Κώστας Μελάς

Για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα οι εξελίξεις ήταν εντελώς διαφορετικές, καθώς οι οικονομικές ανισότητες μειώνονταν.

Είναι τόσο μεγάλο το μέγεθος των αλλαγών πλέον ώστε όλοι οι μεγάλοι πολυμερείς διεθνείς οργανισμοί (Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, ΟΗΕ κ.λπ.) έχουν αναγάγει το ζήτημα των ανισοτήτων σε πρώτη προτεραιότητα εκεί που λίγα χρόνια πριν σφύριζαν αδιάφορα. Υπογραμμίζουν μάλιστα με έμφαση ότι χωρίς τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων είναι αδύνατον να υπάρξει «στέρεη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη». Η αυξημένη ανισοκατανομή του εισοδήματος αποτελεί ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της σταθερότητας του ίδιου του συστήματος. Μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι οικονομολόγοι (υπό το βάρος της κυρίαρχης Νέας Κλασικής Μακροοικονομίας) θεωρούσαν ως δεδομένη την ύπαρξη αντίστροφης σχέσης (trade - off) μεταξύ οικονομικής μεγέθυνσης και ανακατανομής του εισοδήματος. Τα τελευταία χρόνια σειρά μελετών δείχνει όμως το αντίθετο: μεγάλη αύξηση των ανισοτήτων προκαλεί επιβαρύνσεις στην οικονομική μεγέθυνση.

Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι η μόνη περίοδος κατά την οποία παρατηρείται μεγέθυνση του ΑΕΠ. Οι οικονομολόγοι που εκφράζονται θετικά για τις οικονομικές εξελίξεις στον πλανήτη τα τελευταία 30 χρόνια, αναφερόμενοι στη μακροχρόνια εξελικτική -σχεδόν φυσική- εξέλιξη του ΑΕΠ και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, χρειάζεται να μελετήσουν συγκριτικά και τα αντίστοιχα μεγέθη, π.χ., την περίοδο 1960-1990. Αν το κάνουν, θα αντιληφθούν ότι η αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος υπήρχε και πριν από την περίοδο της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Και μάλιστα με μεγαλύτερους ρυθμούς από αυτούς των τελευταίων 30 χρόνων.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει, για να είμαστε απολύτως συνεπείς, να πούμε ότι οι ανισότητες τα τελευταία 30 χρόνια δεν αυξήθηκαν σε όλες τις χώρες με τον ίδιο ρυθμό ή ότι σε ορισμένες έμειναν στάσιμες ή σχεδόν στάσιμες. Αυτό είναι σημαντικό διότι δείχνει με σαφήνεια ότι οι οικονομικές ανισότητες υπό μια καθοριστική έννοια αποτελούν πολιτικό πρόβλημα, καθώς ήταν οι παρεμβάσεις της οικονομικής πολιτικής αυτές που τις περιόρισαν στις συγκεκριμένες χώρες. Μπορούμε συνεπώς να ισχυριστούμε ότι το οικονομικό υπόδειγμα που έχει ενσωματωθεί στο καθεστώς της παγκοσμιοποίησης διευκολύνει (πολιτικά) την άνοδο των οικονομικών ανισοτήτων, αλλά ακόμη και εντός αυτού του πλαισίου υπάρχουν οι δυνατότητες παρεμβάσεων της οικονομικής πολιτικής ώστε αυτές να αμβλυνθούν. Αρα θα πρέπει να μελετηθούν όλοι εκείνοι οι ειδικοί παράγοντες που ισχύουν σε κάθε χώρα για να καταλάβουμε τους λόγους της μεγαλύτερης ή μικρότερης ανόδου των ανισοτήτων εντός των διαφόρων χωρών. Βασικά εργαλεία της μείωσης των οικονομικών ανισοτήτων, μέσω της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής, είναι η φορολογία, οι μεταβιβάσεις και οι αυξήσεις των μισθών.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, για το μερίδιο του συνολικού εισοδήματος που κατέχει το υψηλότερο 1% κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα σε έναν αριθμό πλούσιων χωρών (τα στοιχεία πριν από φόρους και μεταβιβάσεις) από το τέλος της δεκαετίας του 1970 διαπιστώνονται αποκλίνουσες τάσεις - στις ΗΠΑ και στις υπόλοιπες αγγλοσαξονικές χώρες η ανισότητα επέστρεψε στα υψηλά επίπεδα των αρχών του αιώνα. Κάτι τέτοιο δεν διαπιστώνεται στις χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης και στην Ιαπωνία (παρ’ όλη τη σχετική άνοδο των ανισοτήτων). Αυτό επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά ότι οι εθνικές πολιτικές έχουν σημασία, αλλά και το οικονομικό υπόδειγμα λειτουργίας του καπιταλισμού ιστορικά είναι διαφορετικό σε αυτές τις περιοχές του πλανήτη.

Στις αγγλοσαξονικές χώρες (οι οποίες αναφανδόν έχουν υιοθετήσει το νεοκλασικό υπόδειγμα που είναι κυρίαρχο και καθοδηγεί τις παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες, οι οικονομικές ανισότητες έχουν επιστρέψει στις αρχές του 20ού αιώνα (η καμπύλη λαμβάνει τη μορφή U). Αντιθέτως, στις χώρες τις Κεντρικής Ευρώπης και στην Ιαπωνία υπάρχει αύξηση των ανισοτήτων (την περίοδο της παγκοσμιοποίησης), αλλά απέχουν πάρα πολύ από τις αρχές του αιώνα (η καμπύλη λαμβάνει τη μορφή L).