«Ο αγώνας του '21 και η υπονόμευσή του» είναι ο τίτλος του βιβλίου της Μαρίας Δεληβοριά, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Άγρα. Υπότιτλος: «Οι σύγχρονες μαρτυρίες και η κρίση του Σολωμού».
Η συγγραφέας, με σπουδές Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διδακτορικό στην Βυζαντινή Τέχνη, σε ένα τόμο 535 σελίδων εξετάζει τα γεγονότα της επανάστασης με τις ηρωικές πράξεις των πρώτων ετών αλλά και τους δύο εμφυλίους πολέμους. Και τα εξετάζει από την πλευρά των έργων του Διονυσίου Σολωμού τον οποίον έχει μελετήσει στο βιβλίο της «Η γυναίκα της Ζάκυνθος, έχθρισσα θανάσιμη του Έθνους».
Πρόκειται για μια αφήγηση, τεκμηρίωση και αξιολόγηση των μεγάλων γεγονότων, με ανάδειξη του υπονομευτικού στοιχείου που ενυπάρχει στον ηρωικό Έλληνα του '21, το στοιχείο του διχασμού, του εγωισμού, της ιδιοτέλειας. Ενός διχασμού που, ακόμη και αν δεν έχει ταπεινά υλικά κίνητρα, λειτούργησε διαλυτικά για το μεγάλο γεγονός της εθνεγερσίας, η οποία τάραξε τη γεωπολιτική σταθερότητα της εποχής σπάζοντας την τότε τάξη πραγμάτων που είχαν επιβάλλει οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες με τον συνασπισμό της Ιεράς Συμμαχίας.
Η συγγραφέας, αφού παραθέσει λεπτομέρειες, στοιχεία και περιστατικά, καταφεύγει στα σολωμικά κείμενα για να δείξει πως ο ποιητής, παρότι ήταν μακριά από την επανάσταση, παρακολουθώντας τα συμβάντα από την Ζάκυνθο, ήταν «παρών» ψυχικά. Και αυτό γιατί διάβαζε τις εφημερίδες που ερχόταν στο νησί, συναναστρεφόταν κατατρεγμένους και μιλούσε με αγωνιστές. Αυτός, ο έχων το χαρακτηρισμό του σνομπ...
Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις», βάσει πηγών -ελληνικών και ξένων- φωτίζει τις διαμορφωθείσες ήδη από τις πρώτες μέρες φατρίες. Από τη μια πλευρά οι «στρατιωτικοί», που επικεφαλής των ένοπλων σωμάτων των Κλεφτών και Αρματολών στην Πελοπόννησο και στη Στερεά είχαν μεγάλη απήχηση στον πληθυσμό, καθώς κατέπληξαν Έλληνες και Ευρωπαίους με τις ανέλπιστες νίκες τους.
Από την άλλη πλευρά, οι «πολιτικοί», οι ισχυροί τοπικοί προύχοντες οι οποίοι, ασκώντας σε όλη την προεπαναστατική περίοδο διοικητικές αρμοδιότητες αναγνωρισμένες από την Πύλη, δεν δεχόταν την αμφισβήτηση των προνομίων τους, διεκδικώντας να έχουν λόγο όχι μόνο για τη θεσμική διοίκηση αλλά για τις πολεμικές επιλογές.
Όπως επισημαίνει η συγγραφέας, οι δύο αυτές παρατάξεις δεν υπήρξαν απολύτων αμιγείς αλλά ,αντιθέτως, περιλάμβαναν στους κόλπους τους και στρατιωτικούς και πολιτικούς, αναλόγως των περιστάσεων. Επικεφαλής των πολιτικών ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, επιφανής Φαναριώτης, δηλαδή μέλος της οθωμανικής διοικητικής ελίτ. Συνεργαζόμενοι, αντιστοίχως, με τους τοπικούς πασάδες ήταν και οι Αρματολοί, ως αστυνομικό σώμα τάξης. Επικεφαλής των στρατιωτικών ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ηγετική φυσιογνωμία της επανάστασης στην Πελοπόννησο, μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην Στερεά και τους άλλους αγωνιστές Νικηταρά, Καραϊσκάκη, Μπούτσαρη.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, έχοντας το ταλέντο της διπλωματίας και της διοίκησης, κατάφερε να αποκλείσει τον Κολοκοτρώνη, τον Υψηλάντη, τον Ανδρούτσο και τον Νικηταρά από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, πετυχαίνοντας να εκλεγεί πρόεδρος του Εκτελεστικού, δηλαδή Πρόεδρος της Κυβέρνησης. Βέβαια, η ομάδα του Μαυροκορδάτου, αναλαμβάνοντας νομότυπα τη διεύθυνση των στρατιωτικών πραγμάτων, υπήρξε ολέθρια για την έκβαση της επανάστασης.
Η συγγραφέας παρουσιάζει τις συμβατικές κατηγοριοποιήσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας της Επανάστασης, η οποία θέλει την παράταξη του Μαυροκορδάτου να εκφράζει την ανάγκη δημιουργίας κράτους ευρωπαϊκών προτύπων, με κεντρική διοίκηση και θεσμούς. Και την παράταξη των στρατιωτικών, ως οι δικαιούμενοι τα πρωτεία του νέου πολιτεύματος αφού ήταν αυτοί που ανύψωσαν τους χθεσινούς δούλους σε ελεύθερο έθνος.
Όμως, μια χωρίς μύθους προσέγγιση αποτελεί η θεώρηση του άγγλου φιλέλληνα Τζορτζ Φύνλεϋ, ο οποίος σημειώνει ότι το Σύνταγμα της Επιδαύρου «δεν υιοθέτησε τρόπους που να επιβάλλουν οικονομική υπευθυνότητα στις τοπικές αρχές που διαχειρίζονταν δημόσιο χρήμα και τρόπους που να συγκρατούν την οικονομική απληστία των προεστών και των στρατιωτικών αρχηγών».
Και η μαρτυρία του Σολωμού μέσα από το έργο του «Διάλογο» ανάμεσα στον Ποιητή και στον Σοφολογιότατο: «Φαίνεται ότι εκεί πέρα οι δικοί μας δεν έχουν τόση δυσκολία να βρέχονται με το αίμα τους, όσην έχουμε εμείς να νοτιστούμε από λίγες σταλαγματιές θαλασσινές (…). Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα. Εκείνη άρχισε να πατεί τα κεφάλια τα τούρκικα, τούτη θέλει πατήσει ογλήγορα τα σοφολογιοτατίστικα».
Όπως υπογραμμίζει η συγγραφέας, ο Διονύσιος Σολωμός είχε ταχθεί με το μέρος των αρματωμένων. Καμαρώνοντάς τους από το αγαπημένο του νησί, που ήταν υπό Αγγλική αρμοστεία…
