10 χρόνια iPhone: Η επανάσταση στα smartphones που έφτασε να καθορίζει τις ζωές μας

Δεν ήταν το πρώτο smartphone, ούτε το πρώτο κινητό που χρησιμοποιούσε κάμερα. Δεν ήταν το πρώτο με οθόνη αφής, ούτε το πρώτο που έδινε τη δυνατότητα για να χρησιμοποιηθούν εφαρμογές. Ήταν όμως τo πρώτο που τα είχε όλα: ήταν κινητό, υπολογιστής και iPod μαζί. Μπορούσες να μιλήσεις, να μπεις στο Internet, να ακούσεις μουσική. Όλα σε ένα, νοικοκυρεμένα.

Πριν από 10 χρόνια, στις 29 Ιουνίου 2007, ο Στιβ Τζομπς αποφάσισε ότι είχε έρθει ο καιρός να αλλάξει τον κόσμο και το έπραξε με μια απλή κίνηση. Αυτό που είχε ανακοινώσει τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, την έλευση μιας συσκευής επαναστατικής, μιας συσκευής που θα άλλαζε όλα όσα ξέραμε, βρισκόταν πια στα καταστήματα και στη διάθεση του κοινού. 

Η συνέχεια ήταν γνωστή, καθώς έκτοτε η καλύτερη ανακάλυψη του 2007 έχει πουλήσει κάτι περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο κομμάτια και όπως είχε πει το 2016 ο Tim Cook, «το iPhone είναι κάτι παραπάνω από μια μόνιμη συντροφιά, είναι ένα βασικό στοιχείο της καθημερινής μας ζωής».

Αυτή η εξάρτηση όλο και περισσότερων ανθρώπων από τα ολοένα και εξυπνότερα κινητά, με τις αναρίθμητες εφαρμογές και δυνατότητες περιήγησης και πλοήγησης έχει δημιουργήσει ηθικά διλήμματα για το νέο «ναρκωτικό», που έχει εισβάλει στις ζωές μας.

Κοιμόμαστε μαζί τους, τρώμε μαζί τους και τα μεταφέρουμε στις τσέπες μας. Τα χρησιμοποιούμε όταν περπατάμε στον δρόμο, όταν βλέπουμε ταινίες, όταν βρισκόμαστε σε εκκλησίες. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που τα χρησιμοποιούν ακόμη και την ώρα της οδήγησης με τα γνωστά αποτελέσματα που αποτυπώνονται με τον πιο γλαφυρό τρόπο στα τηλεοπτικά σποτάκια. Ένας στους τρεις ενήλικες παραδέχεται ότι τσεκάρει το κινητό του κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ένα 12% παραδέχεται ότι χρησιμοποιεί το τηλέφωνο ενώ κάνει μπάνιο, ενώ ένα 9% υποστηρίζει ότι ελέγχει το κινητό του κατά τη διάρκεια του σεξ...

Και τα αγαπάμε για καλό λόγο: Μας λένε τον καιρό, την ώρα της ημέρας και τα βήματα που έχουμε κάνει. Μας βρίσκουν συντρόφους (και σεξ), μας ψυχαγωγούν με τη μουσική και μας συνδέουν με τους φίλους και την οικογένεια. Απαντούν στις ερωτήσεις μας και καταπνίγουν τα συναισθήματα της μοναξιάς και του άγχους.

Με μια απλή αναζήτηση στο Google θα διαπιστώσετε ότι 4 στους 5 Βρετανούς ενήλικες έχουν smartphone και ότι ο μέσος Αμερικανός πολίτης κοιτάζει τη συσκευή του 46 φορές την ημέρα (στα ίδια επίπεδα με τον μέσο άνθρωπο παγκοσμίως που είναι 47), ενώ οι νέοι από 18-24 ετών τα κοιτάζουν 74 φορές ημερησίως (λίγο πιο κάτω από τον μέσο όρο παγκοσμίως που είναι 82!).

Σε μια μελέτη του 2016 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychology of Popular Media Culture, το 70% των γυναικών, βρήκε ότι τα smartphones επηρέασαν αρνητικά την πρωτογενή τους σχέση. Περισσότερο από το 1/3 των 143 γυναικών που συμμετείχαν στη μελέτη δήλωσε ότι ο σύντροφός τους απαντούσε σε ειδοποιήσεις κατά τη διάρκεια της συνομιλίας τους. Ένας στους τέσσερις δήλωσε ότι ο σύντροφος τους έγραφε μηνύματα κειμένου κατά τη διάρκεια των συζητήσεών τους. Οι γυναίκες που ανέφεραν υψηλά επίπεδα technoference (τεχνολογικής παρεμβολής) σε αλληλεπιδράσεις με τους συντρόφους τους, ήταν λιγότερο ικανοποιημένες από τις σχέσεις τους και τη ζωή τους συνολικά.

Δεν είναι μόνο οι γυναίκες που αισθάνονται περιφρονημένες. Ο Δρ Roberts, καθηγητής μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο Baylor, έκανε ερωτήσεις σε 175 άνδρες και γυναίκες σχετικά με τη χρήση των smartphone των συντρόφων τους. Σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες, ποσοστό 46%, ανέφεραν ότι περιφρονούνταν τηλεφωνικά (phubbed) από τον σύντροφό τους. Οι άνθρωποι που ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα phubbing ανέφεραν επίσης υψηλότερα επίπεδα σύγκρουσης στις σχέσεις.

Χαρακτηριστικό της εξάρτησής μας με τα smartphones είναι το παράδειγμα που αναφέρει ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Αντρέ Σπάισεκ στον Guardian: «Θυμάμαι μια παράξενη σύσκεψη στην οποία παραβρέθηκα πριν λίγους μήνες. Βρισκόμουν σε ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα μαζί με μερικούς από τους κορυφαίους διευθυντές τραπεζών στην Ευρώπη. Πριν ξεκινήσει η σύσκεψη, δόθηκαν στα στελέχη φάκελοι με την οδηγία να βάλουν μέσα τα κινητά τους και να γράψουν απ' έξω τα ονόματά τους ώστε να ξέρουν ποιος φάκελος είναι ποιου. Όλοι υπάκουσαν στις εντολές κλείνοντας τους φακέλους και τοποθετώντας τους σε ένα τραπέζι. Στο πρώτο πεντάλεπτο είδα αρκετούς να κοιτούν επίμονα προς τους φακέλους. Μετά από 10 λεπτά πολλοί ήταν ήδη ταραγμένοι χτυπώντας τα δάχτυλά τους στο τραπέζι ή μουτζουρώνοντας με μανία τα χαρτιά που είχαν μπροστά τους. Μετά από 30 λεπτά, ο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου δεν μπορούσε να αντέξει άλλο: έσκισε τον φάκελο του και ξεκίνησε να στέλνει μηνύματα. Όταν ήρθε η ώρα του διαλείμματος όλοι οι υπόλοιποι έκαναν ακριβώς το ίδιο και αναστέναξαν με ανακούφιση σκρολάροντας και διαβάζοντας τα μέιλ τους. Ήταν σα να παρακολουθούσα χρήστες ναρκωτικών να παίρνουν την πρώτη δόση της ημέρας».

Αυτό είναι πλέον αναγνωρισμένο είδος διαταραχής που ονομάζεται «εθισμός στα smarphones». Σύμφωνα με μια έρευνα στην Νότια Κορέα, το 8,4% των νέων της χώρας παρουσιάζει αυτή τη διαταραχή, ενώ τα ποσοστά σε Ευρώπη και Αμερική δεν απέχουν και πολύ, χωρίς όμως να υπάρχουν επίσημα στοιχεία.

Τα smartphones αποδεδειγμένα πλέον πυροδοτούν μια ισχυρή δόση ντοπαμίνης, της ορμόνης που παράγεται σε ό,τι έχει να κάνει με σεξ, φαγητό, ναρκωτικά και τζόγο. Σε περιπτώσεις εθισμένων που τους παίρνουν τα κινητά έχει διαπιστωθεί αύξηση του άγχους, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και των χτύπων της καρδιάς, ακόμη και παραισθήσεις ότι νιώθουν τις δονήσεις των κινητών.

Έχει διαπιστωθεί ότι τα κινητά έχουν συνδεθεί με προβλήματα αϋπνίας, αλλά και κατάθλιψης. Τα τελευταία χρόνια και μετά από ενδελεχείς έρευνες οι ψυχολόγοι έφτασαν σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα για το τι μας οδηγεί σε αυτή την εξάρτηση. Η πιο διαδεδομένη εξήγηση είναι το FOMO, δηλαδή ο φόβος του να χάσουμε κάτι που συμβαίνει. Κοιτάζουμε διαρκώς τα κινητά μας για να σιγουρευτούμε ότι έχουμε δει όλα τα μηνύματα ή τα μέιλ και έχουμε απαντήσει, ότι δεν έχουμε κάποια αναπάντητη κλήση, ότι δεν έγινε κάτι στον κόσμο από πλευράς ειδήσεων και δεν το ξέρουμε. 

Υπάρχει όμως και άλλη εξήγηση για τον εθισμό μας: Μας αρέσει να αγγίζουμε τα κινητά μας, να έχουμε επαφή μαζί τους. Στην πραγματικότητα, οι ψυχολόγοι διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που έχουν μεγάλη ανάγκη από την ανθρώπινη επαφή είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να εθιστούν στα κινητά τους. 

Εκείνοι με υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν εξάρτηση. Οι κοινωνικά αγχώδεις είναι άνθρωποι που ανησυχούν για τις κοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις και τείνουν να τις αποφεύγουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Με τα κινητά τους δίνεται η ιδανική λύση για να αποφύγουν μια συνάντηση που θα τους ήταν δυσάρεστη.

Αναρωτηθείτε αν βρίσκετε τον εαυτό σας σε κάποια από αυτές τις εξηγήσεις και θα δώσετε μόνοι σας την απάντηση αν η μικρή αλλά μαγική αυτή συσκευή έχει κάνει περισσότερο καλό ή κακό.