Θάνος Παπαδόπουλος

Για τον ίδιο λόγο, οι άνθρωποι δεν πρέπει να δολοφονούν τους εχθρούς τους, αλλά να τους οδηγούν με τακτικές και ήπια μέσα ώστε να διαλέγουν μόνοι το θάνατό τους, χωρίς να τους αγγίζουν. Αυτό είναι το τέλειο έγκλημα, ο τέλειος φόνος. Δηλαδή, ο εχθρός να πεθάνει από τύψεις ή απελπισία – από τύψεις είναι καλύτερα. Επειδή τότε μπορείς να τον συγχωρέσεις ή και να τον συμπαθήσεις ακόμη, τον άμοιρο.

Η τέχνη του φόνου έχει παρεξηγηθεί ή έχει υπερεκτιμηθεί, κυρίως από συγγραφείς, σεναριογράφους και σκηνοθέτες. Έχουν ασχοληθεί τόσο με την μυθοπλασία του φόνου και την ψυχολογία του δολοφόνου που έχουν σιχαθεί τα εύκολα κόλπα των, κατά τα άλλα, περίπλοκων ταινιών τους. Πάντως, γράφοντας και γυρίζοντας ταινίες φόνων φαίνεται έχουν αποβάλει το δηλητήριο που έχουν στην ψυχή τους κι έτσι γλιτώνουν τον κόπο να κάνουν έναν καλό φόνο ή να επισκεφθούν τον ψυχίατρο και τον εξομολογητή τους.

Αντίθετα, οι αστυνομικοί εκτιμούν τους καλούς φόνους κι αντιμετωπίζουν με σεβασμό τους σίριαλ κίλερς κι ας έχουν περάσει των παθών τους για να τους βρουν και να τους πιάσουν. Μερικές φορές μάλιστα αποτολμούν να κάνουν και οι ίδιοι έναν καλό φόνο, μια που διαθέτουν τη διπλή τεχνογνωσία – του δολοφόνου και του διώκτη. Μερικοί δημιουργοί ταινιών έχουν ασχοληθεί τελευταία μ΄ αυτό το θέμα, δικαιώνοντας σε μερικές περιπτώσεις τους αστυνομικούς-φονιάδες – ίσως από ευγνωμοσύνη επειδή τροφοδοτούν με αστακούς και σαμπάνια το τραπέζι τους.

Η συμβολή του φόνου (για την ακρίβεια του εγκλήματος) είναι σημαντική στην οικονομία, λέι ο Καρλ Μαρξ στο «Κεφάλαιο». Επειδή κινητοποιεί κρατικούς και ιδιωτικούς μηχανισμούς και υπηρεσίες, παράγει εισοδήματα και φόρους και δημιουργεί καριέρες. Από τον φόνο και γενικότερα από το έγκλημα επωφελούνται αστυνομικοί, εισαγγελείς, δικαστές, ιατροδικαστές, δικηγόροι, επιστήμονες των εργαστηρίων, καθώς επίσης οι κληρονόμοι του θύματος, αλλά και του φονιά. ΄Ολοι αυτοί κατά περίπτωση χρησιμοποιούν αυτοκίνητα, τρένα, ταχυδρομεία, τηλέφωνα, τρώνε έξω πρόχειρα φαγητά, πίνουν μπίρες, ρεύονται, χρησιμοποιούν τις τουαλέτες σε καφετέριες, εστιατόρια και φαστφουντάδικα κλπ. Επίσης, οι φόνοι ευνοούν τη χαρτοβιομηχανία – εργοδότες και εργάτες, καθώς καθώς και τους εργάτες καθαριότητας που μαζεύουν το χαρτομάνι για να το στείλουν στην ανακύκλωση ή στη χωματερή.

Ακόμη και συνδικαλιστές και πολιτικοί επωφελούνται από τους φόνους. Οι συνδικαλιστές της Αστυνομίας ζητούν με την ευκαιρία των φόνων και των ληστειών προσλήψεις νέων αστυνομικών, αλλά και νέα αυτοκίνητα, γκλομπς και όπλα, όπως επίσης και ανανέωση της τεχνολογίας των εργαστηρίων. Επίσης και οι πολιτικοί έχουν λόγο σε περιόδους έξαρσης των δολοφονιών, βγαίνουν στην τηλεόραση, κάνουν προτάσεις, της αντιπολίτευσης επικρίνουν την κυβέρνηση για τη χαλάρωση της δημόσιας ασφάλειας και όλοι μαζί ζητούν να γίνουν δεκτά τα αιτήματα των συνδικάτων των αστυνομικών για προσλήψεις κλπ. Κάνοντας ασύστολη ψηφοθηρία, ως συνήθως.

Εισηγητής και πατριάρχης του αστυνομικού διηγήματος είναι ο «καταραμένος» Έντγκαρ Άλαν Πόε με το αμίμητο και ανεπανάληπτο «Έγκλημα της οδού Μοργκ» που αποτελεί το αρχέτυπο του είδους. Η Παλαιά Διαθήκη περιέχει τόσα μυστήρια, απάτες, απιστίες, μοιχείες και φόνους – παιδοκτονίες και αδελφοκτονίες ή απόπειρες – που μπορεί να γεμίσεις τόμους αστυνομικών μυθιστορημάτων και ατελείωτες σειρές στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Δεν την έχουν ξεπεράσει ούτε τα έργα και ο βίος του κ. Ρίπλεϋ που περιέγραψε η Πατρίτσια Χάισμιθ ούτε οι 16 κύκλοι του NCIS στην τηλεόραση. Η Παλαιά Διαθήκη μας εκπαιδεύει στον φόνο, αφού τα παιδιά του Αδάμ και της Εύας διέπραξαν τον πρώτο φόνο και την πρώτη αιμομιξία. Τέλος πάντων.

Όταν, όμως, το αστυνομικό μυθιστόρημα πέρασε τον Ατλαντικό Ωκεανό και προσγειώθηκε στην Αγγλία, ανέλαβαν ο Άρθουρ Κόναν Ντόυλ και η Άγκαθα Κρίστι , ιδίως η δεύτερη να το μετατρέψουν σε αστυνομικό μυθιστόρημα-σταυρόλεξο. Η Άγκαθα Κρίστι πίσω από το αγωνιώδες ερώτημα που θέτει αμέσως μόλις προκύψει το πτώμα – ποιος είναι ο δολοφόνος – αποκαλύπτει ίσως και άθελά της τις τοξικές σχέσεις που επικρατούν στη βαθιά διεφθαρμένη αγγλική κοινωνία.
Η δίψα για εξουσία και άκοπο χρήμα (κυρίως κληρονομικό) των κυρίαρχων τάξεων, γαιοκτημόνων και αστών και η αποβλάκωση της αγροτικής τάξης της περιφέρειας που σέβεται με δέος την ιεραρχία είναι τα βασικά πράγματα που βρίσκει κανείς κάτω από τις γραμμές. Όταν το είδος πέρασε στη μεγάλη οθόνη συνάντησε έναν υπολογίσιμο αντίπαλο στο πρόσωπο της ταξιθέτριας, που αν δεν της έδινες φιλοδώρημα σου ψιθύριζε δήθεν εμπιστευτικά στο σκοτάδι: «Ο γιατρός είναι ο δολοφόνος». Στη συνέχεια σου έριχνε το φακό στο πρόσωπο για να σκουντουφλάς σαν μεθυσμένος στα πόδια των άλλων, εισπράττοντας τις κλοτσιές τους. Γενικά, το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι προϊόν του αστικού τρόπου ζωής και οι αστυνομικές ταινίες παιδί της β΄ βιομηχανικής επανάστασης: του ηλεκτρισμού και της χημικής βιομηχανίας.. Γι΄ αυτό στην Ελλάδα αργήσαμε να αποκτήσουμε αστυνομικό μυθιστόρημα και οι απόπειρες του Γιάννη Μαρή ήταν πρωτόλειες.

Όταν το αστυνομικό μυθιστόρημα επέστρεψε στην Αμερική, πήρε τη μορφή σχεδόν κοινωνιολογικού εργαλείου. Μέσα από την ιστορία ή το σενάριο αναδεικνύονταν οι οξυμένες κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη μιας θρυμματισμένης κοινότητας. Οι κρυφοί κυρίαρχοι των πόλεων, σε συνεργασία συχνά με τις Αρχές, καθόριζαν την τύχη μεγάλων τμημάτων της οικονομίας και των λαϊκών τάξεων. Ο εμπνευσμένος Ντάσιελ Χάμετ με τον «Κόκκινο θερισμό» του έβαλε τις βάσεις αυτού του νέου είδους αστυνομικού μυθιστορήματος και ταινιών, που έτεμναν τις κοινωνικές επιρροές και εξουσίες. Γι΄ αυτό τον κυνήγησε μέχρι εξοντώσεως ο Mακάρθυ με την «Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών».

Η χαλάρωση της ανατομίας της αμερικανικής κοινωνίας από τους σεναριογράφους της περιόδου Μακάρθυ και μετά γέμισε τη μεγάλη και τη μικρή οθόνη με πολυ-φονικές ταινίες και σειρές και τρελά κυνηγητά αυτοκινήτων. Επίσης έκαναν πιένες (έως σήμερα) οι ιστορίες με σίριαλ κίλερς.
Οι σφαίρες έπεφταν σαν το χαλάζι, αναπαριστώντας κι εξορκίζοντας ταυτόχρονα έναν μυστικό αστικό (εμφύλιο) πόλεμο, που διεξαγόταν στα περιθώρια και στα υπόγεια της κοινωνίας και συχνά στα ρετιρέ της. Οι φόνοι του προέδρου των ΗΠΑ Τζων Κένεντυ και του αδερφού του Ρόμπερτ Κένεντυ, υποψήφιου προέδρου των ΗΠΑ, υπήρξαν το μεγαλύτερο τραύμα των ΗΠΑ στον 20ό αιώνα. Θα είχαν ξεχαστεί αν δεν τα έφερνε στο φως με την τριλογία του ο «Καταραμένος» Τζέιμς Ελρόυ.

Το αστυνομικό μυθιστόρημα, που στις αρχές του αιώνα ξεκίνησε ως «Μαύρα Χρονικά» με χαρτόδετες φτηνές εκδόσεις, στη συνέχεια επεκτάθηκε και διαχύθηκε σε ολόκληρο τον Κόσμο ως βιβλία, ταινίες και σειρές τηλεόρασης. Χιλιάδες συγγραφείς, εκδότες τυπογράφοι, «αναγνώστες», επιμελητές, και μεταφραστές ψωμίστηκαν από αυτό γεμίζοντας τις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων. Επίσης, σκηνοθέτες, παραγωγοί, στούντιο, σεναριογράφοι, ηθοποιοί, μουσικοί, σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι και άλλοι επιτηδευματίες και κεφαλαιούχοι πλούτισαν από τις ταινίες και τις σειρές της τηλεόρασης. Αλλά και και οι διαφημιστές και οι εταιρείες τους κέρδισαν από τον κινηματογράφο και τις ταινίες. Η παγκοσμιοποίηση των «Μαύρων Χρονικών» και της αγοράς χρωμάτισε την τέχνη του φόνου με τοπικό (εθνικό) χρώμα. Οι Γάλλοι, μάλιστα, στην αρχή του είδους αγιοποίησαν τους ηθικούς κώδικες των γκάνγκστερ, προικίζοντάς τους μ΄ ένα ιδιότυπο φωτοστέφανο των παράνομων και των τυφλά εξεγερμένων. Αλλά ο Ζωρζ Σιμενόν και οι νεότεροι, όπως ο Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ επανέφεραν το είδος στην κοίτη του.

Η τέχνη του φόνου στα τέλη του του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα τείνει να καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος του τοπίου που λέγεται μυθιστόρημα και φυσικά των ταινιών και των σειρών. Αυτό βέβαια δεν είναι προς θάνατον, καθώς δείχνει ότι οι πνευματικοί άνθρωποι εξερευνούν το αρχαιότερο (πραγματικό) αμάρτημα, που πρώτος διέπραξε ο γιος του Αδάμ και της Εύας, ο Κάιν.

* Ο Θάνος Παπαδόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας