Χρ. Ι. Στεφανάδης

Η γιορτή των Φώτων είναι μια από τις μεγαλύτερες των Ελλήνων.

Η βασική τελετουργία της ημέρας αυτής είναι ο αγιασμός των υδάτων με την κατάδυση του σταυρού. Στην ελληνική παράδοση, όμως, ο Αγιασμός αυτός έχει και την έννοια του καθαρμού και του εξαγνισμού των ανθρώπων.
Η χριστιανική αυτή τελετουργία έχει και ρίζες στην αρχαία ελληνική λατρεία. Η κατάδυση του σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη, δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών της χώρας μας αυτή την ημέρα πηγαίνουν στις παραλίες ή στις όχθες ποταμών ή λιμνών και πλένουν τα αγροτικά τους εργαλεία - ακόμη και εικονίσματα. Αλλά και στην αρχαιότητα αναφέρονται παρόμοιες τελετουργίες. Οι αρχαίοι π.χ. Αθηναίοι είχαν τη τελετή των γνωστών «Πλυντηρίων», όπως την αποκαλούσαν, κατά την οποία μετέφεραν στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς. Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρύπους και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος.

Πριν από δεκαετίες θυμάμαι την τελετή των Φώτων σε μια ανεμοδαρμένη και ξεχασμένη ανατολική άκρη του Αιγαίου. Συνήθως φύσαγε παγωμένος βοριάς. Ολο το χωριό μαζεμένο στην παραλία. Ο παπάς έριχνε τον σταυρό στη φουρτουνιασμένη θάλασσα χωρίς να τον συγκρατεί με σχοινί. Βουτούσαν λιπόσαρκοι ψαράδες, οι πιο φτωχοί του χωριού, έπιαναν τον σταυρό και μετά τον περιέφεραν στα σπίτια, εισπράττοντας κατά περίπτωση λίγες δραχμές ως επιβράβευση για το θάρρος τους. Υπήρχε φτώχεια τότε. Υπήρχε στέρηση των στοιχειωδών. Υπήρχε ανασφάλεια. Ανασφάλεια μπροστά στην αρρώστια, αφού δεν υπήρχε πρακτικά ιατρική περίθαλψη. Ανασφάλεια από έλλειψη επικοινωνίας με την πρωτεύουσα, αφού μία φορά την εβδομάδα υπήρχε πλοίο, αν βέβαια το επέτρεπε ο καιρός. Ανασφάλεια οικονομική για το αύριο. Ανασφάλεια για την επόμενη μέρα στην παιδεία, αφού δεν υπήρχε ολοκληρωμένο εξατάξιο γυμνάσιο.

Υπήρχε όμως και αισιοδοξία. Αισιοδοξία για ένα καλύτερο αύριο. Αισιοδοξία ότι θα βελτιωθεί η ιατρική περίθαλψη. Αισιοδοξία ότι θα φτιάξουν οι συγκοινωνίες. Αισιοδοξία ότι θα βρεθούν χρήματα για να σπουδάσει το παιδί. Αισιοδοξία ότι το κράτος θα έρθει πιο κοντά και πιο στοργικά. Και ότι η παρουσία του θα είναι δίκαιη και πιο πειστική από τη βλοσυρή παρουσία του χωροφύλακα, που εξακολουθούσε να λειτουργεί ως δυνάστης, προφανώς από κεκτημένη μετεμφυλιακή ταχύτητα.
 
Αυτή η αισιοδοξία των Ελλήνων και η πίστη για το καλύτερο αύριο δημιούργησε τη δυνατή Ελλάδα των επόμενων δεκαετιών...

Φέτος, την ημέρα των Φώτων, πήγα, όπως κάθε φορά τα τελευταία χρόνια, σε ένα παραθαλάσσιο χωριό του νότιου Ευβοϊκού. Ερημιά... Λιγοστοί ήταν στην τελετή της κατάδυσης του σταυρού. Είπα σε έναν γνωστό μου ψαρά που εκείνη την ώρα έφτιαχνε τα δίχτυα του να πάμε στην τελετή. Μου απάντησε αρνητικά συνεχίζοντας τη δουλειά του. «Γιατί;» τον ρώτησα. «Είμαι σε απελπισία», μου είπε. «Εχω δυο παιδιά που σπουδάζουν και δεν μπορώ να τα βγάλω πέρα. Εχω το δάνειο, την Εφορία, το χαράτσι, το πετρέλαιο, τη συντήρηση του καϊκιού. Και δεν έχω λεφτά».  Αλλά κυρίως αυτό πού είδα εγώ είναι ότι δεν έχει ελπίδα...

Αλήθεια, δεν μπορεί να μεταλλάχτηκε η ψυχή του Ελληνα σε χρονικό διάστημα λίγων δεκαετιών. Του Ελληνα της καρτερίας, της δημιουργικότητας, της υπομονής, της ελπίδας, της αισιοδοξίας. Ιδιοι είμαστε γονιδιακά και πολιτιστικά και τότε και τώρα.

Επομένως, θα τα καταφέρουμε. Εστω με τραύματα, με δυσκολίες, με συγκρούσεις, με απογοητεύσεις...

*Ο Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης είναι καθηγητής
Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών