ηρώνδα, θα βρείτε και τη σχολή μπαλέτου της Μαρίας Ποθητού σε ένα πανέμορφο νεοκλασικό. Στη συνέχεια της Ηρώνδα, στην Ευφορίωνος, βρίσκεται το ιταλικό εστιατόριο Cupola που τα όμορφα βράδια βγάζει τραπεζάκια πάνω στον πεζόδρομο. Περνώντας απέναντι την Ερατοσθένους, βρίσκεται ο «Σταύρος» με ψάρια και θαλασσινά, με τη μικρή του (αλλά πολύ χρήσιμη για παιδιά) αυλή και λίγο πιο πάνω, το Αττικό Ωδείο. Και πού να σκεφτεί κανείς ότι αυτή η περιοχή, όταν ακόμα κύλαγε ο Ιλισός, ήταν νησί, το αποκαλούμενο από τα πολλά βατράχια, «Βατραχονήσι». Εκεί κάπου, -λέει η ιστορία- ήταν κι ένα καφενείο «η Τσουράπω». Έξω καθόταν μια γυναίκα (η σύζυγος του ιδιοκτήτη) και για ξεκάρφωμα έπλεκε κάλτσες (corap στα τούρκικα), την ώρα που μέσα συνωμοτούσαν κατά του Βασιλιά Όθωνα.

 
Στον Ιλισό, χυνόταν κάποτε ο Αλασσώνας ποταμός, η σημερινή Σπύρου Μερκούρη, που έβρεχε παλιά το Άλσος Παγκρατίου, ένα όμορφο άλσος με σχετικά προσεγμένη παιδική χαρά. Πίσω από το άλσος, πηγαίνετε με τα παιδιά για ωραίο ψωμάκι και κουλούρι στην Πνύκα και για παγωτό καϊμάκι και «μουστάρδα» στην Πολίτισσα Τούλα, επί της Ευτυχίδου. Η πλατεία Μεσολογγίου έχει μικρή παιδική χαρά και πολύ άπλα για πατίνι και μπάλα. Επίσης έχει ανοίξει κι ένα ωραίο καφέ που έχει δραστηριότητες για παιδιά και ενδείκνυται και για παιδικά πάρτι, το Show what. Ο πεζόδρομος της Τιμοθέου επίσης βολεύει για να πιείτε τον καφέ σας με παιδιά. Δεν περνάνε αυτοκίνητα, έχει τρία όμορφα καφέ με τραπεζάκια έξω και ένα φούρνο για να προμηθευτείτε τα απαραίτητα (κι ένα σούπερ μάρκετ για πάνες π.χ. ή άλλα είδη πρώτης ανάγκης αν χρειαστεί). Στο εμπορικό κέντρο του Παγκρατίου μεταξύ Υμηττού και Χρεμωνίδου, στο υπόγειο, υπάρχει ένας μικρός παιδότοπος στο αίθριο, ενώ αν κληθείτε σε πάρτι ή σε σπίτι με παιδιά και δεν έχετε από πού να ψωνίσετε τελευταία στιγμή, χειροποίητα δωράκια και για παιδιά έχει το Μεράστρι στην Ευτυχίδου και η Miss Lemon στην Πρόκλου.

Έτσι φτάνουμε στην πλέον ανερχόμενη συνοικία του Παγκρατίου, την Πλατεία Βαρνάβα! Γύρω από την πλατεία, ο Βυρίνης, με ελληνικά πιάτα και ωραία αυλή, η ταράτσα και το κελάρι του Mystic Pizza με πίτσες και μακαρονάδες, και στην πλατεία οι Μουριές και η Μικρή Βουλή με μαγειρευτά και ψητά είναι πολύ καλές λύσεις για γεύμα με παιδιά. Στην πλατεία, υπάρχουν αρκετά καφέ με τραπεζάκια δίπλα στο γκαζόν, ενώ λίγο πιο πάνω το Superfly είναι ένα ενδιαφέρον και για τα παιδιά σας καφέ, καθώς η διακόσμηση αποτελείται από ρετρό παιχνίδια και πολλή εϊτίλα!



Στην περιοχή αυτή, πολλοί είναι οι χώροι που φιλοξενούν εργαστήρια για παιδιά. Στην Κρησίλα 31, βρίσκεται ο χώρος Τέχνης συνArs για παιδικό τραγούδι, εικαστικά, ρομποτική, θέατρο, κόμικς. Στη Μάρκου Μουσούρου βρίσκονται το βιβλιοπωλείο «Περιπλανήσεις» και λίγο πιο κάτω το «Φτερό», που λειτουργεί ως κέντρο δημιουργικής απασχόλησης και μπορεί να φιλοξενήσει και παιδικά πάρτι. Στην Αναπαύσεως, βρίσκεται η κουκλοθεατρική ομάδα της Παραμυθοχώρας, με ωραίες παραστάσεις, εργαστήρια για παιδιά, αλλά και διοργάνωση παιδικών πάρτι.



Τίποτα πιο ωραίο όμως από μια βόλτα στον Αρδηττό! Μπαίνοντας από την Αρχιμήδους στην πίσω μεριά του Καλλιμάρμαρου, προσοχή μην πέσετε πάνω σε ποδήλατα, μπάλες, πατίνια, roller blades. Τα απογεύματα, ο χώρος γεμίζει από παιδιά μικρής κυρίως ηλικίας που χαίρονται τη γειτονιά. Ανεβαίνοντας τη μικρή ανηφόρα, βγαίνετε στο ωραιότερο «πέταλο» της Ευρώπης, το πέταλο του Καλλιμάρμαρου, όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών γυμνάζονται με φόντο από τη μία μεριά την Ακρόπολη και από την άλλη το Λυκαβηττό και με βλέμμα στραμμένο στο Μαραθώνιο της Αθήνας. Εξάλλου δεν υπάρχει πιο κατάλληλος χώρος-κίνητρο για κάτι τέτοιο! Τα παιδιά εδώ παίζουν με τα χαλίκια και τα κουβαδάκια (ευτυχώς υπάρχει και μια βρύση!). Μαζεύουν φύλλα, τα μαγειρεύουν, βρίσκουν θησαυρούς, τους ξανακρύβουν... 

Από αυτό το σημείο, μπορείτε να ανέβετε στον Αρδηττό. Ο λόφος συνδέεται στη μυθολογία με την Ωρίθεια, την κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα, την οποία απήγαγε ο Βορέας την ώρα που μάζευε λουλούδια, και την πήγε στη Θράκη. Το χειμώνα, η πίσω μεριά του Αρδηττού έχει, πράγματι, κυκλάμινα. Το μονοπάτι είναι βατό ακόμα και για μικρά παιδιά και για καρότσια, ακολουθεί το γύρο του λόφου και έχει θέα από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός μέχρι τον Παρθενώνα. Φαίνεται και η θάλασσα! Από τα στενάκια πίσω από τον Αρδηττό, περνώντας σαν μέσα από σοκάκια κυκλαδίτικου νησιού (βλ. οδός Κλειτομάχου), μπορείτε να φτάσετε στο Άλσος Λογγίνου με τη μικρή παιδική χαρά με παιχνίδια και για βρέφη. 



Μια βόλτα στα στενά του Μετς είναι μια βόλτα στα «Παντρεμενάδικα» της παλιάς Αθήνας, όπου σύχναζαν ερωτευμένα, παράνομα κυρίως, ζευγαράκια στο ειδυλλιακό τοπίο της όχθης του Ιλισού, στα γεφυράκια. Λέγεται ότι αφορμή για αυτήν την ονομασία στάθηκε ο γάμος ενός κυρίου ετών 80 με μια αιθέρια ύπαρξη ετών 75, που, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε σούσουρο! Η περιοχή αναφερόταν και ως «Μονμάρτη» της Αθήνας, λόγω των καλλιτεχνών που κατοικούσαν εκεί και ήδη από το 1870 αποτελούσε προορισμό για βραδινή έξοδο. Εδώ εγκαινιάστηκε το πρώτο θέατρο της Αθήνας, ο «Παράδεισος», λειτούργησαν τα καφωδεία «café chantant», ο ευρωπαϊκός αντίλογος των τότε ανατολίτικων «café aman», καθώς και η πρώτη μπυραρία της Αθήνας του Καρόλου Φιξ «Μετς», η οποία έδωσε το όνομά της στην περιοχή. Περπατήστε στη Νικηφόρου Θεοτόκη με τις νεραντζιές, Μηνιάτη, Μελετίου Πηγά, Μπαλάνου, Φωτιάδου, Χαρβούρη, Γοργίου, Γλαύκου, (όχι όμως με καρότσι, υπάρχουν σκάλες). Κάπου εδώ ανάμεσα μέχρι το 1980 υπήρχε ακόμα ο Μύλος Αργυρίου, ο τελευταίος ανεμόμυλος της Αθήνας.

Στους πρόποδες του λόφου, υπάρχει ακόμα (ανεκμετάλλευτος) ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδας, που τελούνταν τα «Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια» την αρχή της Άνοιξης. Κατεβαίνοντας στην Αρδηττού και την Βασιλέως Κωνσταντίνου, κάθε φορά φαντάζομαι να περνούσαμε απέναντι από το πέτρινο δίτοξο γεφύρι που υπήρχε (αντίθετα περνάμε από ένα «πεζοφάναρο», που αργεί πολύ και συχνά παραβιάζεται από βιαστικούς οδηγούς). Σε αυτό το σημείο, ο Ιλισός έκανε «καταρράκτες» και απέναντι έστεκε από το 1895 ως το 1921 το Πανόραμα Θων, που φιλοξενούσε ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. 

Απέναντι κάνουμε στάση στο Φωκιανό για καφέ, τραμπολίνο, και μπάσκετ και βόλει για τα μεγαλύτερα παιδιά. Ο Φωκιανός διοργανώνει και summer camp τις περιόδους που κλείνουν τα σχολεία για το καλοκαίρι. Αν πάρετε το χωμάτινο δρομάκι, βγαίνετε στο Ζάππειο και στην Αίγλη (προσοχή η παιδική χαρά εκεί δεν λειτουργεί εδώ και καιρό), ενώ αν πάτε από την πίσω μεριά, μπορείτε να βγείτε στον Εθνικό Κήπο και την όμορφη παιδική του χαρά. 



Συνεχίζοντας στο παλιό «παρόχθιο» μονοπάτι της κοίτης του Ιλισού, στο πεζοδρόμιο δηλαδή της Βασιλέως Κωνσταντίνου, περνώντας απέναντι τη Βασιλίσσης Όλγας, βρίσκεται ο ιστορικός Εθνικός Γυμναστικός Σύλλογος, ο οποίος το καλοκαίρι διοργανώνει summer camp. Λίγο παρακάτω, βρίσκεται η είσοδος του Ολυμπιείου. Για μια πιο ενδιαφέρουσα ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο με παιδιά, μπορείτε να συνοδεύεστε από τους έμπειρους και ειδικευμένους σε παιδιά ξεναγούς από τις «Κυριακάτικες Βόλτες». Η περιοχή του αρχαιολογικού χώρου και η Αγία Φωτεινή είναι το μοναδικό σημείο που παραπέμπει στη βλάστηση της περιοχής όταν υπήρχε το ποτάμι. Κατεβείτε στην Αγία «Φωτεινή» και περπατήστε μέσα στο πράσινο (αρκεί να είναι μέρα!) Κατά ειρωνικό τρόπο, παλιά υπήρχε Ναός της Εκάτης που ήταν η θεά του «σκότους». Θα δείτε μια σπηλιά. Πρόκειται για το «Σπήλαιο του Πανός». Εκεί κάπου πρέπει να ήταν τον 6ο αιώνα π.Χ. και η εννεάκρουνη (σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές) πηγή της Καλλιρόης, όπου τα ανύπαντρα κορίτσια συνέρρεαν για να πάρουν το νερό της και να πλυθούν με αυτό πριν το γάμο τους! Κάπου εδώ τη δεκαετία του 1880, φτιάχτηκε και η πρώτη «πισίνα» της Αθήνας με θαλασσινό νερό, το οποίο έφερναν αγωγοί από το Νέο Φάληρο και στην οποία μπορούσαν οι Αθηναίοι να κάνουν το μπάνιο τους έναντι αντιτίμου!

Καλή βόλτα!

Το Παιδικό Μουσείο της Αθήνας (Συνδιοργανωτές: «Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας Δήμου Αθηναίων» (ΟΠΑΝΔΑ) & «Ελληνικό Παιδικό Μουσείο») λειτουργεί Τετάρτη 11:00–19:00 και Πέμπτη - Κυριακή 11:00-15:00 στη νέα του διεύθυνση στο κτίριο του Ωδείου Αθηνών (Ρηγίλλης και Βασιλέως Γεωργίου Β΄ 17-19, Αθήνα 106 75). 

H είσοδος στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας είναι ελεύθερη.

*Συνήθως γράφω για βόλτες με παιδιά, τις οποίες μπορείτε να βρείτε και στο mamakitasite.wordpress.com αλλά και οι βόλτες για γονείς χωρίς τα παιδιά τους είναι απαραίτητες και εξαιρετικά αναζωογονητικές.