«'Ενα τραγούδι για τον Αργύρη»: Η ταινία για τον Έλληνα επιζώντα της σφαγής του Διστόμου

Η συγκινητική ιστορία του Αργύρη Σφουντούρη, του Έλληνα που επέζησε της σφαγής του Διστόμου και ο αγώνας του για την διεκδίκηση των Γερμανικών αποζημιώσεων, είναι το θέμα της ταινίας του Στέφαν Χάουπτ, «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη»,  που θα κάνει πρεμιέρα στις 11 Ιουνίου, μία ημέρα μετά την επέτειο μνήμης της

Ο σκηνοθέτης αποτυπώνει στον κινηματογραφικό του φακό τον θρήνο του ανθρώπου που σε ηλικία 4 ετών, έχασε τους γονείς του και είδε το χωριό του να βάφεται στο αίμα.

Στα τρία χρόνια που χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η ταινία «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» ήταν οδυνηρά για τον Αργύρη Σφουντούρη. 'Επρεπε να περάσει μέσα σε λίγους μήνες όλα όσα είχε ζήσει τα τελευταία 50 χρόνια. Να γυρίσει και πάλι τον χρόνο πίσω, στις 10 Ιουνίου του 1944. Στην ημέρα που το χωριό του Διστόμου έζησε μία από τις αγριότερες σφαγές που έγιναν ποτέ στον κόσμο.

Ο μικρός Αργύρης τεσσάρων χρονών τότε , επέζησε της κτηνώδους σφαγής των Γερμανικών Δυνάμεων Κατοχής. Σε λιγότερο από δύο ώρες οι Ναζί σκότωσαν 218 κάτοικους του χωριού –
γυναίκες, άντρες, γέρους, μωρά και βρέφη.

Ο Αργύρης έχασε και τους δύο τους γονείς του και άλλους 30 συγγενείς. Γλίτωσε από τύχη και πέρασε τα επόμενα χρόνια σε ορφανοτροφεία στην Αθήνα, μαζί με άλλα παιδιά θύματα του πολέμου.

Μία μέρα, εμφανίστηκε μία αποστολή του Ερυθρού Σταυρού και διάλεξε κάποια παιδιά για να κάνουν μια καινούρια αρχή σε άλλη χώρα. Ο Αργύρης θέλησε οπωσδήποτε να πάει μαζί τους. Έτσι βρέθηκε στην Ελβετία, στο παιδικό χωριό Πεσταλότσι στο Τρόγκεν, όπου μεγάλωσε μακριά από την πατρίδα του αλλά και από τη δυστυχία που επικράτησε στην μεταπολεμική Ελλάδα.

Χρόνια αργότερα έκανε τη διδακτορική του διατριβή στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (ΕΤΗ) στα Μαθηματικά και την Αστροφυσική. Στη συνέχεια, ξεκίνησε να διδάσκει στα λύκεια της Ζυρίχης, μετέφρασε Έλληνες ποιητές στα γερμανικά, και για κάποια χρόνια εργάστηκε ως βοηθός στην αναπτυξιακή βοήθεια του Ελβετικού Σώματος Βοήθειας για τα θύματα καταστροφών στη Σομαλία, το Νεπάλ και την Ινδονησία. Όταν επέστρεψε στην Ευρώπη, πραγματοποιούσε τακτικά ταξίδια μεταξύ Ελβετίας και Ελλάδας και η παραμονή στην πατρίδα του γινόταν κάθε φορά όλο και πιο μακροχρόνια.

Ο Αργύρης Σφουντούρης περίπου 75 χρονών σήμερα, έχει περάσει μεγάλο μέρος της ζωής του με τα γεγονότα που συνέβησαν όταν ήταν μικρό παιδί. Την τραυματική αυτή εμπειρία του, δεν προσπάθησε να την ξεπεράσει και να «κλείσει» το κεφάλαιο με τις παιδικές του αναμνήσεις, αλλά αγωνίστηκε να μάθει να ζει με αυτή. Ελπίδα του είναι τέτοια γεγονότα να μην επαναληφθούν ποτέ .

«Δεν ξέρω ποιος μου ' χει δώσει το δίδαγμα. Τουλάχιστον η ζωή με έχει προστατέψει να πιστεύω και να αγωνίζομαι γι' αυτό: να μην παραδεχόμαστε την αδικία όσο μικρή ή μεγάλη και αν είναι. Να την πολεμούμε», είχε πει σε παλαιότερη συνέντευξη του ο ίδιος.

Για την γνωριμία του με τον Αργύρη Σφουντούρη μίλησε ο σκηνοθέτης της ταινίας, Στέφαν Χάουπτ: «Γνώρισα τον Αργύρη Σφουντούρη πριν δέκα χρόνια. Εκείνη την εποχήπροσπαθούσαμε με μία θεατρική ομάδα να ανεβάσουμε στη σκηνή το βιβλίο 'Ασκητική'' του Νίκου Καζαντζάκη. Τότε έψαχνα μία ανδρική φωνή που θα μπορούσε να διαβάσει για μας στην παράσταση κάποια κομμάτια της αρχής και του τέλους της ''Ασκητικής' στα ελληνικά. Τη βρήκα στο πρόσωπο του Αργύρη Σφουντούρη. Όντας και ο ίδιος συγγραφέας, μου πρότεινε να με βοηθήσει στη
βαθύτερη κατανόηση του κειμένου. Η μεγάλη έκπληξη όμως ήρθε πολλά χρόνια αργότερα, όταν έμαθα, ότι για την παράσταση χρησιμοποιήσαμε τη δική του μετάφραση – στη γερμανική έκδοση τσέπης απλούστατα είχανε ξεχάσει να βάλουν το όνομα του μεταφραστή …Αυτό που από την αρχή μου έκανε εντύπωση στον Αργύρη Σφουντούρη, ήταν η ευαισθησία του, το πνεύμα, η «παγκοσμιότητά» του. Ο εύθυμος τρόπος του ερχόταν σε μεγάλη αντίθεση με την ιστορία της ζωής του, την οποία μου διηγήθηκε σιγά-σιγά και που από τότε δε με άφησε ποτέ ήσυχο. Αυτή η ιστορία έγινε για μένα ένας φακός στον οποίο συγκεντρώνονται επίκαιρα ζητήματα και θέματα της εποχής μας.Λίγα χρόνια αργότερα, την άνοιξη του 2003, βρισκόμασταν στην Κρήτη για διακοπές, στην οικογένεια της Ελληνίδας γυναίκας μου. Την ίδια περίοδο οι Αμερικανοί είχαν εισβάλει στο Ιράκ. Σχηματίστηκε τότε μία ιδέα στο μυαλό μου: σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τη βιογραφία του Αργύρη ως σημείο εκκίνησης για μία καινούρια ταινία».

Με αφορμή την προβολή της ταινίας «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» στις 11 Ιουνίου στους κινηματογράφους, διοργανώθηκε (29/5) από την εταιρία διανομής της ταινίας δημοσιογραφική προβολή και συζήτηση με θέμα: "Οι γερμανικές οφειλές προς την Ελλάδα".

Σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης έγινε η προβολή της ταινίας και με πολύ ενδιαφέρον εξελίχθηκε η συζήτηση που ακολούθησε. Ξεκινώντας την συζήτηση ο κύριος Σφουντούρης δήλωσε ότι «Με την αλλαγή της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιανουάριο, το θέμα των αποζημιώσεων έχει γίνει πρώτο θέμα στη Γερμανία όπου μέχρι τώρα ήταν κυριολεκτικά το τελευταίο θέμα, το θάβανε. Έγινε επίσημο θέμα στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας. Αυτό θα έπρεπε να είχε γίνει εδώ και 70 χρόνια».

Στη συνέχεια και παίρνοντας τον λόγο η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ  Μαρία Κανελλοπούλου, είπε ότι :« Όσα προσπαθεί να πει ένας πολιτικός, ένας διαπραγματευτής, ένας διπλωμάτης, μοιάζουν αδύναμα μπροστά στην εικόνα, μπροστά στη μαρτυρία. Συγχαρητήρια λοιπόν στους δημιουργούς της ταινίας «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» που ήρθε να θυμίσει μια σοβαρή εκκρεμότητα που όσο περνούσαν τα χρόνια καταχωνιαζόταν από τη ζωντανή πολιτική σφαίρα στο διεθνές υποσυνείδητο. Έρχεται λοιπόν αυτό το ντοκιμαντέρ να θυμίσει κάτι άβολο, και όχι για τους Γερμανούς. Γιατί αυτοί ξέρουν τι έκαναν στον πλανήτη, και κατά ένα τρόπο φέρουν συλλογικές τύψεις. Ο γερμανικός λαός στα πλαίσια μιας δημοκρατικής κανονικότητας δεν έχει απολέσει την ιστορική του μνήμη. Εμείς όμως ολιγωρήσαμε. Τώρα δεν ζητούμε εκδίκηση αλλά να αποκατασταθεί το δίκαιο. Για αυτό δημιουργήθηκε και η Επιτροπή της Διακομματικής, γιατί για εμάς οι γερμανικές επανορθώσεις είναι εθνικό θέμα όπως είναι ή πρέπει να είναι η ιστορική μνήμη. Η ηθική βάση των αιτημάτων μας δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις οικονομικές διεκδικήσεις. Ούτε νομικά, ούτε κυρίως ηθικά δεν θα μπορούσε κανείς να στηριχθεί στο εγκληματικό ό,τι έγινε, έγινε, τι να κάνουμε τώρα. Μια τέτοια διολίσθηση συνιστά ένα κολοσσιαίο έγκλημα κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας γιατί η ανθρωπότητα είναι κορμιά, είναι εκατόμβες αίματος, είναι απώλειες αλλά είναι και μνήμη και ιστορία. Είναι τελικά ένα οφειλόμενο τραγούδι για τον Αργύρη, για τον Αργύρη του παρελθόντος και για τους πιθανούς Αργύρηδες του μέλλοντος».   

Στη συνέχεια η νομικός και μέλος του ΕΣΔΟΓΕ κυρία Χριστίνα Σταμούλη απαντώντας στην ερώτηση του Στέλιου Κούλογλου - ο οποίος συντόνισε τη συζήτηση- σχετικά με το σημείο που βρίσκονται σήμερα τα θέματα των ατομικών αποζημιώσεων, είπε: «Τα θέματα των ατομικών αποζημιώσεων, πέρα από τις αποφάσεις που έχουν αμετάκλητα κλείσει, είναι ανοιχτά για τα υπόλοιπα θύματα γιατί νομικά τα συγκεκριμένα εγκλήματα έχουν κριθεί ότι είναι απαράγραπτα. Την εποχή που ξεκίνησε η ιστορία με τον Αργύρη και τον Γιάννη Σταμούλη υπήρχε μία θολή άποψη ότι μπορεί μέσα σε 5 χρόνια να έπρεπε όλοι να σπεύσουμε να καταθέσουμε αγωγές, αυτό πλέον έχει ξεκαθαριστεί, διεθνώς έχει αναγνωριστεί ότι τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας είναι απαράγραπτα, το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει μία πρακτική παραγραφή καθώς εκλείπουν αυτοί που ενδεχομένως θα είχαν ένα δικαίωμα να ασκήσουν μία αγωγή. Θεωρώ ότι η Γερμανία και κάθε κράτος στη θέση της Γερμανίας μάλλον σε αυτό ποντάρει, στη βιολογική παραγραφή.

Και συνεχίζοντας η Χριστίνα Σταμούλη είπε: «Ο Αργύρης λέει στην ταινία: “ποιος θα πάρει την ευθύνη να μην ξαναμιλήσουμε για αυτά;”. Εδώ είναι λοιπόν το θέμα, την ευθύνη πρέπει να την πάρουμε όλοι εμείς, ώστε να γίνει πεποίθηση ότι τέτοια εγκλήματα   δεν πρέπει να επαναληφθούν.. Για να μιλήσω για την ταινία, είναι για μένα πιο επίκαιρη από ποτέ.  Η διεθνοποίηση του θέματος έτσι όπως την οραματίστηκε ο Σφουντούρης ήταν το πρώτο πράγμα που έπρεπε ήδη από πολύ παλιά να γίνει, ήδη από το 1990. Το 2006 ο ίδιος ο πρόεδρος της Γερμανίας είχε πει ότι όσα ξέρουν οι Γερμανοί για την Πολωνία, για το ανατολικό μέτωπο και βεβαίως για το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, δεν τα ξέρουν για την Ελλάδα. Ως Έλληνες χάσαμε πολύτιμο χρόνο τον οποίο πρέπει άμεσα να ανακτήσουμε δημοσιοποιώντας το θέμα».

Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Ιωάννης Σταθάς τοποθετήθηκε ως εξής: «Καταρχάς συγχαρητήρια για τον Αργύρη για την προσφορά του και για την ταινία, που φέρνει μνήμες από τις αφηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων μας. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι γίνεται πολύ καλή δουλειά στη Γερμανία για να μάθουν τα παιδιά σχετικά με τα εγκλήματα που έγιναν στον πόλεμο, όμως από την πολιτική ηγεσία της Γερμανίας, γίνεται μια πολύ άσχημη δουλειά με τις πολιτικές που εφαρμόζει και υπάρχει άνοδος του ναζισμού και του φασισμού. Για να μην υπάρχουν λοιπόν αυτά που έζησε ο Αργύρης, και εμείς, μέσα από τα λόγια των παππούδων και των γιαγιάδων μας πρέπει ν αλλάξει την πολιτική. Η πολιτική μπορεί να αλλάξει μόνο με τη συμμετοχή όλων μας, ο καθένας μας πρέπει να συμμετέχει, να διεκδικεί για τη δημοκρατία και την ειρήνη και να μην κάνουμε ανάθεση σε κανέναν. Η κυβέρνηση για να διεκδικήσει καλύτερα πρέπει να έχει τη συμμετοχή και την πίεση όλων μας.  Το θέμα είναι πρωτίστως ηθικό. Καμιά αποζημίωση δεν μπορεί να σβήσει τις μνήμες του Αργύρη».

Στην ερώτηση του Στέλιου Κούλογλου, « Τι θα προσθέτατε στην ταινία;», ο Αργύρης Σφουντούρης απάντησε: « Ένα πράγμα με ενόχλησε όταν πρωτοείδα την ταινία, και το είπα στο σκηνοθέτη. ‘Oτι εκεί που αντιτίθεμαι στη συγγνώμη του πρέσβη, ο κόσμος δεν θα το βρει κατανοητό, πρέπει να συμπληρώσουμε κάτι,  και συμπεριέλαβε κάποια πράγματα. Αλλά μου έκανε εντύπωση ότι στη Γερμανία δεν υπήρξε πρόβλημα, ενώ στην Ελβετία μια εφημερίδα μετά την πρεμιέρα έγραψε ‘’τι ωραία που θα ήταν να είχε δεχτεί τη συγγνώμη και να τέλειωνε έτσι το έργο !’’. Θέλανε χολιγουντιανή εξέλιξη! Ο πρέσβης ζήτησε στα γερμανικά τη συγγνώμη και αυτό έχει νόημα, δεν του το επέτρεψε η κυβέρνηση, για αυτό βρήκε το διπλωματικό κόλπο να τη ζητήσει στα ελληνικά, σου λέει τότε δεν θα είναι επίσημη. Αυτά είναι τα λίγο τραγελαφικά αλλά πολύ ενοχλητικά. Εγώ θέλω να πω αυτό, που είναι τόσο αυτονόητο, που δεν σκέφτηκα καν να το τονίσω: αν κάποιος νομίζει ότι μπορεί να συγχωρεθούν αυτά τα πράγματα με μία συγνώμη, τότε δεν έχει καταλάβει τίποτα, ούτε από τη δική μου ιστορία, αλλά ούτε από την ανθρώπινη ιστορία. Γιατί αυτό είναι το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε, και αυτοί που το ζητάνε ζουν και με αυτό τον τρόπο, ζητούν συγγνώμη και συνεχίζουν τα ίδια. Και αυτό είναι που εγώ δεν θέλω, δεν θέλω να συνεχίσουμε τα ίδια.»

Σε ερώτηση σχετικά με την διάσημη πλέον φωτογραφία που απεικονίζεται μαζί με την γιαγιά, τον παππού και την αδελφή του, ο Αργύρης Σφουντούρης είπε: «Όταν πρωτοείδα αυτήν την φωτογραφία το 1993, στην παρουσίαση του βιβλίου του Μαρκ Μαζάουερ ‘Στην Ελλάδα του Χίτλερ’, ρώτησα την θεία μου ποιοι είναι αυτοί που απεικονίζονται. Και εκείνη μου απάντησε “δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου, τις αδελφές σου;” Eγώ δεν με είχα ξαναδεί ποτέ σε φωτογραφία και ούτε θυμόμουν τις μορφές του παππού και της γιαγιάς. Η φωτογραφία αυτή ανήκει στην Βούλα Παπαιωάννου, η οποία είχε έρθει στην πρώτη επέτειο της σφαγής του Διστόμου τον Ιούνιο του 1945, όταν εγώ ήμουν 5 χρονών. Αφού την είδα λοιπόν το 1993,  ήρθα σε επικοινωνία με το Μουσείο Μπενάκη όπου ξεδιάλεξα φωτογραφίες από το αρχείο της Βούλας Παπαιωάννου, πολλές από τις οποίες χρησιμοποίησε και ο Στέφαν Χάουπτ στην ταινία».

Η ταινία Ένα Τραγούδι για τον Αργύρη έχει αποσπάσει το βραβείο Κοινού στο 9o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης "Εικόνες του 21ου αιώνα" (Audience Award, 9th Thessaloniki Documentary Festival), το βραβείο Κοινού στο 1ο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών στο Λος Άντζελες και μία υποψηφιότητα για Καλύτερο Ντοκιμαντέρ στα Ελβετικά Βραβεία Κινηματογράφου Swiss Film Prize nomination for Best Documentary Film)