Πέντε νέοι καλλιτέχνες απέναντι στη στρατευμένη τέχνη

«Στην εποχή της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής αναστάτωσης, αλλά και των κοινωνικών αλλαγών θα δημιουργούσατε στρατευμένη τέχνη ή θα κάνατε τέχνη για την τέχνη;». Αυτό ήταν το ερώτημα που υποβάλλαμε σε πέντε φοιτητές της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών. Η Αιμιλία Ευθυμίου, ο Νίκος Νέσκες, ο Γιώργος Σταματάκης, ο Λάζαρος Φίλιππος Παπαδόπουλος και η Μαριλία Κολύμπιρη, πέντε νέοι καλλιτέχνες που βρίσκονται στην αυγή της καριέρας τους, μας έδωσε ο καθένας τη δική του απάντηση.

Αιμιλία Ευθυμίου

Aπό τη στιγμή και μόνο που σκέφτομαι τον όρο «στρατευμένη τέχνη», δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ: υφίσταται άραγε τέχνη που δεν είναι στρατευμένη; Καμία καλλιτεχνική πράξη δεν πραγματοποιείται εν κενώ. Η παραγωγή τέχνης αποτελεί αποτέλεσμα προβολής διαφόρων κοινωνικών ερεθισμάτων, ενώ οι όροι δυνατότητας κατανόησής της είναι προκαθορισμένoι και πολύ συγκεκριμένοι. Ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν είναι άμεσα ορατή η σχέση του έργου με πολιτικούς παράγοντες, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Η τέχνη νοηματοδοτείται και συνδέεται με τη πολιτική σφαίρα, όταν χαρακτηρίζεται και προσεγγίζεται ως στρατευμένη. Από την άλλη, η τέχνη για την τέχνη κάνει λόγο περί καλλιτεχνικής καθαρότητας και αυτοσκοπού. Μια καθαρότητα, η οποία για μένα είναι αδύνατο να υπάρχει, λόγω του ότι ως κοινωνικά όντα, οι ενέργειές μας αποτελούν αντανακλάσεις κοινωνικής ζύμωσης. Για μένα, η τέχνη που θέλω να δημιουργήσω λειτουργεί ως παρουσίαση μιας γλώσσας. Μιας γλώσσας που βρίσκεται στη μεταιχμιακή κατάσταση εισόδου σε μια κοινότητα. Μιας γλώσσας τρελής, ανοίκειας. Μιας γλώσσας η οποία ναι μεν είναι δημιουργία ενός καλλιτέχνη, μια δημιουργία, όμως, που δεν θα ήταν δυνατή χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα, χωρίς τη συγκεκριμένη πολιτική κατάσταση. Μιας γλώσσας δηλαδή που ρυθμίζεται από προσχηματισμένες αντιλήψεις, εικόνες, καταστάσεις, όμως ταυτόχρονα είναι ριζοσπαστική και καινούργια.

Γιώργος Σταματάκης 

Ο Πικάσο το έθεσε ολόσωστα: «Όχι, η ζωγραφική δεν έγινε για να διακοσμεί διαμερίσματα. Είναι όπλο στον αμυντικό και επιθετικό πόλεμο ενάντια στον εχθρό». Αυτό ακριβώς περιγράφει τις ασταθείς συνθήκες του σήμερα: το εξωπραγματικό Τώρα που ζούμε, της γειτονιάς μας, της πιο κοντινής, αλλά και της άλλης, εκείνης που δεν επισκεφτήκαμε ποτέ και τη βλέπουμε να καίγεται, της βίας που είμαστε εξοικειωμένοι να αντιμετωπίζουμε με αδιαφορία πια, της κρίσης σε μια κρίσιμη συγκυρία των κοινωνιών που πρέπει να την πολεμήσουμε με εκείνο το δυνατό όπλο/εργαλείο που λέγεται τέχνη. Τώρα αν υπάρχει σκοπός αθέμιτος που εξυπηρετούμε ασυνείδητα, θα το δείξει η ιστορία. Για ένα είμαι βέβαιος μονο: ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι φορέας επικοινωνίας οπωσδήποτε.

Νιώθω ότι η σύγχρονη πραγματικότητα το ζητάει περισσότερο από κάθε άλλη φορά, διότι η ζωή είναι έξω και τρέχει τον πανικό της, ηθικά και μόνο, αρνούμαι να κλείσω τα μάτια και να πω πως δεν κατάλαβα, γιατί έτσι κι αλλιώς θα έρθει να με βρει, άρα θα τρέξουμε μαζί της, στο ίδιο γήπεδο και απέναντι στον εαυτό μου αν χρειαστεί, διότι υποψιάζομαι πως είναι ωραίο να τρέχεις απέναντι στο Εγώ σου και να το συναντάς στα κρυφά για να κάνεις «Τέχνη για την Τέχνη». Αυτή, άλλωστε, η μεταπήδηση στρατοπέδων νοείται ελευθερία.

Νίκος Νέσκες 

Τα πλαίσια αυτών των ορισμών είναι το πρόβλημα. Το αίτημα της τέχνης είναι ανθρώπινο, αρχίζει να λειτουργεί εκεί που σπάνε οι μονομέρειες και ενεργοποιείται τόσο το πολιτικό, όσο το αισθητικό φίλτρο στο άτομο. Η στράτευση μπορεί εύκολα να φράξει την προσωπικότητα, όπως και η επένδυση μόνο σε θέματα εσωτερικής φύσεως κινδυνεύει να γίνει γραφική. Ιδανική συνθήκη είναι να έχει κανείς τα μάτια στραμμένα τόσο στο έξω, όσο και στον εαυτό και μέσα από τη σύγκρουση τους να δημιουργεί βιωματικά. Αυτό προϋποθέτει αποδοχή της πολυπλοκότητας των πραγμάτων και είναι μακριά τόσο απο την αφέλεια της τέχνης που γίνεται για τον εαυτό της, όσο και από τα στενά πλαίσια μιας ιδεολογικής προκατασκευής στην προσπάθεια εξορθολογισμού και επίλυσής της.

Λάζαρος Φίλιππος Παπαδόπουλος

Για εμένα, ο κάθε καλλιτέχνης δημιουργεί «στρατευμένη τέχνη» ως προς τις προσωπικές του πεποιθήσεις και το αντικείμενο γύρω από το έργο του. Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση και την υπερπληροφόρηση, εργαλεία που με την κατάλληλη διαχείριση τίθενται τα θεμέλια μίας λανθάνουσας διανόησης με μοναδικό αντίδοτο την παιδεία. H τέχνη παίρνει τον χαρακτήρα της απο την εποχή, συνεπώς και η μέθοδος της στράτευσής της αλλάζει ανάλογα. Η «τέχνη για την τέχνη» όμως είναι μία έννοια που υπάρχει από την ανάγκη της κοινωνίας να εξοικειωθεί με τις ακαδημαϊκές αρχές της τέχνης με σκοπό την ορθότερη ανάγνωσή της. Ο καλλιτέχνης του 2017 έχει τον τίτλο “visual artist” με τα όρια του τι είναι τέχνη και τι όχι να διευρύνονται πάρα πολύ. 

Μαριλία Κολύμπιρη

Διαφωνώ λίγο με το ερώτημα και την κατηγοριοποίηση που θέτει. Η τέχνη δεν είναι απαραίτητα ή αυτό ή το άλλο. Η τέχνη πάντα έχει σκοπό, ακόμα και αν αυτός δεν είναι άμεσα ορατός. Η τέχνη είναι μια αισθητική αποκάλυψη, ό,τι και αν αυτό σημαίνει και ό,τι αυτό εξυπηρετεί. Είτε πολιτικό είτε προσωπικό. 

Για την πολιτική πτυχή της τέχνης θέλω να πω ότι στη περίοδο της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης, η τέχνη δεν μπορεί να αποτελεί στράτευση. Η διαδικασία παραγωγής της τέχνης εκτείνεται σε πολλά φιλοσοφικά και αισθητικά πεδία τα οποία προφανώς εκφράζονται και με πολιτικές προεκτάσεις. Κάθε έργο μπορεί να χαρακτηρίζεται και από πολιτικές επιρροές, όμως αυτό δεν συμβάλλει απαραίτητα στο να αποκαλείται «στρατευμένο». 

Κατά τη γέννηση και διάρκεια παραγωγής ενός «στρατευμένου» έργου τέχνης, ο καλλιτέχνης χάνει στην ουσία το ρόλο του, την ελευθερία δηλαδή που απαιτεί και διέπει τη δουλειά του. 

Η ελευθερία και ο αυθορμητισμός δεν μπορούν να μην είναι κύρια συστατικά της δημιουργικής διαδικασίας. Όταν ο καλλιτέχνης αφαιρεί τα δύο αυτά πεδία, το έργο αποδυναμώνεται. Από την άλλη πλευρά, μιλώντας για τον όρο «η τέχνη για την τέχνη» οδηγούμαστε στην αυταρέσκεια του έργου.

Το δημιούργημα απομακρύνεται από τους στόχους που καλείται να επιτελέσει σε περιόδους έκρυθμων πολιτικο-κοινωνικών περιστάσεων και δεν έχει στόχο να γίνει αντικείμενο πρόκλησης, έρευνας ή να αποτελέσει ακόμα και το μέσο πολιτικού στοχασμού και κριτικής μιας κοινωνίας. 

Οι δύο ορισμοί αυτοί, η στράτευση και η αυτοναναφορικότητα, οδηγούν στη σπίλωση, στη ματαίωση της δημιουργικής διαδικασίας. Ο καλλιτέχνης πάντα θα έχει πολιτικές αναφορές χωρίς όμως αυτές να πρέπει κατ' ανάγκη να αιχμαλωτίζουν το έργο του και συνάμα να αναιρούν τον λόγο του στο πλαίσιο της κοινωνίας. Ολοκληρώνοντας, η δουλειά του καλλιτέχνη πρέπει να διέπεται από πολιτικές ανησυχίες χωρίς να φυλακίζει όμως την προσωπική ακεραιότητα της δημιουργικότητάς.