Νίκος Καζαντζάκης: Η ιστορία του «Καπετάν Μιχάλη» που προσφέρει την Κυριακή το ΘΕΜΑ

Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) ανήκει στις ακραίες περιπτώσεις πνευματικών δημιουργών σε παγκόσμιο επίπεδο οι οποίοι έγραψαν ασυνήθιστα πολλά έργα τα οποία συνοδεύονται και από αντίστοιχη ποιότητα.

Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1906 με το δοκίμιο "Η Αρρώστια του Αιώνος" το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Πινακοθήκη". Σ' αυτό χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή.



Το ίδιο ψευδώνυμο χρησιμοποίησε και στο έργο του "Όφις και Κρίνο" (1906). Ακολούθησαν οι "Σπασμένες Ψυχές" (1909-1910) που δημοσιεύθηκαν σε συνέχειες στο περιοδικό "Νουμάς".

Το μυθιστόρημα "Toda - Raba. Le  Cahier Blen" (1933) γράφτηκε στα γαλλικά. Ο Καζαντζάκης χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Nikolai Kazan. Το έργο του αυτό μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Γιάννη Μαγκλή το 1956 με τον τίτλο "Τόντα - Ράμπα".

Ένα άλλο έργο του που πρωτογράφτηκε στα γαλλικά ήταν το "Le Jardin des Rochers" (1939). Στα ελληνικά μεταφράστηκε το 1960 από τον Παντελή Πρεβελάκη με τον τίτλο "Ο Βραχόκηπος".

Τα υπόλοιπα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη είναι τα πιο πολυδιαβασμένα.
"Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά" (1946), "Ο Καπετάν Μιχάλης" (1953), "Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται" (1954), "Ο Τελευταίος Πειρασμός" (1955) και "Οι Αδερφοφάδες" που κυκλοφόρησαν το 1963, μετά τον θάνατό του. 



Ας δούμε εκτενέστερα  τον "Καπετάν Μιχάλη" που προσφέρει το "Πρώτο Θέμα" αυτή την Κυριακή.

Το πρώτο σχεδίασμά του έγινε το 1929. Ο τίτλος που έδωσε ο Καζαντζάκης αρχικά ήταν "Kapetan Elia". Το 1936 έγραψε στα γαλλικά μια άλλη μορφή του ως μυθιστορηματική βιογραφία με τίτλο "Mon Pere" ("Ο Πατέρας μου"). "Ο Καπετάν Μιχάλης" γράφτηκε στην τελική του μορφή το 1950 και κυκλοφόρησε, όπως αναφέραμε, το 1953.

Ο Καπετάν Μιχάλης αποτελεί τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου. Πρόκειται,ουσιαστικά, για τον πατέρα του Καζαντζάκη. Ο μεγάλος συγγραφέας κρατάει κάποια από τα χαρακτηριστικά του και τα συμπληρώνει με άλλα, εντυπωσιακά και φανταστικά.

Ο Καπετάν Μιχάλης παρουσιάζεται μέσα από τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα φόβου και δέους του παιδιού του, που είναι ο Νίκος Καζαντζάκης.



Όπως γράφει η νεοελληνίστρια φιλόλογος Χριστίνα Λύσσαρη στο "Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας" των εκδόσεων Πατάκη (2007): 

"Άνθρωπος μυθικής δύναμης και κυνηγός του απόλυτου, ο Καπετάν Μιχάλης αγωνίζεται για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους. Στην πραγματικότητα, σαν ένας ακόμα καζαντζακικός ήρωας με νιτσεϊκά χαρακτηριστικά, κυριαρχείται από την ιδέα του θανάτου και αγωνίζεται για την απελευθέρωση από τα ίδια τα ανθρώπινα όρια, συνδυάζοντας, στον αγώνα αυτόν, στοιχεία ανωτερότητας και πρωτογονισμού. Γύρω του ζωντανεύει το έπος του κρητικού αγώνα, η πάλη των παθών με την υπεράσπιση της τιμής και της ελευθερίας".

Ο Γιάννης Κορδάτος, στην "Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας" γράφει: 

"Βέβαια δε λείπουν και οι φιλοσοφικοί στοχασμοί, ο καμβάς του όμως είναι ηρωικός". Και κόμα είναι φανερό πως επηρεάστηκε και από το "Ταράς Μπούλμπα" του Γκόγκολ. Οι Κρητικοί παλικαράδες του Καζαντζάκη μοιάζουν πολύ με τους κοζάκους του Γκόγκολ".

Το γλωσσικό ύφος του Καζαντζάκη

Ο κορυφαίος Έλληνας γλωσσολόγος, Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ, είναι από τους ανθρώπους που έχουν μελετήσει σε βάθος τον Καζαντζάκη και τα έργα του. Είναι μεγάλη τιμή για μας, και φανταζόμαστε, μεγάλη τύχη για τους αναγνώστες του protothema.gr,να παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από κείμενα του κ. Χαραλαμπάκη, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά, για τον Νίκο Καζαντζάκη.

Στο άρθρο αυτό, θα αναφερθούμε σε όσα γράφει ο καθηγητής Χαραλαμπάκης για το γλωσσικό ύφος του μεγάλου Κρητικού λογοτέχνη.

"Το γλωσσικό ύφος του Νίκου Καζαντζάκη διαμορφώθηκε κατά ενιαίο τρόπο ήδη από τα πρώτα λογοτεχνικά του βήματα και αποτέλεσε το σταθερό υπόβαθρο πάνω στο οποίο δομήθηκε το λογοτεχνικό του έργο, πεζό και ποιητικό. Άριστος γνώστης της διαχρονίας της γλώσσας και έμπειρος λεξικογράφος, καλλιέργησε συστηματικά την απλή γλώσσα του λαού, στην οποία έδωσε λάμψη και γοητεία κυρίως με τις πρωτόγνωρες εικόνες που δημιούργησε, χρησιμοποιώντας σε ελεγχόμενο βαθμό λέξεις που οδηγούν συνειδητά στην ανοικείωση. Ως προς το σημείο αυτό βλέπουμε παράλληλη εξέλιξη με τη γλώσσα του Herman Hesse ο οποίος δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει στο έργο του άφθονα στοιχεία από τη γλώσσα της ιδιαίτερης πατρίδας του, χωρίς να ενοχλήσει – το αντίθετο μάλιστα, τους κριτικούς της λογοτεχνίας στη Γερμανία".



Συνεχίζοντας, ο κ. Χαραλαμπάκης γράφει:
"Τρεις είναι οι βασικοί άξονες στους οποίους στήριξε τη γλώσσα του και το ύφος του ο Καζαντζάκης.
1. Αφοσίωση και πίστη στη γλώσσα του λαού στη πιο δύσκολη καμπή του γλωσσικού ζητήματος.
 Η αγάπη αυτή φάνηκε έμπρακτα με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της Δημοτικής την οποία καλλιέργησε όσο ελάχιστοι λογοτέχνες. Ένα λεξικό του λογοτεχνικού του έργου, που αποτελεί ένα από τα μεγάλα desiderata της έρευνας, θα δείξει ανάγλυφη το μέγεθος της προσφοράς του αυτής.
2. Ειλικρίνεια των αισθημάτων, όπως εκφράζονται με ποικίλα μέσα ως βηματισμοί της ψυχής πίσω από τις γραμμές του κειμένου. Το πεζογραφικό του έργο είναι στην ουσία αποθέωση της προφορικότητας της παραγλώσσας.
3. Η ποιητικότητα και ο πηγαίος λυρισμός, όπως εκδηλώθηκε ήδη στο πρώτο βιβλίο "Όφις και Κρίνο" (1906), αποτελεί την κινητήρια δύναμη που τον ανέβασε τόσο ψηλά. Ο Καζαντζάκης είναι πρωτίστως ποιητής και δευτερευόντως πεζογράφος, παρά το γεγονός ότι είναι γνωστότερο στο ευρύτερο ελληνικό και διεθνές κοινό από το μυθιστορηματικό του έργο":

(Τα αποσπάσματα προέρχονται από ομιλία του κύριου Χριστόφορου Χαραλαμπάκη στην Ακαδημία Αθηνών, η οποία τίμησε τον Νίκο Καζαντζάκη, αν και ποτέ δεν έγινε μέλος της…).

"Εκείνο που έχουμε από τώρα να πούμε, χωρίς φόβο και πάθος, είναι πως δεν είναι καθόλου παρακατιανός από τους ομότεχνούς του, που μπήκαν στην Ακαδημία Αθηνών. Αντίθετα είναι πολύ ανώτερός τους", γράφει ο Γιάννης Κορδάτος στην "Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας".