Πολιτικά μηνύματα, συναίσθημα και τραγικές ιστορίες

Οι τρεις πρώτες μέρες του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης δικαιώνουν τις επιλογές που έχουν κάνει οι ιθύνοντες και πραγματικά δείχνουν πως πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες κατάφεραν να βρίσκονται εδώ. Η προσέλευση του κοινού είναι μεγάλη και στις περισσότερες προβολές που συμπίπτουν με την ώρα που οι περισσότεροι τελειώνουν την δουλειά τους είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς εισιτήριο. Η Θεσσαλονίκη έχει μια πολύ ωραία ατμόσφαιρα αυτές τις μέρες.

Στην μαγευτική και μια από τις λίγες στην Ελλάδα αίθουσα του κινηματογράφου Ολύμπιον, η συγκινητική και ρομαντική διλογία της Χελένα Τρεστίκοβα «Ιβάνα και Βατσλαβ» μας καθήλωσε. Η ταινία δείχνει την ζωή ενός ζευγαριού στο παρελθόν και στην δεύτερη φάση σχεδόν 20 χρόνια αργότερα. Η σκηνοθέτης, το 1980, θα περιγράψει την ζωή δυο εικοσάρηδων φοιτητών αρχιτεκτονικής που μόλις έχουν παντρευτεί και κάνει το πρώτο τους παιδί, δείχνοντας τους νέους να προσπαθούν να συνδυάσουν σπουδές, παιδί και συμβίωση μέσα στην αισιοδοξία του έρωτα. Το 1999 σε μια δεύτερη ταινία η σκηνοθέτης ξανα-επιστρέφει στο ζευγάρι, βλέποντας αυτή την φορά όμως δύο εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους που πλέον έχουν πέντε παιδιά και κανείς τους δεν ασχολείται με την αρχιτεκτονική και δυστυχώς οι κακές συνθήκες τους έχουν κάνει να χάσουν όλα αυτά που είχαν.

Μια από τις πιο αγαπημένες ταινίες του Φεστιβάλ θα αποδειχτεί και το «Ξενοδοχείο ο Παράδεισος» της ελληνίδας δεύτερης γενιάς Σοφίας Τζαβέλλα. Σε ένα κτίριο που χτίστηκε πριν πολλές δεκαετίες στην κομμουνιστική Βουλγαρία, θα τοποθετηθούν εκατοντάδες τσιγγάνοι και θα τους χαριστούν διαμερίσματα, σε μια προσπάθεια να ενσωματωθούν στη βουλγάρικη κοινωνία. Σήμερα το κτίριο εξαθλιωμένο και σε συνθήκες σχεδόν ακατάλληλες για κατοικία, με ανύπαρκτη υγιεινή, φιλοξενεί εκατοντάδες τσιγγάνους που παρ’όλη την παρακμή του, το αγαπούν και αυτοσαρκάζοντας την κατάσταση τους, ξετυλίγουν την καθημερινότητα τους στην οθόνη.

«Ταρακουνάει» τα νερά και η ταινία του Andris Gauja από την Λάτβια όπου περιγράφει τη σοκαριστική καθημερινότητα μιας φτωχής οικογένειας σε μια επαρχιακή πόλη της Λετονίας, όπου δύο αδέρφια έχουν συνάψει σχέσεις και έχουν κάνει δύο παιδιά.  Ο αλκοολισμός, η βιαιότητα περιτριγυρίζει την 28χρονη Ζάντα και τα δύο της παιδιά. Ο αδερφός της Βάλντις βρίσκεται στην φυλακή για αιμομιξία και βιαιότητα απέναντι στην οικογένεια του και όλοι περιμένουν με φόβο την επιστροφή του. Ένα αμείλικτο πορτρέτο μιας πολύ σκληρής αγροτικής πραγματικότητας στη μετασοβιετική εποχή του ανατολικού μπλοκ.

Από τις ελληνικές συμμετοχές οφείλουμε να αναφέρουμε την ταινία «Στο Ταλίν» του Δημήτρη Βράκα για την αμεσότητα, την απλότητα και την εξαιρετική της φωτογραφία. Η ταινία είναι στην ουσία μια ωδή στο Ταλίν, πρωτεύουσα της Εσθονίας, μιας χώρας μεταξύ Ρωσίας και Σκανδιναβίας. Ο ρυθμός της πόλης από το κέντρο και την καρδιά της μέχρι τα προάστια περιγράφεται μέσα από τις σκέψεις των ίδιων των ανθρώπων της, με έναν πολύ αντικειμενικό και άχρωμο τρόπο που όμως ντύνεται από την ιδιότυπη αρχιτεκτονική της πόλης, αλλά και είναι συνοδευόμενος από την ηλεκτρονική ποπ μουσική του εσθονικού συγκροτήματος Antonina.

Το πολιτικό σχόλιο του Allard Detiger για την αγιοποίηση ενός στρατιώτη της εθνοφρουράς της Ρωσίας πριν μια δεκαετία είναι τόσο… εύπεπτο που κανείς αναρωτιέται αν ο σκηνοθέτης θέλει να προκαλέσει την κατανόηση ή την απόρριψη.

Ο Γιεβγκένι Ροντιόνοφ ήταν ένας συνηθισμένος νεαρός Ρώσος στρατιώτης, ο οποίος πέθανε στην Τσετσενία αφότου πιάστηκε αιχμάλωτος και αρνήθηκε να ασπαστεί το Ισλάμ. Η ζωή της μητέρας του Γιεβγκένι, προσπαθεί να πορευτεί με την «αγιοποίηση» του παιδιού της από τους γύρω. Η ταινία γυρισμένη πέρσι δείχνει μια μάνα που μετά από 14 χρόνια συνεχίζει να ζει με την ανάμνηση του γιου της με την βοήθεια όλων αυτών των «πιστών» που δεν τον λησμονούν και έχουν δημιουργήσει έναν τεράστιο θρύλο γύρων από το όνομα του. Παράλληλα, η ταινία μας δείχνει την στρατιωτική σχολή όπου ο Γιεβγκένι διδάσκεται ως το παράδειγμα προς μίμηση για τους νεαρούς στρατιώτες που θέλουν να ακολουθήσουν τα βήματα του ήρωά τους.

Ιδιαίτερα συγκινητική και η ταινία «Οι Δραπέτισσες» της Ange Wieberdnik (ίσως η καλύτερη μέχρι τώρα παρουσίαση που είδαμε) όπου δύο ηλικιωμένες γυναίκες περιγράφουν την απόδραση τους από το στρατόπεδο Buchenwald. Όταν το 1945 -λίγο πριν οι Αμερικάνοι καταλάβουν την Γερμανία- οι Ναζί ανοίγουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οδηγούν υπό την απειλή του όπλου, τους κατάδικους σε πεζοπορίες που ονομάστηκαν «Πορείες του Θανάτου». Εννέα γυναίκες κατάφεραν να δραπετεύσουν, περπατώντας ατελείωτες ώρες μέσα στο κρύο και χωρίς φαγητό ή νερό, όπου παγιδεύτηκαν σε μια εχθρική περιοχή, ανάμεσα στους Γερμανούς που υποχωρούσαν και τους Ρώσους και τους Αμερικανούς που προέλαυναν γοργά, βομβαρδίζοντας σιδηροδρομικές γραμμές και γέφυρες. Οι γυναίκες έμειναν ενωμένες και έφτασαν στις γραμμές των Συμμάχων. Σ’ αυτό το απίστευτο ταξίδι επιβίωσαν χάρη στην καρτερικότητα, την αλληλεγγύη, την κοινωνική τους οξυδέρκεια και το χιούμορ τους. Οι δύο γυναίκες που ζούνε ακόμα περιγράφουν ξεχωριστά στην οθόνη τις αναμνήσεις τους μέχρι ωσότου να βρεθούν μετά από 63 χρόνια για να μοιραστούν ένα γεύμα και δεκάδες αναμνήσεις μαζί.