Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Τα μηδενικά έως αρνητικά επιτόκια και το τύπωμα χρήματος στην Ευρώπη κλείνουν μέχρι τώρα τις τρύπες και κρύβουν τα προβλήματα, ενώ στον ίδιο κύκλο πιθανότατα θα ξαναπεράσουν οι ΗΠΑ το επόμενο διάστημα, αφού αν δεν κατεβάσουν κι εκείνες το κόστος χρήματος το δολάριο κινδυνεύει να εκτοξευτεί προς τα πάνω.

Το πάμφθηνο χρήμα έχει τροφοδοτήσει ένα πανηγύρι στα χρηματιστήρια, το οποίο κρατά πάνω από δέκα χρόνια τροφοδοτώντας μια αίσθηση κανονικότητας, αλλά πολλοί φοβούνται ότι είναι μια φούσκα που κάποια στιγμή θα σκάσει.

Το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ και η ΕΚΤ προειδοποιούν ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι διατηρήσιμη. Και οι τρεις αυτοί πυλώνες του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος «φωνάζουν» ότι τα νομισματικά μέτρα (φθηνό χρήμα) δεν είναι αρκετά και ότι πρέπει οι κρατικοί προϋπολογισμοί να διοχετεύσουν χρήμα για να κινηθούν οι οικονομίες και να αποφευχθεί ο κίνδυνος μιας παγκόσμιας συγχρονισμένης ύφεσης με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η άποψη ότι το κράτος πρέπει να επανέλθει με δημόσιες επενδύσεις και δημόσιες δαπάνες ενισχύεται διαρκώς και εκφράζεται πλέον και από φορείς που είναι φάροι της ελεύθερης αγοράς και επί δεκαετίες ομνύουν στο δόγμα της απελευθέρωσης των αγορών, των ιδιωτικοποιήσεων και της ελαστικοποίησης της εργασίας. Τώρα που το σύστημα φτάνει στα όριά του, η λύση του κράτους και του δημοσίου χρήματος επανέρχεται. Αλλωστε, ήταν το κρατικό χρήμα που έσωσε την παρτίδα και το 2008, με τη μορφή δημοσίων δαπανών για τόνωση της οικονομίας και ενισχύσεων για τις τράπεζες προκειμένου να μην καταρρεύσουν.

Τώρα η συνταγή προβλέπει μαζικές δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες μάλιστα θα πρέπει να στραφούν στην «πράσινη οικονομία» για να επιτευχθεί διπλός στόχος: τόσο η τόνωση της οικονομίας όσο και η αποτροπή της κλιματικής αλλαγής.

Δεν είναι σαφές αν η πράσινη στροφή που προωθούν τα διεθνή κέντρα αποφάσεων είναι ένα «κόλπο μάρκετινγκ» για να δικαιολογηθεί η κινητοποίηση κρατικών πόρων που θα διασώσουν τον καπιταλισμό. Είναι ξεκάθαρο, όμως, ότι μόνο το κράτος μπορεί να σώσει το παιχνίδι και γι’ αυτό οι δημόσιες επενδύσεις απενοχοποιούνται.

Είναι ενδιαφέρον μάλιστα το πόσο θετικά υποδέχονται τα διεθνή φιλελεύθερα μέσα τις σχετικές παραινέσεις της Κριστίν Λαγκάρντ της ΕΚΤ, του Ανχελ Γκουρία του ΟΟΣΑ και της Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα του ΔΝΤ. 

Το κράτος επανέρχεται, όμως, και στην ατζέντα των κομμάτων της λεγόμενης Κεντροαριστεράς, η οποία μετατοπίζεται όλο και αριστερότερα, τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ. 

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Εργατικοί του Τζέρεμι Κόρμπιν δεν έχουν ελπίδες για νίκη, αλλά μετατόπισαν ολόκληρη την ατζέντα υποστηρίζοντας πολιτικές όπως οι αποκρατικοποιήσεις σημαντικών υποδομών (νερό, ηλεκτρισμός, σιδηρόδρομοι), η αύξηση των φόρων για τις επιχειρήσεις και των κρατικών δαπανών για επενδύσεις και κοινωνικές παροχές, οι δωρεάν ευρυζωνικές συνδέσεις για όλους, η εργάσιμη εβδομάδα τεσσάρων ημερών. Στις ΗΠΑ Δημοκρατικοί υποψήφιοι όπως η Ελίζαμπεθ Γουόρεν, ο Μπέρνι Σάντερς κ.ά. υποστηρίζουν την αύξηση των φόρων των πλουσίων -θέση που υποστηρίζουν και πολλοί διάσημοι δισεκατομμυριούχοι- για τη χρηματοδότηση μεγάλων κρατικών προγραμμάτων στέγασης και κοινωνικής πρόνοιας.

Είναι η πρώτη φορά που θέσεις υπέρ του -μέχρι σήμερα βαθύτατα ενοχοποιημένου- κρατισμού επανεμφανίζονται εμφατικά τόσο στις συστάσεις του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ όσο και στα προγράμματα συστημικών κομμάτων στις χώρες από τις οποίες ξεκίνησε η παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού τη δεκαετία του 1980.