Κώστας Μελάς

Συγκεκριμένα, η ΕΚΤ στοχοποιείται για το Public Sector Purchase Programme (PSPP) που τέθηκε σε εφαρμογή τον Μάρτιο του 2015 και ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2018 και σήμερα επαναλαμβάνεται ως QE2, αρχής γενομένης από τον Νοέμβριο του 2019 και μέχρι σήμερα (υπό την προεδρία της Κριστίν Λαγκάρντ). Η ΕΚΤ κατηγορείται ότι, πρώτον, υπερέβη τις αρμοδιότητές της ως προς την άσκηση της νομισματικής πολιτικής και, δεύτερον, ότι χρηματοδότησε μέσω νομισματοποίησης τα δημοσιονομικά ελλείμματα των κρατών-μελών με τέτοιον τρόπο ώστε υπερέβη τις αρμοδιότητές της ασκώντας οικονομική πολιτική. Για την πρώτη κατηγορία η ΕΚΤ κρίθηκε αθώα.

Για τη δεύτερη το ΣΔΓ ισχυρίζεται ότι η ΕΚΤ δεν τήρησε την αρχή της αναλογικότητας. Δηλαδή χρησιμοποίησε κατά τρόπο μη αναλογικό τα μέσα σε σχέση με τον επιδιωκόμενο στόχο (πληθωρισμός 2%), με αποτέλεσμα να παραχθούν αναδιανεμητικά αποτελέσματα. Δηλαδή άσκησε οικονομική πολιτική. Βέβαια, αλλού ρητά και αλλού μεταξύ των γραμμών της απόφασης «κοινοποιούνται» οι βασικές απόψεις του ΣΔΓ που είναι απορριπτικές, ex principio, για οποιαδήποτε μορφή επεκτατικής νομισματικής πολιτικής. Με την απόφαση αυτή το ΣΔΓ στέλνει μηνύματα -και απαιτεί απαντήσεις εντός τριών μηνών- σε 5 θεσμούς: στην κυβέρνηση και στο γερμανικό κοινοβούλιο για να εξετάσουν αν υπήρξε έλλειψη επιτήρησης (σύμφωνα με την αρμοδιότητα που τους δίνει το γερμανικό Σύνταγμα) σε σχέση με τις ενέργειες της ΕΚΤ. Στην ΕΚΤ ζητώντας περαιτέρω εξηγήσεις για το πρόγραμμα PSPP.

Στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, θεωρώντας ότι η κυριαρχία ανήκει στα εθνικά κράτη, και συνεπώς ανήκει στην αρμοδιότητα του ΣΔΓ (φαντάζομαι και στα ανάλογα όργανα των υπόλοιπων κρατών-μελών) να αξιολογήσει αν στο πλαίσιο του θεμελιώδους νόμου της Γερμανίας οι ευρωπαϊκοί θεσμοί ενήργησαν σεβόμενοι τις αρμοδιότητες που απορρέουν από τις συνθήκες της Ε.Ε. Σημειωτέον ότι στις 11 Δεκεμβρίου του 2018 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε αποφανθεί ότι οι αποφάσεις της ΕΚΤ δεν παραβίαζουν τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Ζητά λοιπόν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να αποφανθεί πάλι για την απόφασή του λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της αναλογικότητας. Στη γερμανική Κεντρική Τράπεζα, σημειώνοντας ότι δεν μπορεί να συμμετάσχει πλέον στην αγορά ομολόγων των κρατών-μελών στο πλαίσιο του προγράμματος PSPP, εάν η ΕΚΤ δεν δώσει πειστικές απαντήσεις που να ικανοποιούν το ΣΔΓ.

Ηδη υπάρχει απάντηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι το Ευρωπαϊκό Δίκαιο υπερισχύει των αντίστοιχων εθνικών - και μάλιστα ότι υπάρχει πιθανότητα να προσφύγει ενάντια στη Γερμανία. Το ίδιο ισχυρίζεται και η ΕΚΤ, τονίζοντας ότι θα συνεχίσει να ασκεί την πολιτική αγοράς ομολόγων. Η αντιμαχία δημιουργεί ένα ακόμη ρήγμα στην ήδη κλυδωνιζόμενη Ε.Ε. Ενα ρήγμα που ανεξάρτητα από το πώς θα επιλυθεί αφορά υπαρξιακά προβλήματα της ενωσιακής διαδικασίας και όχι κάτι το επιφαινόμενο. Η απόφαση του ΣΔΓ δείχνει, για μία ακόμη φορά, ότι η Ε.Ε. δεν αποτελεί μια ενιαία οντότητα, και χωρίς καμία αμφιβολία, είναι μια κατασκευή που, ενώ φαίνεται να παρουσιάζει μια θεσμική εσωτερική συνοχή, είναι εντελώς ακατάλληλη να ανταποκριθεί σε κρίσεις που προέρχονται είτε από έκτακτες εσωτερικές καταστάσεις είτε από εξωτερικές αιτίες. Πρόκειται για μια άκαμπτη θεσμική κατασκευή που έχει αποκλείσει τη δυνατότητα (sic!) ύπαρξης μη προβλεπόμενων καταστάσεων επειδή απλά οι δημιουργοί της δεν ήθελαν να εισάγουν την έννοια της διακριτικής οικονομικής πολιτικής (δηλαδή να αντιμετωπίζονται οι έκτακτες καταστάσεις ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους) και επιμένουν στην άσκηση οικονομικής πολιτικής των άτεγκτων κανόνων.

Η έως σήμερα πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε χωρίς ποτέ να αντιμετωπιστούν οι θεμελιώδεις αντιθέσεις στο εσωτερικό της Ε.Ε. Θεμελιώδεις και πάγιες αντιθέσεις, όχι απλές αποκλίσεις θέσεων, ποικιλία απόψεων ή έστω ιδεολογικές συγκρούσεις. Αναφερόμαστε σε αντιθέσεις που άπτονται της πολιτικής ενοποίησης, η οποία άλλωστε ήταν ο καταληκτικός στόχος του ενοποιητικού εγχειρήματος. Τις αντιθέσεις αυτές οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ με την έως σήμερα ακολουθούμενη διαδικασία για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν θέλησαν να τις αντιμετωπίσουν. Αντίθετα, τις παραμέρισαν με επιμέλεια, τις έκρυψαν κάτω από το χαλί. Η προώθηση της ολοκλήρωσης ουσιαστικά στηρίχθηκε σε «μη λύση» των βασικών προβλημάτων. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ αντελήφθησαν εγκαίρως ότι η επέκταση της ενοποίησης σε χώρους που παράγουν σύγκρουση και όχι συναίνεση, εκεί δηλαδή όπου διακυβεύεται η ίδια η αυτονομία των κρατών, όπως στους χώρους της «υψηλής πολιτικής», θα υπονόμευε την επιχειρησιακή ικανότητα της υπερεθνικής μεθόδου να ορίσει το κοινό συμφέρον και να το αναδείξει μέσα από συντονισμένες μορφές συλλογικής δράσης.

Σε αυτό το πλαίσιο αντιλήψεων, επιλέχθηκε η οικονομία ως ο χώρος όπου θα επιχειρούνταν πρωταρχικά η σύγκλιση των επιμέρους ευρωπαϊκών οικονομιών, ώστε η πολιτική ενοποίηση θα ακολουθούσε, υπό μια έννοια, ως ώριμος καρπός. Ολες οι εθνικές αρχηγεσίες των επιμέρους χωρών, και ειδικά των «μεγάλων», γνώριζαν (ουν) ότι η πολιτική ενοποίηση (με όποια μορφή) αποτελεί τη βασική προϋπόθεση, την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη λειτουργία μιας οικονομικής και νομισματικής ζώνης με βάση τα ιστορικά πραγματικά χαρακτηριστικά των υπαρχόντων εθνικών κρατών. Το ερώτημα που προκύπτει πια μετά από 40 χρόνια αυτής της διαδικασίας είναι: είμαστε σε θέση -τουλάχιστον- να οραματιζόμαστε μια τέτοια προοπτική;