Γιώργος Μπόμπολας: Πώς έχτισε αυτοκρατορία σε media και κατασκευές
Ως κατασκευαστής και εκδότης μεσουράνησε για δεκαετίες - Η τεχνική εταιρεία Ακτωρ, που δημιούργησε το 1977, κατάφερε να γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Το πάντρεμα των κατασκευών με τον χώρο των media ήταν ένα πείραμα που ο Γιώργος Μπόμπολας το έκανε με αριστοτεχνική μαεστρία, χτίζοντας μια ολόκληρη οικονομική αυτοκρατορία. Ακόμη και σήμερα, στενοί του συνεργάτες λένε ότι ο Μπόμπολας έκανε στην Ελλάδα ό,τι και η γαλλική Μπουίγκ (Bouygues) αλλά και άλλοι ευρωπαϊκοί τεχνικοί όμιλοι που συνδύασαν τον γυαλιστερό κόσμο των media και των τηλεοπτικών καναλιών, με κατασκευαστικές και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Παρά το γεγονός μάλιστα ότι ως εργολάβος και εκδότης πορεύτηκε και ο φίλος του Κώστας Σαραντόπουλος, με την «Απογευματινή», τον οποίο στην πορεία εξαγόρασε, ο Γιώργος Μπόμπολας υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους επιχειρηματίες της Μεταπολίτευσης, αφήνοντας ένα έντονο αποτύπωμα στον τεχνικό κόσμο από τον οποίο ξεκίνησε.
Το Ολυμπιακό Στάδιο (Κολυμβητήριο και Κλειστό Γυμναστήριο), η Αττική οδός, εργολαβίες στην Εγνατία οδό, η Γέφυρα Ρίο-Αντίρριο, μεγάλα έργα του μετρό και του σιδηροδρόμου, τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική, οι συμβάσεις των οδικών αξόνων (Ελευσίνα-Κόρινθος-Πάτρα, Τρίπολη-Κόρινθος-Καλαμάτα, Μαλιακός-Κλειδί), η διαχείριση αποβλήτων στη Φυλή και η πρώτη ΣΔΙΤ στη Δυτική Μακεδονία, υποδομές στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή είναι μερικές από τις εκατοντάδες συμβάσεις της Ακτωρ. Της τεχνικής εταιρείας που κατάφερε από τους τρεις εργοδηγούς που κατείχε στα τέλη της δεκαετίας του ’70, να μεσουρανήσει και να γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού.
Σε αυτό το μεγάλο ταξίδι, που ούτε ανέφελο υπήρξε ούτε εύκολο, θα βρει συνοδοιπόρο τον γαμπρό του (σύζυγο της αδελφής του) Αντώνη Αναστασόπουλο και τον Δημήτρη Κούτρα. Συνδετικός κρίκος για τη γνωριμία με τον τελευταίο, μέλος της τότε διοικούσας επιτροπής του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, είναι ο πρόεδρός του και μετέπειτα υπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ Ευάγγελος Κουλουμπής.
Κλείσιμο
Το κολυμβητήριο του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας είναι ένα από τα έργα που κατασκεύασε η τεχνική εταιρεία του Γιώργου Μπόμπολα
Ο επιχειρηματίας είχε συνεργαστεί με τον Κουλουμπή και είχε αποκτήσει το 30% των μετοχών της τεχνικής εταιρείας που είχε ιδρύσει, αναλαμβάνοντας ιδιωτικά αλλά και δημόσια έργα. Η συγκυρία θα φέρει πολύ κοντά τους δύο άνδρες που διαθέτουν ένα κοινό πάθος για τα εργοτάξια και ιδεολογική ταύτιση, αφού και οι δύο υπήρξαν κομμουνιστές (ο Κούτρας άλλωστε έμεινε κομμουνιστής ενώ εκείνος υπέγραψε δήλωση αποκήρυξης).
Το τέλος μιας ιστορικής κατασκευαστικής εταιρείας της εποχής, της ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ, στην οποία ο μεταλλειολόγος Δημήτρης Κούτρας εκπονεί μελέτες και έρευνα εκείνο τον καιρό, θα επισπεύσει τον «γάμο» των δύο ανδρών.
Η πρώτη τους κοινή δουλειά είναι η θεμελίωση του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας με 168 πασσάλους, σε βάθος 42 μέτρων. Ενα δύσκολο και απαιτητικό έργο, που είχε αναλάβει η τότε τεχνική επιχείρηση Γ. Φ. Μπόμπολας και θα φέρει εις πέρας με επιτυχία, σφραγίζοντας μια κοινή πορεία 50 ετών.
Τα επόμενα χρόνια ο συνεταιρισμός με τον Κούτρα θα επεκταθεί και σε πλήθος άλλων έργων και θα αναπτυχθεί μεταξύ τους ένας πολύ ισχυρός δεσμός, που θα μείνει ακλόνητος ακόμη και σε δύσκολες μάχες που θα χρειαστεί να δώσουν και οι δύο στα μεγάλα έργα.
Ο μεν Μπόμπολας θα μείνει στις κατασκευές διατηρώντας όμως μια απόσταση από την καθημερινότητα της εταιρείας, καθώς θα μεταπηδήσει στις εκδόσεις και τα media. Ο δε Κούτρας θα αφιερωθεί στην κατασκευαστική δραστηριότητα αποκτώντας και μετοχές της εταιρείας και μαζί με τον μικρότερο γιο της οικογένειας, τον Λεωνίδα Μπόμπολα, θα δημιουργήσουν ένα κατασκευαστικό μεγαθήριο που θα σαρώνει τουλάχιστον για μια εικοσαετία τα δημόσια έργα.
Τη δεκαετία του ’80 θα αποχωρήσει (κατά άλλους θα εκδιωχθεί) από την εταιρεία ο Αντώνης Αναστασόπουλος, σηματοδοτώντας ένα διαζύγιο με έντονο παρασκήνιο που οι δύο πλευρές αποφεύγουν να συζητούν. Αργά ή γρήγορα, το τοπίο για το ποιος κουμαντάρει την κατασκευή αρχίζει να ξεκαθαρίζει. Το μυαλό και η ψυχή των έργων είναι ο Δημήτρης Κούτρας, ο οποίος αναλαμβάνει με πατρική φροντίδα να γαλουχήσει στα εργοτάξια τον νεαρό Λεωνίδα, που μπαίνει στην εταιρεία ως διάδοχος της οικογένειας την ίδια περίοδο.
Ο Γ. Μπόμπολας παρακολουθεί την εξέλιξη και την πορεία του γιου του με περισσή υπερηφάνεια και καμάρι, αλλά και της εταιρείας, έτοιμος να παρέμβει για να διορθώσει ή να αποτρέψει κάθε στραβοπάτημα. Ο ίδιος έχει αποκαλύψει σε συνεργάτες του πως ξυπνούσε στις 5 το πρωί, πήγαινε στα εργοτάξια, πριν πάνε οι εργάτες, και μετά κατευθυνόταν στο γραφείο του, στις εγκαταστάσεις του «Εθνους», για να συμμετάσχει στην καθημερινή τριβή της δημοσιογραφικής προετοιμασίας για την έκδοση της εφημερίδας.
Ηταν η εποχή που η εταιρεία είχε αρχίσει να ανοίγει φτερά. Η ανάπτυξη κρίσιμων υποδομών της χώρας μέσα από τον πακτωλό των κοινοτικών πόρων που φέρνουν στην Ελλάδα τα πακέτα Ντελόρ, ειδικά την περίοδο της «εκσυγχρονιστικής» κυβέρνησης Σημίτη θα απογειώσει την Ακτωρ.
Η εταιρεία θα προσπεράσει μεγάλες τεχνικές εταιρείες της εποχής (ΑΕΓΕΚ κ.ά.) και θα πρωταγωνιστήσει στις δημόσιες συμβάσεις, στις οποίες πρωτοστατεί ο μαθηματικός τύπος που εφαρμόστηκε την περίοδο της υπουργικής θητείας του Κώστα Λαλιώτη στο ΥΠΕΧΩΔΕ και λιθοβολήθηκε στη συνέχεια για το στήσιμο των διαγωνισμών.
Μέσα σε λίγα χρόνια οι περισσότεροι από τους μεγάλους και ισχυρούς εργολάβους της εποχής που ανταγωνίζονταν το επιχειρηματικό οικοδόμημα της οικογένειας Μπόμπολα είτε χρεοκοπούν, είτε εξαγοράζονται από την εταιρεία, η οποία επιδιώκει το μέγεθος και την παντοδυναμία στα έργα.
Ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γιώργος Σουφλιάς και ο Λεωνίδας Μπόμπολας για την Ακτωρ υπογράφουν το 2007 τη σύμβαση για την κατασκευή της Ανατολικής Οδού Πελοποννήσου. Απών στη φωτογραφία, αλλά παρών στη συμφωνία, ο αείμνηστος επιχειρηματίας
Το αγκάθι του βασικού μετόχου
Αναρωτιούνται πολλοί αν η Ακτωρ θα μπορούσε να αναπτύξει ένα τόσο μεγάλο εκτόπισμα στις κατασκευές δίχως το δίχτυ που άπλωσε ο επιχειρηματικός όμιλος στην αγορά μέσα από την εφημερίδα «Εθνος» και τον τηλεοπτικό σταθμό MEGA. Παρά το γεγονός ότι αυτή η δισυπόστατη επιχειρηματική φύση του αείμνηστου επιχειρηματία έγινε αφορμή να δοκιμαστεί η εταιρεία με το θέμα του βασικού μετόχου, η αλήθεια είναι ότι αποτέλεσε ένα σύστημα αξιών που τον στιγμάτισε.
Ο λόγος είναι ότι και οι δύο τομείς, στους οποίους βασίλευε, κινήθηκαν σε παράλληλους δρόμους και παρήγαγαν, σε μια περίοδο κατασκευαστικής αναγέννησης, την έννοια της διαπλοκής, με την οποία ταυτίστηκε απόλυτα το συγκρότημα Μπόμπολα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όρος αυτός για χρόνια συνόδευε κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα στη δημόσια κατασκευαστική και οικονομική σφαίρα και κορυφώθηκε με την κατασκευή της Αττικής οδού και τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική.
Το 2004 θα μείνει στην Ιστορία, καθώς εκτός από τους Ολυμπιακούς Αγώνες όπου η Ακτωρ άφησε εποχή, σηματοδοτεί το τέλος της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη και την άνοδο του Κώστα Καραμανλή στην εξουσία. Ο τελευταίος, από τον «Μπαϊρακτάρη», θα εξαγγείλει τον θάνατο των «νταβατζήδων» και θα κηρύξει τον πόλεμο κατά της περίφημης διαπλοκής.
Ο πρώην πρωθυπουργός θα ασκήσει μεγάλη πίεση στον επιχειρηματία με τον νόμο του βασικού μετόχου που απαγόρευε στους εκδότες-ιδιοκτήτες τηλεοπτικών καναλιών να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς δημοσίων συμβάσεων και προεξοφλεί την κατάργηση του «μαθηματικού τύπου», που επέτρεπε στους εργολάβους να φέρνουν στα μέτρα τους (κοινώς να στήνουν) τους διαγωνισμούς δημοσίων έργων. Ομως ο «θησαυρός» θα αποδειχθεί άνθρακας, καθώς η υπόθεση θα καταρρεύσει στις Βρυξέλλες και ο Γιώργος Μπόμπολας θα επιστρέψει θριαμβευτής στις δραστηριότητες του εργολάβου, του εκδότη και του καναλάρχη.
Δύσκολες μέρες
Η Αττική οδός θα αποτελέσει έργο-σταθμό για την Ακτωρ, καθώς θα ανοίξει τον δρόμο για τις παραχωρήσεις και τα μεγάλα συγχρηματοδοτούμενα έργα. Η εταιρεία ως leader της κοινοπραξίας, που αρχικά συγκροτούν 14 ελληνικές τεχνικές εταιρείες, θα κατασκευάσει ένα από τα σημαντικότερα έργα της Νεότερης Ιστορίας και έτσι θα αναπτυχθεί ο τομέας των παραχωρήσεων όπου αργότερα θα μπουν και άλλα έργα.
Σήμερα, που η Ελλάκτωρ ελέγχεται μετοχικά από το ολλανδικό fund Reggeborgh Invest και τον όμιλο Βαρδινογιάννη η αξία της Ακτωρ Παραχωρήσεις υπολογίζεται περίπου στο μισό δισεκατομμύριο, αποτελώντας μαζί με τα ακίνητα (REDS) ένα από τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της διαμελισμένης πλέον εταιρείας.
Η Αττική οδός θα στηρίξει τον όμιλο σε πολύ δύσκολες εποχές, καθώς η ρευστότητα που παρείχε στους δύο εναπομείναντες μετόχους (Ακτωρ Παραχωρήσεις και ΑVAX) και τα παχυλά μερίσματα απέτρεψαν την κατάρρευση της Ελλάκτωρ την οποία επηρέασε η οικονομική κρίση του 2010, ο μετοχικός εμφύλιος, αλλά και τα αποτυχημένα διεθνή ανοίγματα στις χώρες των Αραβικών Εμιράτων, στη Ρουμανία αλλά και στα Βαλκάνια.
Το «πάντρεμα» με την οικογένεια Καλλιτσάντση
Είχε προηγηθεί, στην αλλαγή της χιλιετίας, ο πρώτος μεγάλος «γάμος» στις κατασκευές σε μια εποχή που η αγορά αποζητούσε μεγαλύτερα επιχειρηματικά σχήματα.
Η συγχώνευση της Ελληνικής Τεχνοδομικής, της Τεχνικής Εταιρείας Βόλου (ΤΕΒ) και της Ακτωρ στα τέλη της δεκαετίας του ’90 θα φέρει στον όμιλο τους αδελφούς Αναστάσιο και Δημήτρη Καλλιτσάντση, που έμελλε να παίξουν μοιραίο ρόλο στην πορεία και την εξέλιξη του ομίλου Ελλάκτωρ, όπως μετονομάστηκε τα επόμενα χρόνια. Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου μετασχηματισμού που συντελέστηκε με την απορρόφηση και άλλων εταιρειών όπως η Παντεχνική της οικογένειας Γιόκαρη και η Σαραντόπουλος.
Το 1998, έναν χρόνο πριν από το σαρωτικό κύμα συγχωνεύσεων και τα κίνητρα που έδωσε η τότε κυβέρνηση για τις μετοχικές συμπράξεις, στο Ελληνικό Χρηματιστήριο υπήρχαν 32 κατασκευαστικές εταιρείες. Τα επόμενα χρόνια οι περισσότερες εξαφανίστηκαν από τον άκρατο ανταγωνισμό και έμειναν μόνο τέσσερις.
Πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι προέβλεψαν πως εξαιτίας της διαφορετικής κουλτούρας και της έντονης διαφοράς χαρακτήρων των βασικών μετόχων σύντομα θα υπήρχαν συγκρούσεις. Ηταν σχεδόν νομοτελειακό, αφού στο τέλος του μεγάλου κύκλου των μετοχικών ανακατατάξεων, στους κόλπους της εταιρείας βρέθηκαν πέντε διαφορετικές οικογένειες (Μπόμπολα, Καλλιτσάντση, Κούτρα, Γιόκαρη, Σαραντόπουλου), με διαφορετικές αφετηρίες, προσεγγίσεις και στοχεύσεις.
Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις που αποδείχθηκαν αγεφύρωτες έμεναν κάτω από το χαλί όσο οι κατασκευές έσπαγαν ρεκόρ και τα έργα αυγάτιζαν το ανεκτέλεστο. Οταν όμως η μηχανή κοπής έργων σταμάτησε να παράγει αποτέλεσμα, δεν άργησε να έρθει η έκρηξη. Τουλάχιστον δύο φορές, λέει ένας εκ των πρωταγωνιστών, είχαν αποφασίσει να χωρίσουν. Την τελευταία στιγμή όμως κάποιος έκανε πίσω.
Το τέλος εποχής
Στην προβληματική σχέση μεταξύ των μετόχων που για χρόνια συντηρήθηκε και που οι αντιθέσεις δυναμίτιζαν μια άσβεστη εσωτερική φωτιά, είχε αναφερθεί και στην αποχαιρετιστήρια επιστολή που έστειλε στο προσωπικό τον Ιούλιο του 2021 ο Λεωνίδας Μπόμπολας, διευθύνων σύμβουλος της μητρικής εταιρείας ως το καλοκαίρι του 2018.
Τότε ο κ. Μπόμπολας είχε μιλήσει για την προσπάθειά του να τεθεί το γενικό συμφέρον πάνω από το ατομικό, ώστε τα σιλό που, όπως έλεγε, διοικούσε, ο καθένας από τους τέσσερις βασικούς μετόχους να αναπτύσσονται παράλληλα, να αξιοποιούνται συνέργειες και να υπάρχει ένα αρμονικό σύνολο. Δυστυχώς, αυτή η προσπάθεια αποδείχθηκε ότι στηριζόταν σε γυάλινα πόδια.
«Οι προσωπικές φιλοδοξίες υπερίσχυσαν του κοινού καλού.
Η δυσμενής οικονομική συγκυρία, η συρρίκνωση των έργων. αλλά κυρίως οι έριδες μεταξύ των μετόχων προκάλεσαν μοιραίο ρήγμα στην συνοχή της διοίκησης» και έφεραν την ολοκληρωτική ρήξη με την πρωτοβουλία Change4Ellactor που απομάκρυνε από την εταιρεία τη διοίκηση (Μπόμπολας , Κούτρας) και επέτρεψε την επιστροφή Καλλιτσάντση.
Κανείς, ακόμη και σήμερα, δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί η πλευρά Μπόμπολα εγκατέλειψε τη μάχη και απέφυγε να επενδύσει στην Ελλάκτωρ το δύσκολο καλοκαίρι του 2018 που έχασε στον πόλεμο με τους πρώην συνεταίρους. Ο κ. Μπόμπολας απαριθμώντας τα δεινά της εταιρείας δεν έχει διστάσει να μιλήσει για λάθος επιλογές, λανθασμένες προσφορές, άστοχες κινήσεις και ασύμμετρες ζημιές στη Μέση Ανατολή που διοικούσε ο Δημήτρης Καλλιτσάντσης και στα Βαλκάνια ο Δημήτρης Κούτρας.
«Η Ακτωρ, μια εταιρεία που συμβόλιζε την αξιοπιστία, τη βεβαιότητα και την ολοκλήρωση και των πιο σύνθετων έργων, άγγιζε τα όρια της χρεοκοπίας», είχε δηλώσει με πόνο πριν από σχεδόν δύο χρόνια, τότε που σφραγιζόταν το δικό τους τέλος στην εταιρεία. Καλώς ή κακώς, ούτε ο βίος της διοίκησης Καλλιτσάντση υπήρξε μακρύς, οδηγώντας σε ευρείες μετοχικές αλλαγές που έφεραν στο τιμόνι του ομίλου τη διοίκηση του Ολλανδού μεγαλοεπενδυτή Χένρι Χόλτερμαν.
Ο νέος μεγαλομέτοχος της εταιρείας απέδειξε πολύ γρήγορα ότι η κατασκευή δεν εντάσσεται στα ισχυρά όπλα της στρατηγικής του. Αφού διαχειρίστηκε τη μεγάλη διαμάχη με τους κυρίους Δημήτρη Μπάκο, Γιάννη Καϋμενάκη και Αλέξανδρο Εξάρχου, οι οποίοι είχαν αποκτήσει το 30% της εισηγμένης, μεσολάβησε για την πώληση της συμμετοχής τους στη Motor Oil.
Οι τελευταίοι εξαγόρασαν την Intrakat και πρόσφατα συμφώνησαν να αποκτήσουν και την Ακτωρ, αλλάζοντας καθοριστικά την πορεία αλλά και το μείγμα των δραστηριοτήτων του ομίλου.
Θέτοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις αυξημένες ανάγκες του για επικοινωνία και αλληλεπίδραση, τα νέα προγράμματα Nova Family προσφέρουν ένα απόλυτα μοντέρνο σχήμα κινητής τηλεφωνίας που εξοικονομεί χρήμα, χρόνο και ενισχύει την οικογενειακή συνδεσιμότητα.
